1. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời
- Xuất xứ: trích từ phần II, bài tiểu luận “Vấn đề tìm đặc sắc văn hóa dân tộc”, in trong cuốn “Đến hiện đại từ truyền thống.
- Nhan đề do người biên soạn đặt.
b. Nội dung chính
- Từ vốn hiểu biết sâu sắc về văn hóa dân tộc, tác giả đã phân tích rõ những mặt tích cực và một số hạn chế của văn hóa truyền thống.
- Nắm vững bản sắc văn hóa dân tộc, chúng ta có thể phát huy điểm mạnh, khắc phục những hạn chế để hội nhập với thế giới trong thời đại ngày nay.
c. Bố cục
- Phần 1 (từ đầu đến “chắc chắn có liên quan gần gũi với nó”): Nêu một số nhận xét về vấn đề văn hóa của dân tộc
- Phần 2 (tiếp đó đến “để lại dấu vết khá rõ trong văn học”): Đặc điểm của văn hóa Việt Nam
- Phần 3 (còn lại): Con đường hình thành bản sắc văn hóa dân tộc
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Một số nhận xét về nền văn hóa dân tộc
- Cách nêu vấn đề ngắn gọn, khiêm tốn, khách quan, khôn khéo của tác giả
- Đưa ra nhận xét trên một số mặt của vấn đề nghị luận
b. Đặc điểm của văn hóa Việt Nam
* Hạn chế
- Văn hóa Việt Nam chưa có tầm vóc lớn lao, chưa có vị trí quan trọng, chưa nổi bật và chưa có ảnh hưởng tới các nền văn hóa khác
- Hạn chế trên các phương diện:
+ Thần thoại không phong phú
+ Tôn giáo, triết học không phát triển, ít quan tâm đến giáo lí
+ Khoa học kí thuật không phát triển thành truyền thống
+ Âm nhạc, hội họa, kiến trúc không phát triển đến tuyệt kĩ
+ Thơ ca chưa tác giả nào có tầm vóc lớn lao
* Thế mạnh
Thế mạnh của văn hóa Việt Nam: thiết thực, linh hoạt, dung hòa, lành mạnh với những vẻ đẹp dịu dàng, thanh lịch, con người hiền lành, tình nghĩa
- Việt Nam có nhiều tôn giáo nhưng không xảy ra xung đột
- Con người sống tình nghĩa: tốt gỗ hơn tốt nước sơn, cái nết đánh chết cái đẹp,…
- Các công trình kiến trúc quy mô vừa và nhỏ, hài hòa với thiên nhiên
* Đặc điểm của văn hóa Việt Nam
- Về tôn giáo: không cuồng tín, cực đoan mà dung hòa các tôn giáo khác nhau tạo nên sự hài hòa, không tìm sự siêu thoát tinh thần bằng tôn giáo, coi trọng cuộc sống trần tục hơn thế giới bên kia( Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo...)
- Nghệ thuật: sáng tạo những tác phẩm tinh tế nhưng không có quy mô lớn, không mang vẻ đẹp kì vĩ, tráng lệ, phi thường như “múa rối nước”, “hát chầu văn”, “chèo”, “quan họ”,...
- Ứng xử: trọng tình nghĩa nhưng không chú ý nhiều đến trí, dũng, chuộng sự khéo léo, không kì thị, cực đoan, thích sự yên ổn
- Sinh hoạt: thích chừng mực vừa phải, mong ước thái bình, an cư lạc nghiệp để làm ăn no đủ, sống thanh nhàn, thong thả, có đông con, nhiều cháu, không mong gì cao xa, khác thường,…
- Quan niệm về cái đẹp: cái đẹp vừa ý là xinh, là khéo, hướng vào cái đẹp dịu dàng, thanh lịch, duyên dáng, quy mô vừa phải
- Kiến trúc: tuy nhỏ nhưng điểm nhấn lại là sự hài hòa, tinh tế với thiên nhiên “Chùa một cột”, “Tháp Thiên Bảo”, “Hoàng thành Thăng Long”, ...
- Lối sống: ghét phô trương, thích kín đáo, trọng tình nghĩa…..
