1. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời
- Xuất xứ: “Lửa thiêng”
- Hoàn cảnh sáng tác: Vào mùa thu năm 1939 khi đứng trước sông Hồng mênh mông sóng nước.
b. Nội dung
Bài thơ khắc họa khung cảnh sông nước mênh mông. Qua đó nhà thơ đã bộc lộ lòng yêu nước thầm kín mà sâu sắc của mình.
c. Bố cục
- Ba khổ thơ đầu: Bức tranh thiên nhiên và tâm trạng của nhà thơ.
- Hai khổ thơ cuối : Tình yêu quê hương, đát nước thầm kín, sâu sắc.
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Nhan đề bài thơ và lời đề từ
* Nhan đề
- Từ Hán Việt “Tràng giang” (sông dài) → gợi không khí cổ kính.
- Hiệp vần “ang”: tạo dư âm vang xa, trầm lắng, mênh mang.
→ Gợi không khí cổ kính, khái quát → nỗi buồn mênh mang, rợn ngợp.
* Lời đề từ: “bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài"
- Bâng khuâng: thể hiện được nỗi lòng của nhà thơ, thấy mênh mông, vô định, khó tả nổi cảm xúc trước không gian rộng lớn.
- Trời rộng, được nhân hóa “nhớ sông dài” cũng chính là ẩn dụ nỗi nhớ của nhà thơ.
- Thể hiện nội dung tư tưởng và ý đồ nghệ thuật của tác giả:
+ Nỗi buồn trước cảnh vũ trụ bao la bát ngát
+ Hình ảnh thiên nhiên rộng lớn, tâm sự của cái tôi cô đơn mang nhiều nỗi niềm
- Câu này là khung cảnh để tác giả triển khai toàn bộ cảm hứng.
b. Bức tranh thiên nhiên và tâm trạng của nhà thơ
* Khổ 1
- Hình ảnh: sóng gợn, thuyền, nước song song → cảnh sông nước mênh mông, vô tận, bóng con thuyền xuất hiện càng làm cho nó hoang vắng hơn
- Củi 1 cành khô >< lạc trên mấy dòng nước → sự chìm nổi cô đơn, biểu tượng về thân phận con người lênh đênh, lạc loài giữa dòng đời
- Tâm trạng: buồn điệp điệp → từ láy gợi nỗi buồn thương da diết, miên man không dứt
→ Với khổ thơ giàu hình ảnh, nhạc điệu và cách gieo vần nhịp nhàng và dùng nhiều từ láy, khổ thơ đã diễn tả nỗi buồn trầm lắng của tác giả trước thiên nhiên.
* Khổ 2
- Cảnh sông: cồn nhỏ lơ thơ, gió đìu hiu gợi lên cái vắng lặng, lạnh lẽo cô đơn đến rợn ngợp
- Âm thanh: Tiếng chợ chiều gợi lên cái mơ hồ, âm thanh yếu ớt gợi thêm không khí tàn tạ, vắng vẻ tuy thoáng chút hơi người
- Hình ảnh: Trời sâu chót vót cách dùng từ tài tình, ta như thấy bầu trời được nâng cao hơn, khoáng đãng hơn
- Sông dài, trời rộng >< bến cô liêu →Sự tương phản giữa cái nhỏ bé. Sự tương phản giữa cái nhỏ bé và cái vô cùng gợi lên cảm giác trống vắng, cô đơn
→ Với cách gieo vần tài tình, âm hưởng trầm bổng, Huy Cận như muốn lấy âm thanh để xoá nhoà không gian buồn tẻ hiện hữu nhưng không được. Nhà thơ cố tìm sự giao cảm với vũ trụ cao rộng nhưng tất cả đều đóng kín.
* Khổ 3
- Hình ảnh ước lệ: “bèo” để diễn tả thân phận,kiếp người chìm nổi
- Câu hỏi: “về đâu” gợi cái bơ vơ, lạc loài của kiếp người vô định
- Không cầu, không đò: không có sự giao lưu kết nối đôi bờ niềm khao khát mong chờ đau đáu dấu hiệu sự sống trong tình cảnh cô độc
→ Bài thơ tạo nên bức tranh thiên nhiên cổ kính, hoang sơ:
+ Không gian: mênh mông, bao la, rộng mở
+ Cảnh vật hiu quạnh,hoang vắng, đơn lẻ, hiu hắt buồn
+ Cổ kính, trang nghiêm, đậm chất Đường Thi
Các hình ảnh cổ: thuyền, nước, nắng, sông dài, trời rộng, bóng chiều, khói hoàng hôn...
+ Tràng Giang vẫn chưa nét mới, nét hấp dẫn của thơ hiện đại: âm thanh tự nhiên, âm thanh cuộc sống bình dị, mộc mạc được đưa vào thơ
+ Sự hòa quyện, đan cài giữa chất cổ điển, sự gần gũi, thân thuộc tạo cho bài thơ vẻ đẹp độc đáo, đơn sơ mà tinh tế, cổ điển mà hiện đại .
