1. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ
- In trong tập Khối vuông Rubic (1985)
b. Bố cục (3 đoạn)
- Đoạn 1 (từ đầu đến “yên ngựa mỏi mòn”): Hình ảnh người nghệ sĩ Lorca.
- Đoạn 2 (tiếp đến “ròng ròng máu chảy”): Cái chết của Lorca và nỗi xót xa trước cái chết ấy.
- Đoạn 3 (còn lại): Niềm tin vào sự bất tử của tiếng đàn Lorca.
c. Ý nghĩa nhan đề “Đàn ghi-ta của Lor-ca”
- Đàn ghi-ta là niềm tự hào, là một phần hồn của đất nước Tây Ban Nha nên còn được gọi là “Tây Ban Cầm.”
- Đàn ghi-ta gắn bó thân thiết với Lor-ca trên những nẻo đường ca hát và sáng tạo. Nhan đề bài thơ thể hiện tình yêu của Lor-ca đối với đất nước Tây Ban Nha.
- Đồng thời nhan đề tượng trưng cho con đường nghệ thuật của tác giả, cho khát vọng cao cả mà Lorca muốn hướng tới suốt đời.
d. Ý nghĩa lời đề từ “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”
- Đây là di chúc của nhà thơ khi dự cảm về cái chết của mình.
- “Hãy chôn tôi với cây đàn” thể hiện tình yêu tổ quốc nồng nàn và tình yêu nghệ thuật say đắm bởi cây đàn là biểu trưng cho sự nghiệp của Lorca, là khát vọng cả đời mà Lorca theo đuổi.
- Nhưng Lorca cũng lo sợ một ngày nào đó thơ ca của mình sẽ là bước cản cho những người đi sau, vì vậy ông mong muốn xóa bỏ sự ảnh hưởng của bản thân để dọn đường cho thế hệ sau vươn tới → thể hiện một nhân cách cao đẹp.
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Hình ảnh người nghệ sĩ Lorca
- Hai dòng thơ đầu:
Những tiếng đàn bọt nước
Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt
- Hình ảnh Lorca xuất hiện gắn với tiếng đàn, mà tiếng đàn ấy tan ra thành bọt nước → cách diễn đạt lạ hóa, cái vốn được cảm nhận bằng thính giác (tiếng đàn) thì Thanh Thảo đã diễn tả nó bằng thị giác (đây là cách các nhà thơ siêu thực thường dùng) → gợi sự mong manh, dễ vỡ.
- Lorca xuất hiện trên nền văn hóa của Tây Ban Nha qua hình ảnh “áo choàng đỏ gắt”:
+ Hình ảnh thực: gợi môn đấu bò tót - một nét sinh hoạt văn hóa của đất nước Tây Ban Nha.
+ Hình ảnh biểu trưng: đấu trường chính trị quyết liệt, ở đó diễn ra cuộc đấu tranh đòi quyền tự do dân chủ đối với bọn phát xít và cuộc đấu tranh cách tân nền nghệ thuật già nua → bi kịch rất dễ xảy ra với Lorca.
- “Li-la Li-la Li-la”:
+ Tên một loài hoa đẹp (Tử Đinh Hương) đặc trưng của đất nước Tây Ban Nha.
+ Những nốt nhạc mô phỏng âm thanh của tiếng đàn.
→ Nghệ thuật láy âm "li-la li-la li-la" → gợi hợp âm của tiếng đàn ghita, gợi hình ảnh bông hoa buồn của phút chia ly, gợi chuyến đi thăm thẳm và đơn độc của người nghệ sĩ.
- Ba dòng thơ tiếp:
đi lang thang về miền đơn độc
với vầng trăng chếnh choáng
trên yên ngựa mỏi mòn
+ Hình tượng Lorca là một người nghệ sĩ yêu cái đẹp nhưng đơn độc, là một kị sĩ lãng du phóng khoáng, là một du ca yêu tự do và thầm lặng.
b. Cái chết của Lor-ca và nỗi xót xa trước cái chết ấy
* Đoạn thơ mang tính chất tự sự, diễn tả lại giây phút kinh hoàng của Lorca: người nghệ sĩ Lorca đang tự do trên hành trình cách tân nghệ thuật và đấu tranh cho khát vọng tự do thì bị bọn phát xít bắt và giết hại.
