Thuận Theo Hoàn Cảnh - Không Có Một Chiến Lược Phát Triển Vạn Năng
Quản trị tốt là mục tiêu chung của mọi quốc gia trong quá trình phát triển. Tuy nhiên, việc xác định các tiêu chí quản trị tốt không đồng nghĩa với việc chúng có thể được áp dụng một cách nhanh chóng và dễ dàng. Các phương pháp tiếp cận hiệu quả nhất đều thừa nhận rằng mọi chính sách và thể chế cần được điều chỉnh, cải cách và sắp xếp lại để phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của từng quốc gia.
Cuốn sách này cung cấp một hướng dẫn thực tiễn và chuyên sâu cho các nhà hoạch định chính sách, các nhà tài trợ và tất cả những ai tham gia vào quá trình cải cách. Đây là một cách tiếp cận “vừa vặn” (good fit) đối với chính sách phát triển, khác biệt so với phương pháp “chìa khóa vạn năng tốt nhất” (one-size-fits-all best practices) thường được sử dụng trong các diễn ngôn chính trị về phát triển trong những thập kỷ gần đây.
Lời giới thiệu
Tác phẩm này là sự kết hợp tinh tế giữa kinh nghiệm thực tế hơn 40 năm làm việc tại Ngân hàng Thế giới, chuyên về các chương trình viện trợ phát triển và cải cách thể chế cho các quốc gia đang phát triển của tác giả Brian Levy, cùng với kiến thức sâu rộng về lý thuyết Kinh tế thể chế, Kinh tế hành vi, Lý thuyết trò chơi và Điều khiển học. Do đó, đây là một đóng góp giá trị cho các nhà hoạch định chính sách kinh tế, các nhà nghiên cứu kinh tế phát triển và những người hoạt động trong lĩnh vực xã hội. Đặc biệt, cuốn sách sẽ là một cẩm nang hữu ích cho các tổ chức quốc tế hỗ trợ các chương trình phát triển tại Việt Nam, cũng như các tổ chức quan tâm đến cải cách hành chính và thể chế.
Theo thống kê, Ngân hàng Thế giới đã đầu tư đáng kể vào các chương trình phát triển và cải cách thể chế ở các nước nghèo, nhưng kết quả đạt được chưa tương xứng với những nỗ lực đã bỏ ra, hoặc nói cách khác, chưa đáp ứng được kỳ vọng ban đầu về những cải cách cần thiết.
Thông qua việc phân tích sâu sắc hoạt động của Ngân hàng Thế giới tại nhiều quốc gia trên khắp các châu lục, tác giả Brian Levy đã chỉ ra những điểm yếu của tổ chức này và đề xuất một cách tiếp cận linh hoạt hơn, phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể – một phương pháp “bổ củi phải lựa thớ gỗ” đối với cải cách quản trị và hoạch định chính sách phát triển. Cách tiếp cận này đưa ra một quan điểm mới về thay đổi, xem xét nó như một quá trình tiến hóa thay vì một quá trình thiết lập, do đó tập trung vào việc khởi tạo và duy trì động lực phát triển thay vì tìm kiếm các chính sách “tối ưu”.
Với tư duy phân tích hệ thống của Điều khiển học kinh tế, tác giả đưa ra luận điểm nền tảng: “Nền kinh tế, chính thể xã hội và thể chế hỗ trợ của một quốc gia được bao trùm bởi một mạng lưới phức tạp các mối quan hệ phụ thuộc. Cải cách muốn thành công không thể xây dựng lại từ đầu mà phải phù hợp với hoàn cảnh hiện có. Cải cách phải tương thích với động lực của một lượng lớn các yếu tố có sức ảnh hưởng, tạo ra một điểm tựa vững chắc trong quá trình chuyển đổi và sẵn sàng bảo vệ sự đổi mới trước sự phản đối của những người hưởng lợi từ tình trạng cũ. Mục tiêu là tạo ra tác động đồng thời trên nhiều lĩnh vực, tìm kiếm những thành tựu hữu ích, thường đơn giản nhưng có thể tạo ra động lực cho một chuỗi thay đổi tích cực.”
Đối với độc giả Việt Nam, phần phân tích và đánh giá mô hình phát triển và cải cách thành công của Hàn Quốc đặc biệt đáng quan tâm do sự tương đồng về văn hóa và mối liên kết kinh tế ngày càng chặt chẽ giữa hai nước. Nhận định này dựa trên quan điểm của lý thuyết Kinh tế thể chế về mối tương tác chặt chẽ giữa “thể chế chính thức” – bao gồm các quy định pháp luật, các thiết chế và tổ chức do Nhà nước đặt ra – với “thể chế không chính thức” – bao gồm các yếu tố văn hóa, lịch sử, phong tục tập quán và lối tư duy hình thành nên một dân tộc. Và rõ ràng, mặc dù cùng theo đuổi kinh tế thị trường và cùng là thành viên của Liên minh châu Âu, nhưng tại sao nền kinh tế Đức luôn dẫn đầu so với các nền kinh tế khác?