→ Văn hóa của người Việt Nam giàu tính nhân bản, luôn hướng đến sự tinh tế, hài hòa trên nhiều phương diện. Đó chính là bản sắc văn hóa Việt Nam
c. Con đường hình thành bản sắc văn hóa dân tộc
- Sự tạo tác của chính dân tộc: “Con đường hình thành bản sắc dân tộc của văn hóa không chỉ trông cậy vào sự tạo tác chân chính dân tộc đó... là dân tộcViệt Nam có bản lĩnh”
- Khả năng chiếm lĩnh, đồng hóa những giá trị văn hóa bên ngoài
d. Giá trị nội dung
Bài học cho bản thân: mỗi người cần ý thức được vai trò, trách nhiệm của bản hân trong việc giữ gìn và phát huy truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc, cần có những hành động đúng đắn, phù hợp….
e. Giá trị nghệ thuật
- Văn phong khoa học, chính xác, mạch lạc
- Bố cục rõ ràng, rành mạch
- Lập luận xác đáng, dẫn chứng xác thực, lí lẽ sắc bén
Sơ đồ tư duy tác phẩm Nhìn về vốn văn hóa dân tộc
```html
I. Tổng quan tác phẩm
- Tác giả: Trần Đình Hượu
- Xuất xứ: Tập bài viết "Văn hóa Việt Nam - Vấn đề tiếp nhận và kế thừa" (1984)
- Thể loại: Nghiên cứu, phê bình văn hóa
- Giá trị: Khơi gợi ý thức về bản sắc văn hóa dân tộc, phê phán sự sính ngoại, tầm nhìn sâu sắc về quá trình tiếp nhận văn hóa.
II. Nội dung chính
- Phần 1: Vấn đề "cội nguồn" và sự hình thành bản sắc văn hóa dân tộc
- Khẳng định: Văn hóa Việt Nam có cội nguồn sâu sắc từ văn hóa dân gian, văn hóa nông nghiệp.
- Phê phán: Xu hướng xem nhẹ, phủ nhận giá trị văn hóa dân tộc, coi thường văn hóa nông nghiệp.
- Nhấn mạnh: Sự hình thành bản sắc văn hóa dân tộc là một quá trình lâu dài, tích lũy từ nhiều nguồn, trong đó văn hóa dân gian đóng vai trò quan trọng.
- Phần 2: Quá trình tiếp nhận văn hóa ngoại lai
- Đặc điểm: Tiếp nhận văn hóa ngoại lai không phải là sao chép thụ động mà là quá trình chọn lọc, phê phán, sáng tạo.
- Nguyên tắc: Tiếp nhận văn hóa ngoại lai phải dựa trên nền tảng văn hóa dân tộc, phục vụ cho sự phát triển của dân tộc.
- Phê phán: Sự sính ngoại, chạy theo trào lưu một cách mù quáng, làm mất đi bản sắc văn hóa dân tộc.
- Phần 3: Vấn đề "tính dân tộc" trong văn hóa
- Khẳng định: "Tính dân tộc" là yếu tố cốt lõi của văn hóa, là linh hồn của dân tộc.
- Biểu hiện: "Tính dân tộc" thể hiện trong ngôn ngữ, phong tục tập quán, lối sống, tư tưởng, tình cảm...
- Yêu cầu: Cần giữ gìn và phát huy "tính dân tộc" trong quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa.
III. Nghệ thuật biểu đạt
- Phong cách: Nghiêm túc, khoa học, giàu tính phân tích, suy luận.
- Ngôn ngữ: Chặt chẽ, chính xác, sử dụng nhiều khái niệm, phạm trù văn hóa.
- Lập luận: Logic, chặt chẽ, có sức thuyết phục cao.
IV. Ý nghĩa tác phẩm
- Góp phần: Làm sáng tỏ bản chất văn hóa Việt Nam, khơi gợi lòng tự hào dân tộc.
- Cảnh báo: Về nguy cơ mất bản sắc văn hóa trong quá trình hội nhập quốc tế.
- Khuyến khích: Ý thức chủ động, sáng tạo trong việc tiếp nhận và phát triển văn hóa dân tộc.
```