- Hình ảnh Lorca bị điệu về bãi bắn “chàng đi như người mộng du” gợi hình ảnh thực, mộng du theo tiếng đàn, giai điệu thiết tha.
- Hình ảnh “áo choàng bê bết đỏ” - một ám ảnh nghệ thuật: không còn là màu đỏ gắt mà là màu của máu, gợi cái chết đầy bi thảm của Lorca.
* Nỗi xót xa trước cái chết được thể hiện thông qua hình ảnh tiếng đàn:
tiếng ghi-ta nâu
bầu trời cô gái ấy
tiếng ghi-ta lá xanh biết mấy
tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan
tiếng ghi-ta ròng ròng
máu chảy
Điệp ngữ “tiếng ghi ta” được nhắc lại bốn lần kết hợp với nghệ thuật chuyển đổi cảm giác như một tiếng nấc nghẹn ngào:
- "tiếng ghi ta nâu": biểu trưng cho tình yêu dành cho những con đường, những mảnh đất ở Tây Ban Nha.
- "tiếng ghi ta lá xanh": biểu trưng cho tình yêu cuộc sống mãnh liệt.
- "tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan": Lor-ca bị sát hại, nghệ thuật cũng dang dở.
- "tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy": số phận Lor-ca oan khiên, thảm khốc.
→ Tất cả diễn tả lòng tiếc thương của nhân dân Tây Ban Nha nói chung, của tác giả Thanh Thảo nói riêng đối với cái chết đầy oan khuất của Lorca.
c. Niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn Lorca
- Hai dòng thơ đầu:
Không ai chôn cất tiếng đàn
Tiếng đàn như cỏ mọc hoang
Tác giả đã so sánh sức sống nghệ thuật của Lorca như cỏ mọc hoang. Tiếng đàn tượng trưng cho nghệ thuật, là khát vọng nghệ thuật mà cả đời Lorca theo đuổi, là cái đẹp mà mọi thế lực cũng không thể hủy diệt được, nó sẽ sống mãi như thứ cỏ dại mọc hoang.
- Hai dòng thơ sau: hình ảnh "giọt nước mắt vầng trăng" gợi sự tiếc thương, đau xót trước cái chết thương tâm của Lorca và những giọt nước mắt ấy sẽ vĩnh hằng như vầng trăng mãi long lanh trong đáy giếng.
→ Sự đa nghĩa của các câu thơ, hình ảnh tượng trưng siêu thực, hình ảnh ẩn dụ Lorca và cái chết của ông gợi nỗi đau, gợi sự tỏa sáng trường tồn, bất diệt.
+ Hình ảnh “đường chỉ tay" tượng trưng cho số phận con người.
+ Dòng sông tượng trưng cho ranh giới trong cõi sống và cõi chết.
- Câu thơ “Lorca bơi sang ngang/ trên chiếc ghita màu bạc" tượng trưng cho hình ảnh Lorca giã từ cõi thực sang thế giới bên kia nhưng vẫn luôn gắn bó với nghệ thuật. Dù cuộc đời Lorca ngắn ngủi, đơn độc nhưng với ông nghệ thuật là khát vọng cả đời ông theo đuổi.
- Các động từ “ném lá bùa, ném trái tim” tượng trưng cho sự giã từ và giải thoát, chia tay với những hệ lụy trần gian của Lorca đồng thời thể hiện sự hiểu biết sâu sắc, sự cảm thông, kính trọng chân thành của Thanh Thảo.
- Câu thơ cuối bài là chuỗi âm thanh “li-la li-la li-la” tượng trưng cho niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của cuộc đời và tên tuổi của Lorca.
