Phân tích hình ảnh người mẹ trong bài thơ Mẹ của Đỗ Trung Lai

1. Mở bài

Dẫn dắt, giới thiệu về bài thơ Mẹ của Đỗ Trung Lai.

2. Thân bài

a. Hình ảnh người mẹ

- Hình ảnh mẹ được đối chiếu với hình ảnh cây cau - một loài cây đã quen thuộc ở làng quê Việt Nam.

- Những hình ảnh về “mẹ” và “cau”:

lưng mẹ “còng” - cau “thẳng”

cau “ngọn xanh rờn” - mẹ “đầu bạc trắng”

cau “ngày càng cao” - mẹ “ngày một thấp”

cau “gần giời” - mẹ “gần đất”

=> Người mẹ ngày một già đi theo năm tháng, thời gian.

b. Tình cảm của người con dành cho mẹ

- Hình ảnh so sánh “một miếng cau khô/khô gầy như mẹ”: Xót xa, đau đớn khi tuổi tác của mẹ ngày càng lớn, sức khỏe ngày càng yếu đi.

- “Con nâng trên tay”: Thái độ trân trọng, nâng niu của người con dành cho mẹ.

- “Không cầm được lệ”: Nỗi xót xa, cay đắng bị dồn nén.

- Câu hỏi tu từ “Sao mẹ ta già?”: Câu hỏi tu từ không nhận được lời đáp, để lại sự cô đơn, trống vắng.

=> Niềm thương cảm, nỗi xót xa và sự trân trọng dành cho người mẹ.

3. Kết bài

Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Mẹ.

Đỗ Trung Lai là một trong những nhà thơ viết nhiều cho thiếu nhi. Bài thơ Mẹ của ông được sử dụng thể thơ bốn chữ hàm súc, kiệm lời mà hàm chứa bao tình ý sâu xa; lời thơ dung dị, tự nhiên; biện pháp nghệ thuật đối lập được sử dụng một cách hiệu quả. Hình ảnh người mẹ đã được tác giả đối chiếu với hình ảnh cây cau. Cây cau là hình ảnh quen thuộc xuất hiện trong nhiều câu chuyện dân gian, tượng trung cho tình nghĩa thủy chung của con người Việt Nam. Nó còn gắn liền với làng quê Việt Nam, các bà mẹ thường nhai trầu cau. Hình ảnh mẹ được đặt bên cạnh một hình ảnh quen thuộc trong văn hóa Việt Nam.

Theo thời gian, cây cau ngày càng phát triển, cao lớn, xanh tốt. Nhưng thời gian cũng rất khắc nghiệt, nó làm mẹ ngày càng già đi. Hình ảnh mẹ và cây cau được đặt cạnh nhau cho thấy sự đối lập tương phản và nỗi xót xa của người con khi mẹ ngày càng già yếu:

Khi con còn bé, mẹ bổ cau làm tư còn mẹ hiện tại: cau bổ tám mẹ còn ngại to. Tác giả mượn hình ảnh nhai trầu quen thuộc để khắc họa người mẹ:

Miếng trầu bổ nhỏ gợi ra tuổi già móm mém của mẹ. Qua đó, bài thơ thể hiện sự vất vả của cuộc đời mẹ, tình yêu thương chân thành của con dành cho mẹ và sự đau đớn, buồn tủi khi quỹ thời gian của mẹ không còn nhiều, dường như ngày con xa mẹ đang đến gần.

Bài thơ "Mẹ" là một tác phẩm văn học đầy cảm xúc, lồng ghép những tâm trạng xót xa và thương cảm khi nhìn thấy người mẹ ngày càng già đi, tuổi cao sức yếu, không còn sức khỏe và tươi vui như ngày xưa. Mỗi trải nghiệm trong cuộc đời của mẹ, từ những niềm vui đến những đắng cay, đều được người con nhìn thấy qua hình ảnh của cây cau. Nhà thơ Đỗ Trung Lai đã chọn lựa hình ảnh của cây cau để so sánh với người mẹ một cách tinh tế, sâu sắc, không chỉ về bề ngoại hình mà còn về cái sâu lắng của thời gian và số phận con người.

Người mẹ, với mọi hy vọng và ước mơ, nhưng cuối cùng, thời gian không thương tiếc như một quy luật vĩnh viễn: "Đôi vai mẹ uốn cong - Cau vẫn thẳng đứng" và "Cây cau xanh rờn, mẹ tóc bạc trắng". Sự đối lập giữa hai màu sắc, hai hình dáng tạo ra một cảm giác sâu lắng trong lòng người đọc, khi "Cây cau gần với trời - Mẹ lại gần với đất". Mỗi cặp biểu hiện song hành này mang đến một phần của lòng thương cảm, của niềm tiếc nuối sâu sắc.

Đặc biệt, hình ảnh của "Miếng cau khô - Khô gầy như mẹ" càng làm nổi bật sự mong manh, sự héo hon khi "Con nâng trên tay - Không kìm nổi những giọt lệ". Hai từ "nâng" và "kìm" thể hiện những động thái của tình yêu thương và lòng nhớ nhung. Nếu "nâng" mang trong đó sự trọng trách, lòng kính trọng thì "kìm" lại chứa đựng bao nỗi đắng cay. Mỗi cặp biểu hiện này cùng nhau tạo nên một diện mạo phong phú, lời thơ dường như càng trở nên hùng vĩ và xa xôi hơn.

Chính qua những dòng thơ như vậy, tác giả đã vén ra một bức tranh đầy cảm xúc, biểu lộ sự đau đớn, sự trăn trở của người con trước hình ảnh mẹ già nua theo năm tháng. Và bằng cách này, bài thơ "Mẹ" đã trở thành một lời than thở sâu lắng của con người trước vẻ đẹp mênh mông và đồng thời hóa giải bao nỗi buồn phiền, cô đơn trong cuộc đời.

