Tác phẩm Chữ người tử tù
1. Tóm tắt
Tử tù Huấn Cao là người cầm đầu cuộc khởi nghĩa chống lại triều đình. Trước khi chịu án chém, ông bị đưa đến giam tại một nhà tù. Biết trong danh sách có ông Huấn Cao, người nổi tiếng viết chữ đẹp, viên quản ngục đã cho người quét dọn phòng giam nơi Huấn Cao và những người tử tù sẽ ở. Trong những ngày Huấn Cao ở tù, viên quản ngục đã biệt đãi ông và những người đồng chí của ông. Sở nguyện của viên quản ngục là xin được chữ viết của Huấn Cao. Lúc đầu, Huấn Cao tỏ ý khinh miệt, nhưng khi hiểu được tấm lòng viên quản ngục, ông quyết định cho chữ vào cái đêm trước khi bị xử chém. Trong đêm đó, ông Huấn Cao tay viết như rồng bay phượng múa trên tấm lụa bạch còn viên quán ngục và thầy thơ lại thì khúm núm đứng bên cạnh. Sau khi cho chữ, Huấn Cao khuyên viên quản ngục về quê để giữ cho "thiên lương" trong sáng. Viên quản ngục nghe lời khuyên của ông một cách kính cẩn "Kẻ mê muội này xin bái lĩnh".
2. Tìm hiểu chung
a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác
- Tác phẩm lúc đầu có tên là Dòng chữ cuối cùng in năm 1939 trên tạp chí Tao đàn sau được tuyển in trong tập Vang bóng một thời.
b. Bố cục
- Phần 1 (Từ đầu đến "để mai ta dò ý tứ hắn ra sao rồi sẽ liệu"): cuộc trò truyện giữa viên quản ngục và thầy thơ lại
- Phần 2 (tiếp theo đến "thiếu chút nữa ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ"): Tấm lòng biệt đãi của viên quản ngục.
- Phần 3 (còn lại): Cảnh cho chữ
3. Tìm hiểu chi tiết
a. Tình huống truyện đặc biệt
- Huấn Cao - một tử tù và viên quản ngục tình cờ gặp nhau và trở thành tri âm tri kỉ trong một hoàn cảnh đặc biệt: nhà lao nơi quản ngục làm việc.
- Tình huống độc đáo này đã làm nổi bật vẻ đẹp hình tượng Huấn Cao, làm sáng tỏ tấm lòng biệt nhỡn liên tài của quản ngục đồng thời thể hiện sâu sắc chủ đề tác phẩm: ca ngợi cái đẹp, cái thiện có thể chiến thắng cái xấu cái ác ngay ở nơi bóng tối bao trùm, nơi cái ác ngự trị.
b. Vẻ đẹp các nhân vật
* Nhân vật Huấn Cao
- Huấn Cao là người nghệ sĩ tài hoa
+ Là người có “tài viết chữ rất nhanh, rất đẹp”. Hơn thế mỗi con chữ của Huấn Cao còn chứa đựng khát vọng, hoài bão tung hoành cả đời người
+ “Có được chữ ông Huấn là có được báu vật ở đời”
→ Ca ngợi nét tài hoa của Huấn Cao, Nguyễn Tuân đã thể hiện tư tưởng nghệ thuật của mình: kính trọng những con người tài hoa tài tử, trân trọng nghệ thuật thư pháp cổ truyền của dân tộc
- Là anh hùng có khí phách hiên ngang
+ Thể hiện rõ nét qua các hành động: dỗ gông, thản nhiên nhận rượu thịt
+ Trong mọi hoàn cảnh khí phách hiên ngang ấy vẫn không thay đổi
- Là người có thiên lương trong sáng, nhân cách cao cả
+ Quan niệm cho chữ: trừ chỗ tri kỉ ngoài ra không vì vàng bạc châu báu mà cho chữ
+ Đối với quản ngục:
- Khi chưa hiểu tấm lòng quản ngục Huấn Cao cho hắn là kẻ tiểu nhân tỏ ra khinh miệt
- Khi nhận ra tấm lòng quản ngục Huấn Cao không những cho chữ mà còn coi quản ngục là tri âm tri kỉ
→ Huấn Cao là hình tượng của vẻ đẹp uy nghi giữa tài và tâm của người nghệ sĩ, của bậc anh hùng tuy thất thế nhưng vẫn hiên ngang.
* Nhân vật quản ngục
- Một tấm lòng biệt nhỡn liên tài
- Có sở thích cao quý: chơi chữ
c. Cảnh cho chữ: Cảnh tượng xưa nay chưa từng có
- Không gian: ngục tối ẩm ướt, bẩn thỉu
- Thời gian: đêm khuya
- Dấu hiệu:
+ Người cho chữ là tử tù, người xin chữ là quản ngục
+ Người cho chữ mất tự do cổ đeo gông chân vướng xiềng nhưng vẫn hiên ngang, chủ động trong khi quản ngục - người xin chữ khúm núm, bị động.