→ Ba khổ thơ biểu hiện cho niềm tha thiết với thiên nhiên tạo vật. Đó là một bức tranh thiên nhiên thấm đượm tình người, mang nặng nỗi buồn bâng khuâng, nỗi bơ vơ của kiếp người. Nhưng đằng sau nỗi buồn về sông núi là nỗi buồn của người dân thuộc địa trước cảnh giang sơn bị mất chủ quyền.
c. Tình yêu quê hương
- Hình ảnh ước lệ, cổ điển: Mây, chim...→ Vẽ lên bức tranh chiều tà đẹp hùng vĩ, êm ả, thơ mộng
- Tâm trạng: “Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà" → Âm hưởng Đường thi nhưng tính chất thể hiện mới.
→ Nỗi buồn tiềm ẩn và bộc phát tự nhiên vì thế mà nó sâu sắc và da diết vô cùng.
- Huy Cận thể hiện nỗi buồn trong cảnh nước nhà mất chủ quyền, vì thế ông bơ vơ trước thiên nhiên hoang vắng, niềm tha thiết với tự nhiên, cảnh vật cũng theo đó nhuốm buồn.
+ Niềm tha thiết với thiên nhiên, tạo vật cũng là niềm thiết tha với quê hương, đất nước
+ Thực tế, ở phương diện nào đó “Tràng giang” là bài thơ thể hiện tình yêu đất nước, non sông
+ Nỗi buồn trước cảnh mất nước được hòa quyện trong cảnh vật của tự nhiên,
+ Thông qua việc miêu tả cảnh vật, ông gián tiếp thể hiện tấm lòng yêu nước và nỗi buồn của mình
→ Đằng sau nỗi buồn, nỗi sầu trước không gian và vũ trụ là tâm sự yêu nước thầm kín của một trí thức bơ vơ, bế tắc trước cuộc đời
d. Giá trị nội dung
Vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên, nỗi sầu của cái tôi cô đơn trước vũ trụ rộng lớn, niềm khát khao hòa nhập với đời và lòng yêu quê hương đất nước tha thiết.
e. Giá trị nghệ thuật
- Sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố cổ điển và hiện đại.
- Nghệ thuật đối, bút pháp tả cảnh giàu tính tạo hình, hệ thống từ láy giàu giá trị biểu cảm.
Sơ đồ tư duy - Tràng giang
I. Tổng quan
- Tác giả: Huy Cận (1919-2005)
- Xuất xứ: Tập thơ Lửa thiêng (1942)
- Thể loại: Thơ mới (thơ tự do)
- Bối cảnh: Thời kỳ đầu của phong trào Thơ mới, chịu ảnh hưởng của thơ ca lãng mạn Pháp.
II. Nội dung & Nghệ thuật
- Nội dung chính:
- Cảm xúc về dòng sông Tràng Giang, gợi liên tưởng về thời gian, vũ trụ và thân phận con người.
- Thể hiện nỗi cô đơn, buồn bã, cảm giác nhỏ bé, hữu hạn của con người trước thiên nhiên vô tận.
- Khát vọng hòa nhập, vượt lên sự cô đơn, tìm kiếm sự sống trong vũ trụ bao la.
- Bố cục: 3 phần chính
- Phần 1 (Khổ 1-2): Cảm xúc về dòng sông Tràng Giang trong không gian vũ trụ bao la.
- Phần 2 (Khổ 3-4): Cảm xúc về thời gian trôi chảy, sự hữu hạn của đời người.
- Phần 3 (Khổ 5-6): Khát vọng hòa nhập, vượt lên sự cô đơn.
- Hình ảnh & Biểu tượng:
- Sông Tràng Giang: Biểu tượng của dòng thời gian, vũ trụ vô tận.
- "Làng xa": Biểu tượng của thế giới con người, cuộc sống trần tục.
- "Sao": Biểu tượng của sự vô tận, vĩnh cửu.
- "Thuyền": Biểu tượng của con người, cuộc đời nhỏ bé, lênh đênh.
- Ngôn ngữ & Giọng điệu:
- Ngôn ngữ:
- Sử dụng nhiều từ ngữ gợi hình, gợi cảm, mang tính biểu tượng cao.
- Sử dụng các phép tu từ như ẩn dụ, so sánh, nhân hóa...
- Giọng điệu:
- Buồn bã, cô đơn, suy tư.
- Trầm lắng, chiêm nghiệm.
- Hướng tới sự siêu thoát, hòa nhập.
- Giá trị nghệ thuật:
- Sự kết hợp hài hòa giữa chất thơ lãng mạn và suy tư triết lý.
- Sử dụng hình ảnh thơ độc đáo, giàu sức gợi.
- Ngôn ngữ thơ tinh tế, giàu cảm xúc.
III. Ý nghĩa tác phẩm
- Thể hiện sự trăn trở, suy ngẫm về thân phận con người trong vũ trụ.
- Gợi mở những suy tư về ý nghĩa cuộc sống, về sự hữu hạn và vô tận.
- Là một trong những bài thơ tiêu biểu của phong trào Thơ mới, có giá trị nghệ thuật và tư tưởng sâu sắc.