→ Lorca bị bắn chết nhưng hình ảnh của ông vẫn còn sống mãi trong lòng nhân dân cùng với cây đàn bất tử.
d. Giá trị nội dung
- Bài thơ ghi nhận sự thành công của tác giả trong việc làm sống lại huyền thoại về Ga-xi-a Lor-ca nói riêng và những nhân cách thanh cao, bất khuất, những tâm hồn phóng khoáng, yêu tự do của nhân loại.
- Thái độ xót thương, cảm thông và sự ngưỡng mộ của tác giả Thanh Thảo trước nhân cách, tài năng và số phận bi thảm của Lor-ca.
e. Giá trị nghệ thuật
- Bài thơ là minh chứng cho sự tìm tòi thể nghiệm của tác giả về hình thức biểu đạt của thơ và dấu ấn ảnh hưởng của trường phái thơ tượng trưng, siêu thực trong văn học phương Tây.
- Kết hợp hài hòa hai yếu tố thơ và nhạc.
- Hình ảnh thơ phong phú, đa dạng, giàu sức gợi mở.
- Sự mới mẻ về ngôn từ.
- Âm điệu khỏe khoắn, bi tráng, trầm hùng, trữ tình.
Sơ đồ tư duy - Đàn ghi-ta của Lorca
I. Tổng quan
- Tác giả: Thanh Thảo (1946-2014)
- Xuất xứ: Tập thơ "Những người đi qua vườn Lệ Chi" (1993)
- Thể loại: Thơ tự do
- Bối cảnh: Tây Ban Nha, liên quan đến cuộc đời và cái chết của Federico García Lorca
II. Nội dung chính
- Hình tượng Lorca và cây đàn ghita:
- Lorca: Nhà thơ, nghệ sĩ biểu tượng của Tây Ban Nha, bị giết hại trong nội chiến.
- Đàn ghita: Biểu tượng cho tài năng, khát vọng nghệ thuật, và số phận bi thảm của Lorca.
- Mối liên hệ mật thiết giữa Lorca và cây đàn ghita.
- Vẻ đẹp của nghệ thuật và sự tàn khốc của chiến tranh:
- Nghệ thuật: Âm nhạc, thơ ca mang đến niềm vui, sự sống.
- Chiến tranh: Sự hủy diệt, bạo lực, cướp đi sự sống và niềm vui.
- Sự đối lập giữa vẻ đẹp nghệ thuật và sự tàn khốc của chiến tranh.
- Bài ca về sự sống và cái chết:
- Sự sống: Được thể hiện qua âm nhạc, tiếng đàn ghita, niềm đam mê nghệ thuật.
- Cái chết: Sự ra đi của Lorca, sự tan vỡ của nghệ thuật.
- Khẳng định giá trị bất diệt của nghệ thuật trước sự hủy diệt của chiến tranh.
- Ý nghĩa biểu tượng:
- "Ba tiếng đàn" : Tiếng kêu cứu, tiếng than ai oán, tiếng vọng của sự sống.
- "Máu" : Sự hy sinh, đau khổ, nhưng cũng là nguồn cảm hứng cho nghệ thuật.
- "Ánh trăng" : Vẻ đẹp, sự lãng mạn, nhưng cũng gợi nỗi buồn, sự cô đơn.
III. Nghệ thuật
- Thể thơ tự do: Tạo sự linh hoạt, tự nhiên cho cảm xúc.
- Hình ảnh giàu sức gợi: Sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng.
- Giọng điệu đa dạng: Từ trữ tình, tha thiết đến xót xa, đau đớn.
- Sử dụng các yếu tố âm nhạc: Nhịp điệu, vần điệu tạo nên sự hài hòa, du dương.
- Biện pháp tu từ: So sánh, ẩn dụ, nhân hóa, điệp ngữ…
IV. Thông điệp
Khẳng định giá trị bất diệt của nghệ thuật, ca ngợi vẻ đẹp của cuộc sống và lên án chiến tranh, bạo lực.
Thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với số phận của những nghệ sĩ tài năng.
Gợi nhắc về trách nhiệm của con người trong việc bảo vệ hòa bình và tôn trọng nghệ thuật.