Lý thuyết kinh tế Tân cổ điển, vốn rất phổ biến, không thể giải thích thỏa đáng cho những hiện tượng như vậy cho đến khi một trường phái mới – Kinh tế học Thể chế – ra đời với những nhà sáng lập là các nhà kinh tế từng đoạt giải Nobel như Acemoglu và Douglas North. Tác giả Brian Levy còn tiến xa hơn khi kết hợp cách tiếp cận Thể chế với Lý thuyết về hành vi để đưa ra các chính sách phát triển phù hợp cho các nước nghèo và cận nghèo.
Dù không phải là một cuốn sách dễ đọc, nhưng đây là một tác phẩm đáng được những người quan tâm đến các vấn đề cải cách thể chế, hoạch định chính sách phát triển và nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ chức xã hội dành thời gian và công sức để tham khảo.
(TS Kinh tế Phạm Gia Minh)
Lời người dịch
Trước hết, xin chân thành cảm ơn Nhà xuất bản Tri thức đã tạo cơ hội cho chúng tôi được tiếp cận và dịch cuốn sách này sang tiếng Việt. Cuốn sách là một mảnh ghép hoàn hảo cho TỦ SÁCH KIẾN TẠO mà Book Hunter đã khởi xướng từ năm 2018. Có thể nói,Thuận theo hoàn cảnhlà cuốn sách đầu tiên và chắc chắn không phải là cuốn sách cuối cùng mà Nhà xuất bản Tri thức hợp tác cùng Book Hunter để chia sẻ những cuốn sách hữu ích đến độc giả Việt Nam.
Tác giả của cuốn sách, Brian Levy, là một chuyên gia của Ngân hàng Thế giới với hàng chục năm kinh nghiệm thực tế tại nhiều khu vực khác nhau trên thế giới. Từ Zambia ở châu Phi đến Hàn Quốc và Bangladesh ở châu Á, Brian Levy đã mở ra một thế giới mà tôi chưa từng biết đến. Trong thế giới của Brian Levy, ông luôn tận tụy, nhiệt tình và cố gắng hết mình để giải quyết một bài toán khó: Làm sao để các quốc gia kém phát triển có thể tăng trưởng? Ngân hàng Thế giới (World Bank - WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (International Monetary Fund - IMF) và các tổ chức quản trị tài chính khác được thành lập nhằm tạo ra một thị trường lành mạnh và bền vững, và họ luôn nỗ lực để giúp tất cả các quốc gia thành viên hoặc sắp trở thành thành viên có được sự chuẩn bị tốt nhất và quyền lợi bình đẳng với tất cả các nước khác. Mong muốn là như vậy, nhưng việc đặt mục tiêu thường dễ hơn thực hiện rất nhiều. WB đã thất bại hết lần này đến lần khác. Tham vọng hỗ trợ các nước chậm phát triển thường không thành công như mong đợi. Đôi khi, khi nhìn lại tình trạng của các quốc gia sau khi được WB đầu tư, nhiều người không khỏi thốt lên: “Thà cứ nghèo đói còn tốt hơn là phải đối mặt với sự suy thoái đạo đức nghiêm trọng và ô nhiễm môi trường tồi tệ như thế này!” Và Brian Levy đã không đứng nhìn thảm trạng đó kéo dài. Ông đã sử dụng toàn bộ kinh nghiệm nhiều thập kỷ của mình với vai trò chuyên gia và lãnh đạo nhóm làm việc của WB để đưa ra một hướng đi mới cho các chính sách hỗ trợ phát triển của ngân hàng này:Thuận theo hoàn cảnh. Cách tiếp cận này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu rõ tình trạng của một quốc gia trước khi đưa ra bất kỳ chính sách hỗ trợ nào. Điều này hoàn toàn trái ngược với phương pháp tiếp cận trước đây của Ngân hàng Thế giới: “chìa khóa vạn năng” (one size fits all). Suốt nhiều thập kỷ, WB đã áp dụng một phương pháp duy nhất, được cho là tốt nhất, cho tất cả các quốc gia mà ngân hàng này quyết định hỗ trợ. Và những gì phương pháp “chìa khóa vạn năng” này mang lại thường là tham nhũng và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
