Tác phẩm Xuân tóc đỏ cứu quốc
I. Tìm hiểu chung
1. Thể loại
- Tác phẩm Xuân Tóc Đỏ cứu quốc thuộc thể loại: tiểu thuyết.
2. Xuất xứ
- Tác phẩm được trích trong Số đỏ, NXB Văn học, Hà Nội, 1988, tr187 – 193)
3. Phương thức biểu đạt
- Phương thức biểu đạt: tự sự, miêu tả, biểu cảm.
4. Bố cục đoạn trích
- Phần 1 (từ đầu đến "nhà quán quân quần vợt Xiêm La ra thử tài với Xuân Tóc Đỏ."): Tình hình chuẩn bị cho cuộc thi đấu thể thao đặc biệt.
- Phần 2 (tiếp theo đến "các đức vua và quý quan của ba chính phủ về Sở Toàn quyền."): Diễn biến kịch tính của "ván quần" giữa Xuân Tóc Đỏ và quán quân quần vợt Xiêm La.
- Phần 3 (phần còn lại): Màn hùng biện của Xuân Tóc Đỏ và sự tung hô của dân chúng.
5. Giá trị nội dung
- Đoạn trích đã cho thấy cách thể hiện quan điểm của tác giả thông qua nhân vật Xuân Tóc Đỏ dưới thời đại đó. Ở Vũ Trọng Phụng, ông đã phơi bày những mặt trái, mặt nhố nhăng của hiện thực luôn thường trực. Qua đó ta thấy được xã hội đương thời đầy rẫy những biểu hiện tha hoá, suy đồi, dường như vô phương cứu chữa.
6. Giá trị nghệ thuật
- Qua việc xây dựng tình huống li kì, kịch tính, Vũ Trọng Phụng đã thể hiện một cảm quan hiện thực sắc bén, khi nhận ra tính chất trò hề của những sự kiện được quảng bá rầm rộ với vô số mĩ từ.
II. Tìm hiểu chi tiết
1. Tình huống truyện
- Hai nhà quán quân cũ là Hải và Thụ mất tích, dẫn đến nguy cơ trận chung kết quần vợt phải hoãn, đồng thời cũng tạo cơ hội cho Xuân Tóc Đỏ được ra sân tỉ thí với quán quân Xiêm La.
- Xuân Tóc Đỏ thắng điểm quán quân Xiêm La, vô tình đẩy hai nước Việt, Xiêm đến miệng hố chiến tranh - một tình trạng nguy cấp phải giải quyết kịp thời, như kíp nổ cần được tháo ngòi ngay lập tức.
- Đông đảo khán giả đả đảo Xuân, đòi được giải thích, buộc Xuân và ông bầu Văn Minh phải biện xảo để xoay ngược thế cờ.
- Tình huống Xuân Tóc Đỏ đổi thắng thành thua hiển nhiên là tình huống cực kì phi lí, thể hiện sự cao tay của tác giả trong việc sử dụng thủ pháp phóng đại. Mặc dù nhìn bề ngoài có vẻ phi lí, tình huống này vẫn có cơ sở hiện thực: trong chính trị, ngoại giao, mọi động thái của các bên liên quan đều giống như một nước cờ biến ảo, khó suy đoán.
→ Qua việc xây dựng tình huống này, Vũ Trọng Phụng đã thể hiện một cảm quan hiện thực sắc bén, khi nhận ra tính chất trò hề của những sự kiện được quảng bá rầm rộ với vô số mĩ từ.
2. Nhân vật Xuân Tóc Đỏ
a. Đặc điểm nhân vật Xuân Tóc Đỏ
- Xuân Tóc Đỏ là một kẻ có "số đỏ" đặc biệt, mỗi lần rơi vào tình thế ngặt nghèo lại là một lần đạt được cơ hội "thăng tiến" khó ngờ. Chính xã hội đảo điên đã tạo cơ hội cho Xuân - một kẻ "hạ lưu" vô học nhưng láu cá - đã chui sâu, leo cao và đạt đến địa vị "tót vời".
b. Bài “hùng biện” của Xuân Tóc Đỏ
- Nội dung "bài" hùng biện của Xuân và ngôn ngữ được hắn sử dụng trong đó cho thấy sự lên ngôi của tư duy vỉa hè và ngôn ngữ vỉa hè trong các diễn ngôn của một số "đấng bậc".
