1. Tiểu sử
- Bà Huyện Thanh Quan tên thật là Nguyễn Thị Hinh, sống ở thế kỉ XIX, chưa rõ năm sinh, năm mất.
- Quê quán: làng Nghi Tàm, nay thuộc quận Tây Hồ, Hà Nội.
- Chồng bà làm tri huyện Thanh Quan (thuộc Thái Ninh), tỉnh Thái Bình, do đó mà có tên gọi Bà Huyện Thanh Quan.
- Bà là một trong số nữ sĩ tài danh hiếm có trong thời đại ngày xưa, hiện còn để lại sáu bài thơ Đường luật.
2. Sự nghiệp
a. Tác phẩm chính
- Bà Huyện Thanh Quan sáng tác không nhiều, hầu hết viết bằng chữ Nôm, theo thể Đường luật. Hiện tìm được những bài sau: Thăng Long thành hoài cổ, Qua chùa Trấn Bắc, Qua Đèo Ngang, Chiều hôm nhớ nhà, Tức cảnh chiều thu, Cảnh đền Trấn Võ, Cảnh Hương sơn.
b. Phong cách nghệ thuật
- Thơ bà được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm và đánh giá:
+ GS. Dương Quảng Hàm:
Những bài thơ Nôm của bà phần nhiều là tả cảnh, tỏ tình, nhưng bài nào cũng hay và tỏ ra bà là một người có tính tình đoan chính, thanh tao, một người có học thức thường nghĩ ngợi đến nhà, đến nước. Lời văn rất trang nhã, điêu luyện.
+ GS. Thanh Lãng:
Thơ Bà Huyện Thanh Quan đầy chất thơ. Lời thơ của bà điêu luyện, gọt giũa, đẹp như một bức tranh cổ.
+ GS. Nguyễn Lộc:
Thơ bà thường viết về thiên nhiên, phần lớn là vào lúc trời chiều, gợi lên cái cảm giác vắng lặng và buồn bã. Cảnh bà miêu tả trong những bài thơ giống như những bức tranh thủy mặc, chấm phá...Hơn nữa, nói cho đúng thì cảnh trong thơ bà thực tế cũng không phải là cảnh, mà là tình. Tình cảm của bà thường là sự nhớ thương da diết đối với quá khứ vàng son đã một đi không trở lại. Do vậy, người ta gọi bà là nhà thơ hoài cổ. Thơ bà còn được chú ý vì một lẽ nữa, đó là nghệ thuật hết sức điêu luyện. Ở đó, niêm luật đều luật đều chặt chẽmà không gây cảm giác gò bó, xếp đặt. Câu thơ của bà trang nhã, từ ngữ chải chuốt và chọn lọc công phu...
- Như vậy, có thể thấy bà Huyện Thanh Quan là một cây bút điêu luyện, đầy chất thơ với ngôn ngữ trau chuốt được gọt giũa cẩn thận. Thơ bà thể hiện lòng yêu mến cảnh quan thiên nhiên, đất nước và tâm sự u hoài trước thế sự đổi thay.
Sơ đồ tư duy tác giả Bà Huyện Thanh Quan:
Bà Huyện Thanh Quan, tên thật là Nguyễn Thị Hinh, sống vào thế kỷ XIX, năm sinh và năm mất chưa được biết.
Quê bà ở làng Nghi Tàm, nay thuộc quận Tây Hồ, Hà Nội.
Chồng bà từng làm tri huyện Thanh Quan (thuộc Thái Ninh), tỉnh Thái Bình, vì vậy bà được gọi là Bà Huyện Thanh Quan. Bà là một trong những nữ sĩ tài danh của thời xưa và hiện còn lưu giữ sáu bài thơ Đường luật.
Các tác phẩm của Bà Huyện Thanh Quan không nhiều, phần lớn được viết bằng chữ Nôm theo thể Đường luật. Hiện tại, người ta tìm thấy các bài thơ sau: Thăng Long thành hoài cổ, Qua chùa Trần Bắc, Qua Đèo Ngang, Chiều hôm nhớ nhà, Tức cảnh chiều thu, Cảnh đền Trần Võ, Cảnh Hương sơn.
Các nhà nghiên cứu rất quan tâm và đánh giá cao thơ của Bà Huyện Thanh Quan.
GS. Dương Quảng Hàm nhận xét: "Những bài thơ Nôm của bà phần nhiều tả cảnh, tỏ tình, nhưng bài nào cũng hay và cho thấy bà là người đoan chính, thanh tao, có học thức, thường suy nghĩ về nhà, về nước. Lời văn rất trang nhã, điêu luyện."
GS. Thanh Lãng viết: "Thơ Bà Huyện Thanh Quan đầy chất thơ. Lời thơ của bà điêu luyện, gọt giũa, phong cách nghệ thuật đẹp như một bức tranh cổ."
GS. Nguyễn Lộc nhận định: "Thơ bà thường viết về thiên nhiên, đặc biệt vào buổi chiều, gợi cảm giác vắng lặng và buồn bã. Cảnh bà miêu tả giống như những bức tranh thủy mặc, chầm chậm. Thực tế, cảnh trong thơ bà không chỉ là cảnh mà còn là tình cảm, đặc biệt là nỗi nhớ thương da diết về quá khứ. Vì vậy, bà được gọi là nhà thơ hoài cổ. Thơ bà còn được chú ý vì nghệ thuật điêu luyện, niêm luật chặt chẽ nhưng không gò bó, câu thơ trang nhã, từ ngữ được chọn lọc công phu."
Tóm lại, Bà Huyện Thanh Quan là một cây bút điêu luyện, đầy chất thơ với ngôn ngữ trau chuốt. Thơ bà thể hiện tình yêu cảnh quan thiên nhiên, đất nước và nỗi u hoài trước sự đổi thay của thế sự.