+ Tử tù lại là người khuyên quản ngục
- Sự hoán đổi ngôi vị:
+ Ý nghĩa lời khuyên của Huấn Cao: cái đẹp có thể sản sinh ở nơi đất chết, nơi tội ác ngự trị nhưng không thể sống chung với cái xấu cái ác. Người ta chỉ xứng đáng được thưởng thức cái đẹp khi giữ được thiên lương
+ Tác dụng: cảm hóa con người
→ Điều lạ lùng ở đây không chỉ là thú chơi chữ tao nhã, thanh cao được thể hiện ở nơi tối tăm bẩn thỉu, người trổ tài là kẻ tử tù mà đặc biệt hơn là trong chốn lao tù tối tăm ấy cảnh cho chữ là sự thăng hoa của cái tài, cái đẹp, người tử tù sắp chết lại cảm hóa được viên quản ngục. Chính những điều này đã tạo nên hào quang rực rỡ, bất tử cho hình tượng Huấn Cao.
d. Giá trị nội dung
Nguyễn Tuân đã khắc họa thành công hình tượng Huấn Cao - môt con người tài hoa, có cái tâm trong sáng và khí phách hiên ngang bất khuất. Qua đó nhà văn thể hiện quan niệm về cái đẹp, khẳng định sự bất tử của cái đẹp và bộc lộ thầm kín tấm lòng yêu nước
e. Giá trị nghệ thuật
Tác phẩm thể hiện tài năng của Nguyễn Tuân trong việc tạo dựng tình huống truyện độc đáo; nghệ thuật dựng cảnh, khắc họa tính cách nhân vật, tạo không khí cổ kính, trang trọng; trong việc sử dụng thủ pháp đối lập và ngôn ngữ giàu tính tạo hình...
Sơ đồ tư duy Tác phẩm Chữ người tử tù
Tác phẩm Chữ người tử tù
- I. Tác giả
- Nguyễn Tuân
- Phong cách: Ngôn ngữ cá tính, đậm chất nghệ thuật
- Quan điểm: Coi trọng cái đẹp, sự sống, đề cao giá trị nhân văn
- II. Bối cảnh tác phẩm
- Thời Pháp thuộc, xã hội thực dân đầy rẫy bất công
- Huế, nhà tù
- III. Nội dung chính
- Vẻ đẹp của người nghệ sĩ tài hoa, khát vọng tự do, phẩm giá trong hoàn cảnh bi thảm.
- Sự thức tỉnh nhân đạo của viên quản ngục.
- Khẳng định giá trị của cái đẹp, sự sống và lòng nhân ái.
- IV. Nhân vật
- Huấn Cao:
- Nghệ sĩ yêu nước, tài hoa, có lòng tự trọng.
- Khát vọng tự do, sáng tạo nghệ thuật.
- Phẩm chất cao thượng, không khuất phục trước hoàn cảnh.
- Quản ngục:
- Ban đầu: Vô cảm, tàn nhẫn, thực hiện nhiệm vụ một cách máy móc.
- Thay đổi: Thức tỉnh trước vẻ đẹp của Huấn Cao, cảm nhận được sự sống và cái đẹp.
- Biểu hiện sự ăn năn, hối hận.
- V. Nghệ thuật
- Miêu tả:
- Chi tiết, tinh tế, giàu cảm xúc.
- Sử dụng nhiều biện pháp tu từ (so sánh, ẩn dụ, nhân hóa...).
- Tạo hình nhân vật:
- Đối thoại, độc thoại nội tâm.
- Hành động, cử chỉ, ngôn ngữ.
- Bố cục:
- Mạch lạc, hợp lý.
- Tạo cao trào, nút thắt.
- Ngôn ngữ:
- Văn hóa, giàu tính biểu cảm.
- Sử dụng từ Hán Việt linh hoạt.
- VI. Ý nghĩa tác phẩm
- Giá trị nhân đạo sâu sắc: Tôn trọng quyền sống, phẩm giá của con người.
- Bài học về sự thức tỉnh lương tâm: Khuyến khích con người hướng thiện, sống có ý nghĩa.
- Khẳng định sức mạnh của cái đẹp: Cái đẹp có thể lay động trái tim con người, thay đổi cuộc sống.
Kết luận: "Chữ người tử tù" là một tác phẩm xuất sắc của Nguyễn Tuân, thể hiện tài năng và phong cách nghệ thuật độc đáo của ông.
