1. Tóm tắt
Trên chuyến xe điện ngầm, đôi trai gái người Pháp nhìn thấy nhân vật tôi - một người An Nam nên tưởng đó là vua Khải Định. Họ bàn luận, nhận xét về Khải Định và coi hắn như một tên hề, một trò giải trí rẻ tiền. Đôi trai gái xuống tàu, người kể chuyện nhớ về ngày ấu thơ, về câu chuyện vi hành của Vua Pi-e, vua Thuấn rồi liên hệ, bình luận về cuộc vi hành mờ ám vì mục đích riêng của Khải Định. Tác giả cũng kể về sự nhầm lẫn của người Pháp, của chính quyền thực dân. Qua đó châm biếm cách đối xử của thực dân Pháp đối với người Việt Nam yêu nước.
2. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời
- Vi hành là truyện ngắn được viết bằng tiếng Pháp, đăng trên báo Nhân Đạo, số ra ngày 19/2/1923.
- Tác phẩm được đăng báo đúng vào dịp vua Khải Định được chính phủ Pháp đưa sang dự cuộc đấu xảo thuộc địa ở Mác – xây.
b. Bố cục
- Phần 1 (từ đầu đến “vi hành” đấy): Cuộc trò chuyện của đôi trai gái trên chuyến tàu ngầm.
- Phần 2 (còn lại): Nhận định và thái độ mỉa mai đối với vua Khải Định.
3. Tìm hiểu chi tiết
a. Tình huống truyện độc đáo
- Mở đầu với tình huống nhầm lẫn của cặp đôi người Pháp trong chuyến tàu điện ngầm
+ Nhìn người An Nam (nhân vật tôi) và nghĩ đó là vua Khải Định
+ Tình huống ngỡ như nhầm lẫn, vô lí nhưng thực chất lại có lí: người Tây không phân biệt được người da vàng
+ Tình huống nhầm lẫn vừa lột tả khách quan vừa hài hước, sâu cay khiến nhân vật tôi hiểu nhiều điều qua câu chuyện thầm tinh quái của họ.
+ Vua Khải Định xuất hiện trong truyện như sự tình cờ, ngẫu nhiên nhưng truyện dựng được chân dung hình ảnh y cụ thể, châm biếm
- Đến cả Chính quyền Pháp cũng nhầm lẫn và không phân biệt được người dan vàng:
+ Theo dõi tất cả những ai có màu da vàng
+ Đón tiếp như thượng khách một cách “thầm kín, vô tư và hết sức tận tụy”
b. Hình tượng nhân vật Khải Định
- Ngoại hình:
+ Da vàng bủng như chanh, mũi tẹt, mắt xếch
+ Trang phục lố lang như khoe của
+ Điệu bộ lấm lét, lúng túng như phường ăn cắp vụng trộm
- Hành vi: nhút nhát, lén lút
→ Bản chất vua bù nhìn, vô dụng được hiện lên chân thực, khách quan: ông vua nhưng không khác thằng hề, con rối mua vui cho dân Pháp, sang Pháp để làm tay sai cho thực dân Pháp
c. Nghệ thuật trào phúng
- Kết hợp chặt chẽ giữa giọng văn hài hước, mỉa mai với lối chơi chữ để tạo không khí vui vẻ, nhẹ nhàng nhưng không kém phần sâu sắc.
- Xây dựng mâu thuẫn gây cười nhằm tố táo mạnh mẽ, sâu sắc.
- Tạo mâu thuẫn, đối lập trong hình tượng vua Khải Định: Là vua của một nước, là thiên tử đi vi hành với mục đích tốt đẹp đối lập với hình ảnh con rối, trò hề tại nước bạn.
- Sự mâu thuẫn, đối lập còn xuất hiện trong hình ảnh thực dân Pháp: Là nước văn minh, khai sáng, tự do, dân chủ mà lại thi hành chính sách tàn bạo với nhân dân thuộc địa, nguwoif dân Pháp thì có tư tưởng kì thị chủng tộc, chạy theo thị hiếu tầm thường.
d. Giá trị nội dung
Tác phẩm có sức chiến đấu mạnh mẽ
- Tố cáo chế độ chính sách dã man, bịp bợm của thực dân
- Lên án chính sách ngu dân, đầu độc người dân bằng thuốc phiện, rượu
- Bản chất của những tên thực dân lừa bịp, mang danh khai hóa nhưng thực chất cướp nước
- Tố cáo chế độ nhà tù giam cầm người yêu nước trên khắp đất Pháp
e. Giá trị nghệ thuật
- Hình thức bức thư gửi cô em gái, tạo sự khách quan, tăng tính tự nhiên, chân thật cho tác phẩm.
- Tác phẩm tiêu biểu cho bút pháp văn xuôi hiện đại.
- Tình huống truyện độc đáo
- Cách kể truyện tự nhiên, hóm hỉnh, kết hợp giữa kể và tả
Sơ đồ tư duy tác phẩm Vi hành
I. Tổng quan
- Tác giả: Nguyễn Ái Quốc
- Xuất xứ: Tập "Giai phẩm chung" (1924)
- Thể loại: Truyện ngắn
- Bối cảnh: Pháp thuộc đầu thế kỷ XX
II. Nội dung chính
- Tình cảnh khốn khổ của người nông dân:
- Gia đình ông Tư: nghèo đói, sưu cao, thuế nặng
- Cuộc sống bấp bênh: phụ thuộc vào địa chủ, quan lại
- Sự bất công: bị áp bức, bóc lột
- Cuộc vi hành của quan phủ:
- Mục đích: tìm hiểu đời sống dân chúng
- Hình thức: cải trang thành người dân thường
- Thái độ ban đầu: nghiêm khắc, hách dịch
- Sự thay đổi của quan phủ:
- Chứng kiến thực tế: cuộc sống khổ cực của người dân
- Cảm thông: trước nỗi đau của dân chúng
- Nhận ra: sự bất công trong chính sách của nhà nước
- Kết cục:
- Quan phủ ra lệnh: giảm sưu thuế, trả lại đất
- Niềm vui của dân làng: cuộc sống có hy vọng
- Ý nghĩa: sự thức tỉnh của người có quyền lực
III. Nghệ thuật
- Ngôn ngữ: giản dị, gần gũi, đậm chất dân gian
- Miêu tả: chân thực, sinh động
- Tình huống: bất ngờ, hợp lý
- Nhân vật: được xây dựng điển hình, có sự thay đổi tâm lý
- Giọng điệu: phê phán, mỉa mai, nhưng vẫn chứa đựng niềm tin vào sự thay đổi
IV. Ý nghĩa tác phẩm
- Vạch trần: sự bất công, áp bức của chế độ phong kiến
- Thể hiện: lòng yêu nước, thương dân sâu sắc của Nguyễn Ái Quốc
- Khuyến khích: tinh thần đấu tranh vì tự do, hạnh phúc
- Giá trị hiện thực: vẫn còn nguyên giá trị trong thời đại ngày nay
