Tác phẩm Sóng
1. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác
- In trong tập Hoa dọc chiến hào.
- Xuân Quỳnh sáng tác bài thơ trong chuyến đi thực tế vùng biển Diêm Điền (Thái Bình) (29/02/1967).
b. Bố cục (4 phần):
- Phần 1 (khổ 1+2): Sóng - Khát vọng tình yêu của người con gái.
- Phần 2 (khổ 3+4): Ngọn nguồn của sóng - Truy tìm sự bí ẩn của tình yêu.
- Phần 3 (khổ 5+6+7): Sóng - Nỗi nhớ thủy chung trong tình yêu.
- Phần 4 (Khổ 8+9): Những suy tư về cuộc đời và khát vọng trong tình yêu.
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Sóng - Khát vọng tình yêu của người con gái
- Mở đầu khổ 1, tác giả đã nêu ra những trạng thái đối lập của con sóng: "Dữ dội" >< "dịu êm"; "Ồn ào" >< "lặng lẽ" → đây chính là hình ảnh thật của những con sóng ngoài biển khơi, cũng chính là trạng thái của người con gái khi yêu. Tình yêu có lúc dịu dàng, sâu lắng nhưng cũng có những lúc cuồng nhiệt, mạnh mẽ.
- Để hướng đến một tình yêu rộng lớn, đích thực luôn là khát vọng của con người cũng giống như những con sóng không chịu bó hẹp trong lòng sông mà muốn vươn ra biển cả:
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
- "Sóng tìm ra tận bể" là tìm thấy chính mình. Trong tình yêu của con người cũng vậy, đến với tình yêu, con người mới tìm thấy chính mình và luôn tự hoàn thiện mình.
- Nhân vật trữ tình cảm nhận sự tương đồng giữa sóng và khát vọng tình yêu của tuổi trẻ:
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ
- Khát vọng tình yêu đã hóa thân vào một biểu tượng đẹp là sóng. Giống như con sóng muôn đời vẫn dạt dào biển cả, tình yêu muôn đời vẫn là nỗi khát khao, đam mê của tuổi trẻ.
b. Ngọn nguồn của sóng - Truy tìm sự bí ẩn của tình yêu
- Điểm khởi đầu bí ẩn của sóng cũng giống như điểm khởi đầu bí ẩn của tình yêu:
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu
- Nhân vật trữ tình tự nhận thức về tình yêu trong lòng mình, tự soi vào lòng mình để tìm lời giải đáp cho sự khởi nguồn của tình yêu để rồi bất ngờ thú nhận bằng một sự chân thành, tự nhiên và rất phụ nữ:
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau
- Ngay cả Xuân Diệu - ông hoàng thơ tình cùng từng phải khẳng định:
Làm sao cắt nghĩa được tình yêu
Có khó gì đâu một buổi chiều
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu
Như vậy, tình yêu đến với mỗi con người như một điều kì diệu vượt ra ngoài tầm kiểm soát của nhận thức và lý trí. Đó chính là điều kì diệu và bí ẩn tạo nên sức hấp dẫn vĩnh cửu của tình yêu.
c. Sóng - Nỗi nhớ thủy chung trong tình yêu
- Âm hưởng cả đoạn thơ này là âm hưởng khẳng định, âm hưởng của niềm tin bất di bất dịch.
- Trong khổ thơ thứ 5, nỗi nhớ được diễn tả thật mãnh liệt, da diết hiển hiện trong mọi chiều kích của không gian, thời gian, trạng thái của cuộc sống. Hàng loạt các từ ngữ trái nghĩa có trong khổ thơ:
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
- Tình yêu luôn đi liền với nỗi nhớ, bao trùm cả không gian, khắc khoải trong thời gian, ăn sâu vào ý thức, tiềm thức và đi cả vào trong giấc mơ:
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức
Cái “thức” trong mơ ấy chính là sự thật nỗi lòng của người con gái đang yêu.
- Sự khát khao hướng về nhau, có nhau và sự bày tỏ niềm tin tuyệt đối vào lòng chung thủy được thể hiện thật dứt khoát qua các câu khẳng định tuyệt đối:
Dẫu xuôi về phương Bắc
Dẫu ngược về phương Nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương
- Trong trời đất có bốn phương, tám hướng nhưng không có phương nào là "phương anh" vậy mà trong tình yêu của người con gái lại có "phương anh" và chỉ hướng về một phương duy nhất ấy.
- Nhân vật trữ tình tự bạch chân thành mà mãnh liệt nỗi nhớ, khát vọng thủy chung, nỗi khao khát hướng về nhau, có nhau. Trạng thái tâm hồn ấy vừa mạnh mẽ vừa sâu lắng quyện hòa trong những quan sát và suy tư từ con sóng.
