Tổng tập Văn học Dân gian Nam bộ: Hành trình Sưu tầm và Giá trị Văn hóa
Dự án Sưu tầm – Biên soạn Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ, một sáng kiến thuộc chương trình “Tìm về nét Việt”, đã nhận được sự tài trợ từ Quỹ Hoa Sen trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2019. Sự hỗ trợ tài chính đến từ Công ty Karaoke Nice, Quán sách Mùa thu, cùng sự đóng góp của các thân hữu và bạn đọc tại Đường sách Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi cho dự án.
Hoàn thành và Xuất bản
Cuối năm 2019, dự án Sưu tầm - Biên soạn Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ đã hoàn thành, được nghiệm thu và đưa vào kế hoạch xuất bản năm 2020 của NXB Văn hóa - Văn nghệ TP.HCM. Đến tháng 7 năm 2020, bốn quyển đầu tiên của Tập 1 trong bộ tổng tập 7 tập, 12 quyển đã chính thức ra mắt độc giả. Mặc dù quá trình tập trung nghiên cứu và biên soạn kéo dài ba năm, nhưng công trình này thực chất là kết quả của nhiều năm điền dã, sưu tầm và hệ thống hóa tài liệu. Đây là một công trình công phu, thể hiện sự tâm huyết và giá trị to lớn.
Quy trình Nghiên cứu và Biên soạn
Việc sưu tầm và biên soạn một Tổng tập Văn học dân gian không đơn thuần là thu thập tài liệu một cách tùy tiện. Quá trình này đòi hỏi sự nghiêm túc, khoa học, từ việc lựa chọn và xử lý văn bản, đến việc khảo dị, chú giải tên người, tên đất, sự vật, sự kiện lịch sử và văn hóa – xã hội liên quan đến nội dung văn bản. Sau khi biên soạn các tập thành văn bản theo từng thể loại, việc nghiên cứu để đưa ra những thông tin, nhận định tổng kết là vô cùng cần thiết. Đó là những tiểu luận khoa học trình bày rõ nguồn gốc, lịch sử, nội dung, đặc điểm và tính chất của các thể loại thuộc kho tàng văn học dân gian vùng đất Nam bộ.
Ý nghĩa và Giá trị của Tổng tập
Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ là một sưu tập nhằm cung cấp tài liệu cho việc nghiên cứu và tìm hiểu. Bộ sách góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn học dân gian của dân tộc, đồng thời giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về các khía cạnh lịch sử, văn hóa – xã hội, cũng như con người và vùng đất Nam bộ.
Cấu trúc của Tổng tập
Dự án Sưu tầm – Biên soạn bộ Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ bao gồm 7 tập:
- Tập 1:Truyện kể dân gian Nam bộ
- Tập 2:Ca dao - Dân ca Nam bộ
- Tập 3:Vè Nam bộ
- Tập 4:Tuồng tích sân khấu và Diễn xướng dân gian Nam bộ
- Tập 5:Tục ngữ
- Tập 6:Truyện thơ và thơ vè lục tỉnh Nam Kỳ
- Tập 7:Đồng dao và câu đố
Nội dung Tập 1: Truyện kể dân gian Nam bộ
Tập 1 (bao gồm 4 quyển) tập trung vào thể loại truyện kể dân gian Nam bộ, được chia thành các thể tài sau:
- Quyển 1:Sự tích thần kỳ và hoang đường; Cổ tích
- Quyển 2:Truyền thuyết địa danh và thôn làng; Truyền thuyết thú dữ; Truyền thuyết lịch sử thuộc thời Chúa Nguyễn, Tây Sơn và nhà Nguyễn; Truyền thuyết về cuộc khởi nghĩa chống Pháp; Truyền thuyết về chư tăng và các ông Đạo
- Quyển 3:Giai thoại văn nghệ; Cố sự thời thuộc địa
- Quyển 4:Truyện ngụ ngôn; Truyện cười; Truyện Trạng
Truyện Ngụ ngôn Nam bộ
Kho tàngtruyện ngụ ngôndân gian Nam bộ về cơ bản kế thừa dòng truyện ngụ ngôn dân gian truyền thống. Các truyện ngắn này thường kể một tích truyện nhằm truyền tải một thông điệp về nhân sinh, một kết luận luân lý, triết lý, hoặc một lời răn đời, một nhận xét về thực tế. Chủ đề thường tập trung vào việc đề cao trí thông minh, phẩm chất chính trực, lòng nhân ái, hoặc giễu cợt, châm biếm những thói đời xấu xa.