- Với "bài" hùng biện của mình, không chỉ Xuân mà cả những kẻ tiếp tay cho Xuân đang thực hiện việc đánh tráo khái niệm, khi sử dụng những từ biểu đạt các giá trị thiêng liêng để gán cho hành động của Xuân một ý nghĩa đẹp đẽ.
→ Đó là một biểu hiện của việc các giá trị trong xã hội bị đánh lộn sòng.
- Ngôn ngữ trong "bài" hùng biện của Xuân chứa đầy các yếu tố đối nghịch, hội tụ ở đó các mối tương quan xã hội phức tạp, như một cuộn tơ rối. Chúng xung đột và hoà hợp với nhau một cách kì dị, phản ánh đúng bản chất kì dị của xã hội đương thời.
- Cảnh Xuân Tóc Đỏ hùng biện có dáng dấp của một màn hài kịch: nó vỗ vào ngực, nó đấm tay xuống không khí, nó giơ cao tay lên, nó đập tay xuống.
→ Đây không phải là một yếu tố thuần tuý hình thức mượn từ kịch. Chính nó thể hiện rõ cảm quan của Vũ Trọng Phụng về hiện thực. Theo ông, tất cả những gì đang diễn ra trong xã hội đều là một tấn trò não ruột, xen lẫn bi và hài.
Sơ đồ tư duy Tác phẩm Xuân tóc đỏ cứu quốc
Tác phẩm Xuân tóc đỏ cứu quốc (Vũ Trọng Phụng)
- I. Tóm tắt tác phẩm
- Xuân tóc đỏ, một cô gái xinh đẹp, thông minh, yêu nước.
- Tham gia Hội Phụ nữ Vệ quốc Đoàn để cứu quốc.
- Trải qua nhiều công việc, gặp gỡ nhiều người khác nhau.
- Phát hiện ra sự giả dối, ích kỷ, tầm thường trong xã hội.
- Cuối cùng, Xuân tóc đỏ nhận ra con đường cứu nước thực sự.
- II. Giá trị nội dung
- Phê phán xã hội thối nát:
- Sự giả dối, lừa lọc trong chính quyền, các tổ chức cứu quốc.
- Thói đời tầm thường, ích kỷ, vô trách nhiệm.
- Sự tha hóa của con người trước hoàn cảnh.
- Vẻ đẹp của người phụ nữ yêu nước:
- Xuân tóc đỏ – biểu tượng của lòng yêu nước, tinh thần tự do.
- Sự mạnh mẽ, cá tính, không chấp nhận sự bất công.
- Sự thức tỉnh và trưởng thành của nhân vật.
- Bài học về cách mạng:
- Cần phải hiểu rõ bản chất của cách mạng, không nên ảo tưởng.
- Phải dựa vào quần chúng nhân dân, không thể tách rời.
- Cần phải có một đường lối đúng đắn, khoa học.
- III. Giá trị nghệ thuật
- Phong cách trào phúng:
- Sử dụng giọng điệu mỉa mai, châm biếm sâu sắc.
- Tạo ra những tình huống hài hước, trớ trêu.
- Khắc họa chân dung xã hội một cách sinh động, chân thực.
- Ngôn ngữ:
- Sử dụng ngôn ngữ đời thường, gần gũi với người đọc.
- Kết hợp nhiều phương pháp biểu đạt: miêu tả, kể chuyện, độc thoại nội tâm.
- Sử dụng nhiều từ Hán Việt, tăng tính biểu cảm.
- Nhân vật:
- Xây dựng nhân vật Xuân tóc đỏ độc đáo, ấn tượng.
- Các nhân vật phụ được khắc họa đa dạng, phong phú.
- Sử dụng thủ pháp tương phản, đối lập để làm nổi bật tính cách nhân vật.
- IV. Ý nghĩa tác phẩm
- Là một tác phẩm tiêu biểu của văn học hiện thực phê phán Việt Nam.
- Góp phần thức tỉnh lương tri, kêu gọi tinh thần yêu nước.
- Khuyến khích con người đấu tranh cho một xã hội công bằng, dân chủ.
- Vẫn còn giá trị thời sự trong giai đoạn hiện nay.
Nhân vật chính: Xuân tóc đỏ
Bối cảnh: Hà Nội, những năm 1930-1940
Thể loại: Truyện ngắn
Tác giả: Vũ Trọng Phụng
