Tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh
I. Tìm hiểu chung
1. Thể loại
- Tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh thuộc thể loại: tiểu thuyết.
2. Xuất xứ
- Tác phẩm được trích trong Nỗi buồn chiến tranh, NXB Văn học, Hà Nội, 1991, tr89 – 92, 277 - 283)
3. Phương thức biểu đạt
- Phương thức biểu đạt: tự sự, biểu cảm.
4. Bố cục đoạn trích
- Phần 1 (từ đầu đến trí tưởng tượng): Trạng thái luôn sống với kí ức chiến tranh của nhân vật Kiên - dòng kí ức đã thôi thúc anh cầm bút để ghi chép lại tất cả trải nghiệm của một đoạn đời đặc biệt.
- Phần 2 (phần còn lại): Những ấn tượng, cảm xúc và suy tư của mình khi đối diện với “núi bản thảo” bộn bề mà Kiên bỏ lại.
5. Giá trị nội dung
- Qua đoạn trích, ta thấy rằng ý nghĩa của sự nhớ lại là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi con người. Những kỉ niệm về những người mình yêu quý, những trải nghiệm đáng nhớ và những thành tựu đã đạt được đều là những điểm sáng tạo nên màu sắc và ý nghĩa của cuộc sống. Nhớ lại quá khứ cũng là một nguồn động viên và sức mạnh khi ta đối mặt với những khó khăn.
6. Giá trị nghệ thuật
- Sử dụng ngôi kể thứ ba xen lẫn ngôi kể thứ nhất, nhân vật trong đoạn trích gần như không có "hành động bên ngoài" mà chỉ có "hành động bên trong”.
II. Tìm hiểu chi tiết
1. Nhân vật Kiên
- Nhân vật Kiên hiện lên là một người mang chồng chất những nỗi đau, cả ở quá khứ và cả ở hiện tại, vậy nhưng Kiên đã lựa chọn nhớ lại và viết về câu chuyện quá khứ để phục sinh về tinh thần.
- Như nhân vật “tôi” đã nói sau khi đọc số bản thảo tưởng như lộn xộn, khó hiểu của Kiên sau đó chúng ta mới biết rằng đó chính là “niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay ngược về quá khứ”. Nơi quá khứ đó tưởng như đau đớn nhưng lại chan chứa tình người, ngày son trẻ, trong trắng và chân thành.
- Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên chính là trạng thái mơ màng, đăm chiêu, âu sầu.
- Những từ ngữ được tác giả sử dụng để miêu tả tâm lí đó: giật mình; hồn xiêu phách lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn; cô quạnh, âu sầu;…
- Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh hiện lên với “khuôn mặt” đau khổ, tàn khốc.
- “Khuôn mặt” tàn khốc không phải là khuôn mặt duy nhất trong chiến tranh. Vì đâu thể khẳng định rằng chiến tranh chỉ ngập tràn đau thương, cũng sẽ có lúc tình yêu thương thay thế, cũng có lúc niềm yêu đời, lạc quan xuất hiện như trong những tác phẩm: Bài thơ về tiểu đội xe không kính - Phạm Tiến Duật.
2. Nhận xét bản thảo của nhân vật Kiên
- “Lúc đầu không thể hiểu nổi, vì bản thảo quá lộn xộn, không theo trật tự nào cả nhưng sau đó anh đã hiểu ra và nhận định “khá cuốn hút”.”
- Những nhận xét trên có thể liên tưởng tới các cuốn tiểu thuyết hiện đại: tiểu thuyết hiện đại có thể không cần bắt buộc theo trình tự thời gian mà có thể là kể về hiện tại trước rồi mới vòng về quá khứ rồi lại quay lại hiện tại. Việc sắp xếp trên dựa vào tâm lí nhân vật và dụng ý của người sáng tác.
→ “Nỗi buồn chiến tranh” nói về một vấn đề rộng, phản ánh lên mức độ nguy hiểm, sát thương cho chính con người trong thời chiến và sau thời chiến. Đó là nỗi đau không chỉ xuất hiện nơi thể xác mà còn in hằn ở tâm hồn. Do đó lựa chọn tiểu thuyết sẽ là phù hợp nhất, với quy mô rộng và khả năng chứa nội dung thì chỉ tiểu thuyết mới có thể giúp nhà văn giãi bày những dụng ý nghệ thuật trong tác phẩm.
Sơ đồ tư duy Tác phẩm Nỗi buồn chiến tranh
Nỗi buồn chiến tranh - Bảo Ninh
- I. Tác giả
- Bảo Ninh (1952-2005)
- Quê: Hà Tĩnh
- Là một trong những nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam sau 1975
- Trải nghiệm chiến tranh: Thanh niên xung phong, chiến đấu ở chiến trường Quảng Trị
- II. Tóm tắt tác phẩm
- Kể về cuộc đời của những người lính trẻ sau chiến tranh, đặc biệt là nhân vật Phương Định.
- Phản ánh những mất mát, đau thương, và những ám ảnh về chiến tranh trong tâm hồn họ.
- Hành trình tìm lại những đồng đội đã hy sinh và sự hòa nhập lại với cuộc sống bình thường.
- III. Giá trị nội dung
- Chủ đề chính: Nỗi đau chiến tranh và sự mất mát.
- Phản ánh hiện thực chiến tranh: Sự tàn khốc, phi lý, và những vết thương lòng sâu sắc mà chiến tranh gây ra.
- Khám phá tâm lý nhân vật: Sự ám ảnh, dằn vặt, và những nỗ lực để vượt qua quá khứ.
- Vấn đề về sự sống và cái chết: Ý nghĩa của sự hy sinh và giá trị của cuộc sống.
- Sự tha thứ và hàn gắn: Khả năng vượt qua hận thù và tìm lại sự bình yên trong tâm hồn.
- IV. Giá trị nghệ thuật
- Ngôn ngữ:
- Sử dụng ngôn ngữ giàu tính biểu cảm, thơ mộng.
- Kết hợp giữa giọng trần thuật khách quan và giọng tâm tình.
- Sử dụng nhiều hình ảnh, biểu tượng mang tính ẩn dụ.
- Nhân vật:
- Xây dựng nhân vật phức tạp, đa chiều, có chiều sâu tâm lý.
- Phương Định: Nhân vật trung tâm, biểu tượng cho thế hệ trẻ sau chiến tranh.
- Cấu trúc:
- Cấu trúc mở, không tuyến tính, đan xen giữa hiện tại và quá khứ.
- Sử dụng nhiều hồi tưởng, giấc mơ để khám phá tâm lý nhân vật.
- Biểu tượng nghệ thuật:
- Những vật phẩm chiến tranh (mũ sắt, ảnh,...) trở thành biểu tượng cho những mất mát và ám ảnh.
- Con đường, dòng sông, rừng núi... tượng trưng cho hành trình tìm kiếm và sự khắc nghiệt của chiến tranh.
- V. Nhân vật chính
- Phương Định:
- Cô gái trẻ, từng là thanh niên xung phong.
- Mang trong mình những ám ảnh về chiến tranh và những mất mát.
- Hành trình tìm kiếm đồng đội và tìm lại ý nghĩa cuộc sống.
- Biểu tượng cho sự đau khổ, mất mát và khát vọng hòa bình của thế hệ trẻ sau chiến tranh.
