1. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ
- Hoàng Lê nhất thống chí: là cuốn tiểu thuyết lịch sử, viết bằng chữ Hán theo lối chương hồi, gồm 17 hồi. Dựa vào việc ghi chép lại những sự kiện lịch sử – xã hội có thực, nhân vật thực, địa điểm thực, tác phẩm đã phản ánh những biến động của lịch sử nước nhà từ cuối thế kỉ XVIII đến những năm đầu thế kỉ XIX, trong đó tập trung phơi bày sự thối nát dẫn đến sụp đổ tất yếu của tập đoàn phong kiến Lê – Trịnh, đồng thời ca ngợi cuộc khỏi nghĩa Tây Sơn do người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ lãnh đạo.
- Vị trí đoạn trích: Trích phần lớn hồi mười bốn, viết về sự kiện vua Quang Trung đại phá quân Thanh.
b. Bố cục (3 phần)
- Phần 1: (từ đầu đến “...hôm ấy nhằm vào ngày 25 tháng cháp năm Mậu Thân 1788”): được tin báo quân Thanh chiếm Thăng Long, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế và thân chinh cầm quân dẹp giặc.
- Phần 2: (tiếp theo đến “… vua Quang Trung tiến binh đến Thăng Long, rồi kéo vào thành”): Cuộc hành quân thần tốc và chiến thắng lẫy lừng của vua Quang Trung.
- Phần 3: (còn lại): Sự đại bại của quân tướng nhà Thanh và tình trạng thảm bại của vua tôi Lê Chiêu Thống.
c. Thể loại: chí – một lối văn ghi chép sự vật, sự việc.
Cũng được xem là cuốn tiểu thuyết lịch sử, viết bằng chữ Hán theo lối chương hồi
d. Phương thức biểu đạt: tự sự kết hợp miêu tả
e. Tóm tắt: Các sự kiện chính
- Trước thế mạnh của giặc, quân Tây Sơn ở Thăng Long, rút quân về Tam Điệp và cho người vào Phủ Xuân cấp báo với Nguyễn Huệ.
- Nhận được tin ngày 24/11, Nguyễn Huệ liền tổ chức lại lực lượng chia quân làm hai đạo thuỷ – bộ.
- Ngày 25 tháng Chạp, làm lễ lên ngôi lấy hiệu là Quang Trung, trực tiếp chỉ đạo hai đạo quân tiến ra Bắc.
- Ngày 29 tháng Chạp, quân Tây Sơn ra đến Nghệ An, Quang Trung cho dừng lại một ngày, tuyển thêm hơn 1 vạn tinh binh, mở một cuộc duyệt binh lớn.
- Ngày 30, quân của Quang Trung ra đến Tam Điệp, hội cùng Sở và Lân. Quang Trung đã khẳng định : “Chẳng quá mười ngày có thể đuổi được người Thanh“. Cũng trong ngày 30, giặc giã chưa yên, binh đao hãy còn mà ông đã nghĩ đến kế sách xây dựng đất nước mười năm sau chiến tranh. Ông còn mở tiệc khao quân, ngầm hẹn mùng 7 sẽ có mặt ở thành Thăng Long mở tiệc lớn. Ngay đêm đó, nghĩa quân lại tiếp tục lên đường. Khi quân Tây Sơn ra đến sông Thanh Quyết gặp đám do thám của quân Thanh, Quang Trung ra lệnh bắt hết không để sót một tên. - Rạng sáng ngày 3 Tết, nghĩa quân bí mật bao vây đồn Hạ Hồi và dùng mưu để quân Thanh đầu hàng ngay, hạ đồn dễ dàng.
- Rạng sáng ngày mùng 5 Tết, nghĩa quân tấn công đồn Ngọc Hồi. Quân giặc chống trả quyết liệt, dùng ống phun khói lửa ra nhằm làm ta rối loạn, nhưng gió lại đổi chiều thành ra chúng tự hại mình. Cuối cùng, quân Thanh phải chịu đầu hàng, thái thú Điền châu Sầm Nghi Đống thắt cổ tự tử.