Trong văn chương, không ít tác phẩm đã tôn vinh tình mẹ, khắc họa sâu sắc sự hiếu thảo và vẻ đẹp vĩnh cửu của tình mẹ. Bài thơ "Mẹ" của Đỗ Trung Lai được xem là một trong những tác phẩm đó.

Trong bài thơ này, nhà thơ đã sử dụng hình ảnh của cây cau - một loài cây phổ biến mà bất cứ ai cũng có thể nhìn thấy trong các ngôi làng Việt Nam, và đặt nó vào bối cảnh so sánh với người mẹ:

“Lưng mẹ còng rồi

Cau thì vẫn thẳng

Cau - ngọn xanh rờn

Mẹ - đầu bạc trắng

Cau ngày càng cao

Mẹ ngày một thấp

Cau gần với trời

Mẹ thì gần với đất!”

Sự đối chiếu giữa hình ảnh của mẹ và cây cau được thể hiện rõ qua những cụm từ: “Lưng mẹ còng rồi - Cau thì vẫn thẳng”, “Cau - ngọn xanh rờn, Mẹ - đầu bạc trắng”, “Cau gần với trời - Mẹ thì gần với đất”. Từ đó, tác giả muốn nhấn mạnh vào sự thay đổi của người mẹ qua thời gian, cả về tuổi tác và ngoại hình.

Đặc biệt, hình ảnh so sánh “Một miếng cau khô - Khô gầy như mẹ” trong khổ thơ tiếp theo càng làm nổi bật sự giàu nua, héo hon của người mẹ.

“Một miếng cau khô

Khô gầy như mẹ

Con nâng trên tay

Không cầm được lệ”

“Miếng cau khô” gợi ra hình ảnh của sự khô héo, mất màu sắc, không còn sức sống. Và khi tuổi già ập đến, hình dáng của mẹ cũng trở nên gầy gò hơn, do những năm tháng dày công hy sinh cho gia đình. Từ “nâng” và “cầm” đã thể hiện được tình cảm sâu sắc của người con dành cho mẹ. Mỗi lời yêu thương, trân trọng, lại càng làm con cảm thấy đau lòng. Cảm xúc đọng lại biến thành những giọt nước mắt.

“Ngẩng đầu hỏi trời

Sao mẹ già thế?

Không một lời đáp

Mây bay về xa.”

Câu hỏi khẽ nhẹ không được đáp lại, chỉ để lại sự cô đơn, hụt hẫng. Không ai trả lời được tại sao mẹ lại già đi, cũng không ai có thể dừng lại bước chân của thời gian vô tình. Hình ảnh “mây bay về xa” cũng giống như mái tóc mẹ bạc phủ cùng với những đám mây trắng trôi lững lờ trên bầu trời, thể hiện một cảm xúc tiếc nuối sâu sắc.

Bài thơ "Mẹ" của Đỗ Trung Lai là một bức tranh tâm hồn của người con, mở lên trước mắt chúng ta cảm xúc sâu sắc của sự thương cảm, xót xa khi chứng kiến người mẹ ngày càng già đi, tuổi thọ yếu đuối, không còn khỏe mạnh như trước. Mỗi giai đoạn của cuộc đời mẹ, bất kể là vui buồn, hạnh phúc hay đau khổ, đều được ghi lại trong miếng trầu cau của thời gian.

Nhà thơ Đỗ Trung Lai đã chọn hình ảnh của cây cau để tương phản với người mẹ, một phát hiện tinh tế, phong phú về biểu cảm, không chỉ là về bề ngoại hình mà còn là về sự sâu lắng, cảm xúc chạm đến bản chất thời gian và số phận của một con người. Người mẹ, với những khao khát và hy vọng, nhưng rồi thời gian, khắc nghiệt như một quy luật tuần hoàn vô tận: "Lưng mẹ còng rồi - Cây cau vẫn thẳng" và "Cây cau - xanh tươi, Mẹ - tóc bạc trắng". Hai tương phản màu sắc, hai hình ảnh đối lập tạo ra một cảm giác sâu sắc, tiếng thở dài của lòng quặn đau khi "Cây cau gần bề trời - Mẹ thì gần bề đất".

Chỉ cần qua hình ảnh của miếng cau: "Một miếng cau khô - Khô gầy như mẹ" đã đủ để làm nổi lên sự thương cảm mất mát khi "Con nâng trên tay - Không thể nén được những giọt lệ". Hai từ "nâng" và "nén" đều là biểu thị của tình cảm. Nếu "nâng" là biểu tượng của sự tôn trọng và quý trọng không ngừng, thì "nén" lại là biểu thị cho sự chịu đựng những đắng cay bao la. Mỗi cặp biểu cảm đều đi kèm với sự giàu có, sâu sắc, lời nói ít mà ý nhiều. Chính điều này cũng là lý do tại sao bài thơ "Mẹ" đầy ẩn chứa, đầy cảm xúc, dồn nén để rồi bộc lộ thành những lời than thở mang đậm hơi thở cổ điển trong văn học: "Ngẩng đầu hỏi trời vậy - Sao mẹ lại già đi". Câu hỏi trăn trở với trời đất cũng chính là trăn trở trong lòng chính mình. Thơ đã chạm đến cảm xúc của con người, cảm xúc giữa sự sống và cái chết. Một sự cô đơn dường như vô vọng: "Không ai đáp lại - Mây bay đi xa". Như vậy, bài thơ là sự biểu lộ của nỗi thương cảm sâu sắc của người con trước hình ảnh mẹ già nua theo năm tháng.