→ Tóm lại, có thể nói rằng hình tượng sóng đôi “sóng” và “em” đã bộc lộ được tâm trạng khát khao, nỗi nhớ da diết vừa trực tiếp lại vừa gợi cảm như những vòng sóng nối tiếp nhau cùng dội lại, cùng cộng hưởng và lan tỏa.
d. Những suy tư về cuộc đời và khát vọng tình yêu
- Suy tư về cuộc đời: Cuộc đời mỗi người tuy dài nhưng vẫn luôn là hữu hạn trong dòng thời gian, cũng "như biển kia dẫu rộng" vẫn không so được với cái bao la vô tận của bầu trời.
- Khát vọng hóa thân, phân thân vào sóng thật mạnh mẽ. Tình yêu đôi lứa thật sự hạnh phúc khi hòa nhập trong biển lớn tình yêu của cộng đồng:
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ
→ Khát vọng hóa thân vào biển lớn tình yêu mang một giá trị văn hóa lớn, tạo nên sự thống nhất giữa cái riêng và cái chung; giữa cái hữu hạn và vĩnh hằng.
e. Giá trị nội dung
Qua hình tượng sóng, trên cơ sở khám phá sự tương đồng, hòa hợp giữa "sóng" và "em", bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Từ đó thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.
f. Giá trị nghệ thuật
- Bài thơ mang âm hưởng dạt dào, nhịp nhàng, gợi nhịp độ của con sóng liên tiếp.
- Thể thơ 5 chữ với những dòng thơ thường là không ngắt nhịp, các câu thơ ngắn, đều đặn gợi sự nhịp nhàng.
- Thành công trong việc xây dựng hình tượng sóng, trở đi trở lại với nhiều cung bậc, gợi những trạng thái cảm xúc đa dạng trong lòng người con gái đang yêu.
Sơ đồ tư duy Tác phẩm Sóng
Sóng (Xuân Quỳnh)
- I. Tóm tắt tác phẩm
- Thể loại: Thơ hiện đại
- Xuất xứ: Tập "Hoa dọc đường" (1968)
- Bối cảnh: Viết trong thời kỳ chiến tranh, thể hiện tâm trạng, tình cảm của người phụ nữ Việt Nam.
- II. Nội dung chính
- 1. Vẻ đẹp của biển cả
- Hình ảnh biển được miêu tả qua sự vận động liên tục: sóng, nước, cát.
- Biển hiện lên vừa êm dịu, vừa mạnh mẽ, đầy sức sống.
- 2. Sự thức tỉnh của tình yêu
- Tình yêu được khám phá, trải nghiệm qua những rung động tinh tế.
- Sự hòa quyện giữa cảm xúc cá nhân và vũ trụ bao la.
- "Con sóng" tượng trưng cho những khát khao, nỗi niềm thầm kín trong tâm hồn người phụ nữ.
- 3. Khát vọng về hạnh phúc lứa đôi
- Mong muốn được hòa mình vào tình yêu, được sống trọn vẹn với cảm xúc.
- Sự trân trọng, nâng niu những khoảnh khắc hạnh phúc bên người mình yêu.
- III. Nghệ thuật
- 1. Hình thức
- Thể thơ năm chữ.
- Sử dụng nhịp điệu 2/2, tạo cảm giác nhẹ nhàng, uyển chuyển.
- Bố cục: Phát triển theo hình xoắn ốc, từ tả cảnh đến biểu cảm.
- 2. Ngôn ngữ
- Sử dụng nhiều từ ngữ gợi hình, gợi cảm: sóng, cát, biển, nhịp.
- Sử dụng các biện pháp tu từ: so sánh, ẩn dụ, điệp từ, điệp cấu trúc.
- Ngôn ngữ giản dị, tự nhiên, chân thành.
- 3. Giọng điệu
- Tha thiết, nồng nàn, say đắm.
- Tràn đầy cảm xúc yêu đời, yêu người.
- IV. Ý nghĩa tác phẩm
- Khẳng định vẻ đẹp của tình yêu, khát vọng hạnh phúc của con người.
- Thể hiện sự nhạy cảm, tinh tế của người phụ nữ Việt Nam.
- Góp phần làm phong phú thêm đời sống tình cảm của con người.
Chú ý: Các phần in đậm là các ý chính, cần ghi nhớ.
- Phân tích các biện pháp tu từ cụ thể trong bài.
- Tìm hiểu về hoàn cảnh sáng tác để hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm.
Chúc bạn học tốt!
