1. Tìm hiểu chung
a. Hoàn cảnh ra đời
- Thế giới:
+ Chiến tranh thế giới thứ hai sắp kết thúc.
+ Nhật đầu hàng Đồng minh.
- Trong nước: Cả nước giành chính quyền thắng lợi.
+ 26/8/1945: Hồ chủ tịch về tới Hà Nội.
+ 28/8/1945: Bác soạn thảo bản Tuyên ngôn độc lập tại tầng 2, căn nhà số 48, phố Hàng Ngang, Hà Nội.
+ 2/9/1945: đọc bản Tuyên ngôn độc lập tại quảng trường Ba Đình, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.
b. Mục đích sáng tác
- Khẳng định quyền độc lập tự do của dân tộc trước quốc dân và thế giới.
- Tuyên bố chấm dứt chế độ thực dân, phong kiến; khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa và bày tỏ quyết tâm bảo vệ nền độc lập, tự do của dân tộc.
c. Bố cục
- Đoạn 1: Từ đầu đến "không ai chối cãi được”: Nêu nguyên lý chung của bản tuyên ngôn độc lập.
- Đoạn 2: Từ “Thế mà" đến "phải được độc lập”: Tố cáo tội ác của thực dân Pháp, khẳng định thực tế lịch sử nhân dân ta đấu tranh giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.
- Đoạn 3: (Còn lại): Lời tuyên bố độc lập và ý chí bảo vệ nền độc lập.
d. Nội dung chính
Vạch trần tội ác của thực dân Pháp cướp nước ta; tuyên bố nền độc lập dân tộc; khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà và thể hiện ý chí quyết tâm bảo vệ nền độc lập tự do của dân tộc.
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Cơ sở pháp lý của bản tuyên ngôn độc lập
- Trích dẫn hai bản tuyên ngôn của Mỹ và Pháp làm cơ sở pháp lý cho tuyên ngôn độc lập của Việt Nam:
→ Ý nghĩa:
+ Tôn trọng những tuyên ngôn bất hủ của người Mỹ và Pháp vì những điều được nêu là chân lý của nhân loại.
+ Dùng cách lập luận “gậy ông đập lưng ông” để buộc tội Pháp và ngăn chặn âm mưu tái xâm lược của chúng.
+ Thể hiện quyền tự hào dân tộc: đặt 3 cuộc cách mạng, 3 bản tuyên ngôn, 3 dân tộc ngang hàng nhau.
b. Tố cáo tội ác của thực dân Pháp và khẳng định quyền độc lập tự do của dân tộc Việt Nam
* Tố cáo tội ác của Pháp:
+ Tố cáo tội ác tàn bạo của thực dân Pháp trên mọi mặt đời sống khi cai trị nước ta: chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội (liệt kê hàng loạt dẫn chứng đanh thép, hùng hồn về tội ác của Pháp).
+ Giải thích rõ ràng, mạch lạc: từ mùa thu 1940 đến 9/3/1945, thực dân Pháp đã bán nước ta hai lần cho Nhật (khi thì quỳ gối đầu hàng khi thì bỏ chạy), vì vậy không còn bất kỳ quyền lợi cai trị nào ở nước ta.
* Khẳng định quyền độc lập tự do của dân tộc:
Trình bày cuộc đấu tranh xương máu giành độc lập, tự do của nhân dân Việt Nam:
+ Nhân dân Việt Nam đã nổi dậy giành chính quyền, lấy lại đất nước từ tay Nhật.
+ Quân và dân ta đã nhiều lần kêu gọi người Pháp cùng chống Nhật nhưng bị từ chối, khi Pháp thua chạy, đồng bào ta vẫn khoan hồng và giúp đỡ họ.
+ Dân ta đánh đổ các xiềng xích phong kiến, thực dân, phát xít.
+ Quân và dân ta tin tưởng vào sự công bằng của các nước Đồng Minh.
→ Khẳng định, đề cao tinh thần xả thân giữ nước, thành quả cách mạng của nhân dân ta. Chúng ta hoàn toàn xứng đáng với nền độc lập có được bởi chính máu xương của mình.
c. Giá trị nội dung
- Là văn kiện lịch sử tuyên bố trước quốc dân đồng bào và thế giới về việc chấm dứt chế độ thực dân, phong kiến ở nước ta.
- Đánh dấu kỉ nguyên độc lập, tự do của nước Việt Nam mới.
d. Giá trị nghệ thuật
- Là một áng văn chính luận mẫu mực.
- Lập luận chặt chẽ.
- Lý lẽ đanh thép.
- Ngôn ngữ hùng hồn.
- Dẫn chứng xác thực, lấy ra từ lịch sử cụ thể.
Sơ đồ tư duy tác phẩm Tuyên ngôn độc lập
I. Tổng quan
- Tác giả: Hồ Chí Minh
- Thời gian: 2/9/1945
- Địa điểm: Quảng trường Ba Đình, Hà Nội
- Hoàn cảnh lịch sử:
- Nhật Bản đầu hàng Đồng minh
- Tình hình chính trị Việt Nam: Khủng hoảng sâu sắc
- Cơ hội vàng để giành độc lập
- Thể loại: Tuyên ngôn
- Giá trị nội dung: Tuyên bố độc lập, khẳng định quyền tự do, hạnh phúc của dân tộc Việt Nam.
II. Bố cục và nội dung chính
- Phần mở đầu (khẳng định quyền độc lập tự do):
- Lời mở đầu: Trích Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ (1776)
- Khẳng định: "Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng..."
- Ý nghĩa: Khẳng định giá trị nhân quyền phổ quát, tính chính nghĩa của cuộc đấu tranh giành độc lập.
- Phần thân (chứng minh sự thật về nước Việt Nam):
- Lịch sử Việt Nam:
- Hơn 4000 năm lịch sử dựng nước và giữ nước
- Các triều đại độc lập, tự chủ
- Sự đô hộ của thực dân Pháp:
- Pháp xâm lược, áp bức, bóc lột
- Nhân dân Việt Nam đấu tranh chống Pháp
- Sự đầu hàng của Nhật Bản:
- Nhật Bản chiếm đoạt quyền lợi của Pháp
- Nhật Bản đầu hàng Đồng minh
- Tạo điều kiện thuận lợi cho Cách mạng tháng Tám thành công
- Khẳng định quyền độc lập của Việt Nam:
- "Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập..."
- "Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết định đình chỉ mọi quan hệ với Pháp..."
- Phần kết luận (tuyên bố độc lập và lời kêu gọi):
- Tuyên bố: "Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập..."
- Lời kêu gọi: Kêu gọi đồng bào cả nước đoàn kết, xây dựng nước Việt Nam mới.
- Khẳng định quyết tâm: "Với tất cả tinh thần quả cảm, chúng tôi tuyên bố..."
III. Giá trị nghệ thuật
- Ngôn ngữ:
- Văn phong trang trọng, đĩnh đạc, mạnh mẽ
- Sử dụng nhiều điển tích, dẫn chứng lịch sử
- Kết hợp giữa lý lẽ và tình cảm
- Bố cục:
- Hợp lý, chặt chẽ, khoa học
- Mở đầu bằng lời trích dẫn, kết thúc bằng lời tuyên bố
- Biện pháp tu từ:
- So sánh, đối chiếu, khẳng định
- Lặp cấu trúc, sử dụng câu hỏi tu từ
IV. Ý nghĩa của tác phẩm
- Về lịch sử: Văn kiện quan trọng đánh dấu sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
- Về chính trị: Khẳng định quyền độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam.
- Về văn hóa: Kiệt tác văn học, thể hiện tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập, tự do.