- Trưa mùng 5 Tết, Quang Trung đã dẫn đầu đoàn quân thắng trận tiến vào Thăng Long. Đám tàn quân của giặc tìm về phía đê Yên Duyên gặp phục binh của ta, trốn theo đường Vịnh Kiều lại bị quân voi ở Đại Áng dồn xuống đầm Mực giày xéo, chết hàng vạn tên. Một số chạy lên cầu phao, cầu phao đứt, xác người ngựa chết làm tắc cả khúc sông Nhị Hà. Mùng 4 Tết nghe tin quân Tây Sơn tấn công, Tôn Sĩ Nghị và Lê Chiêu Thống đã vội vã bỏ lên biên giới phía bắc. Khi gặp lại nhau, Nghị có vẻ xấu hổ nhưng vẫn huênh hoang. Cả hai thu nhặt tàn quân, kéo về đất Bắc.
2. Giá trị nội dung, nghệ thuật
a. Giá trị nội dung
Qua đoạn trích, người đọc cảm nhận về vẻ đẹp hào hùng của người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ trong chiến công đại phá quân Thanh, sự thảm bại của bọn xâm lược và số phận bi thảm của lũ vua quan phản nước hại dân.
b. Giá trị nghệ thuật
Thành công bởi lối văn trần thuật kết hợp với miêu tả chân thực, sinh động
Sơ đồ tư duy văn bản Hoàng Lê nhất thống chí:
Đây là tiểu thuyết lịch sử viết bằng chữ Hán theo lối chương hồi, dựa trên việc ghi chép các sự kiện lịch sử có thật về địa điểm, nhân vật, tác phẩm đã diễn ra.
Tác phẩm tập trung phản ánh những biến động của lịch sử nước nhà từ cuối thế kỷ XVI đến những năm đầu thế kỷ XIX, phơi bày sự suy tàn và sụp đổ của tập đoàn phong kiến Lê - Trịnh, đồng thời ca ngợi cuộc khởi nghĩa Tây Sơn do người anh hùng Nguyễn Huệ lãnh đạo.
Phần lớn nội dung kể về sự kiện vua Quang Trung đại phá quân Thanh vào đầu năm Kỷ Dậu (tức ngày 25 tháng Chạp năm Mậu Thân 1788).
Nguyễn Huệ lên ngôi, lấy hiệu là Quang Trung, rồi tiến quân ra Bắc, đánh chiếm Thăng Long và tiến vào Thanh. Cuộc hành quân diễn ra nhanh chóng và chiến thắng vang dội.
Quân Thanh bị đại bại, vua Lê Chiêu Thống thảm bại. Tác phẩm cũng được xem là tiểu thuyết lịch sử Việt Nam viết bằng chữ Hán theo lối chương hồi.
Trước sức mạnh của quân Tây Sơn, quân Thanh rút về Tam Điệp. Nguyễn Huệ tổ chức lại lực lượng, lên ngôi và trực tiếp chỉ đạo hai đạo quân ra Bắc.
Ngày 29 tháng Chạp, quân Tây Sơn tiến đến Nghệ An, Quang Trung tuyển thêm quân.
Ngày 30 tháng Chạp, quân của Quang Trung đến Tam Điệp, hội quân. Quang Trung khẳng định "Chẳng quá mười ngày có thể đuổi được người Thanh". Ngày mùng 5 Tết, nghĩa quân bất ngờ tấn công và chiếm được đồn Hạ Hồi, quân Thanh đầu hàng.
Ngày mùng 5 Tết, nghĩa quân tấn công đồn Ngọc Hồi. Trưa mùng 5 Tết, Quang Trung dẫn đầu đoàn quân tiến vào Thăng Long. Qua đoạn trích, người đọc cảm nhận được vẻ đẹp hào hùng của người anh hùng Nguyễn Huệ, sự thất bại của quân xâm lược và số phận bi thảm của vua Lê Chiêu Thống.