Trong các truyện ngụ ngôn sưu tầm được ở miền Tây Nam bộ, đặc biệt là những câu chuyện về thỏ, chó sói, rái cá, chồn, voi, chim sẻ, dễ dàng nhận thấy ảnh hưởng từ kho tàng văn học dân gian của đồng bào Khmer, thậm chí một số truyện có nguồn gốc từ truyện ngụ ngôn Ấn Độ, cụ thể là tập truyện Sri Hiptopatế (Hiptopadesa), một dị bản Nam Ấn của bộ truyện ngụ ngôn Panchatantra.
Sự giao lưu và tiếp biến văn hóa giữa người Việt và người Khmer là tiền đề cho hiện tượng này, góp phần làm phong phú thêm kho tàng truyện ngụ ngôn dân gian Nam bộ.
Truyện Cười Nam bộ
Truyện cườiở Nam bộ thường được phân loại thành hai loại: truyện khôi hài và truyện trào phúng. Truyện khôi hài thường mô tả những “trích đoạn” ngắn từ những sự việc xảy ra trong sinh hoạt hàng ngày, tạo tiếng cười từ những hành vi, cử chỉ thất thường hoặc sự vụng về trong lời đối thoại.
Tiếng cười trong truyện khôi hài thường xuất phát từ sự hiểu lệch hướng của người nghe do cách sử dụng từ ngữ, hoặc từ việc cố ý đọc sai chữ Hán để sau đó đính chính lại nhằm phê phán thói xấu nào đó. Cách đọc trại những câu châm ngôn chữ Hán cũng tạo ra những tình huống hài hước.
Truyện khôi hài cũng phản ánh các thói hư tật xấu của các hạng người trong xã hội, như thói ham mê cờ bạc, đĩ thõa, keo kiệt, hèn nhát, tham lam, dốt nát. Trong khi đó, truyện trào phúng mang đậm ý nghĩa nhân sinh, được coi là tiếng cười xã hội, tập trung vào các mối quan hệ xã hội trong các nhóm xã hội cụ thể.
Truyện Trạng Nam bộ
Một số truyện thuộc hệ thống truyện Trạng Quỳnh đã xuất hiện ở vùng đất này từ năm 1866 trong tập Chuyện đời xưa của Trương Vĩnh Ký, và sau đó trong tập Chuyện khôi hài của tác giả này xuất bản năm 1882. Điều này chứng tỏ rằng kiểu truyện trạng ở miền Bắc đã có mặt ở phương Nam. Có thể dự đoán rằng những khuôn mẫu của truyện trạng từ miền Trung, miền Bắc cũng đã theo chân những lưu dân vào đây từ lâu đời. Sự tương đồng của những mẫu đề truyện cười và truyện trạng ở Nam bộ với các truyện trạng truyền thống xác định truyện trạng Nam bộ kế thừa và phát triển dòng truyện trạng Việt ở một tọa độ địa lý – lịch sử mới.
Đến nay,truyện trạngNam bộ bao gồm các câu chuyện về Thằng Dày, Tư Nụm, Ông Ó, Ông Me, Bảy Lẹ, Bộ Ninh, Tám Cồ, Tám Chợ, Hồng Cẩm Miêu và Bác Ba Phi. Ngoài ra, còn có các ông trạng ở các miệt khác như Ông Cheo, Trùm Pho, Mười Công, nhưng số lượng truyện của các ông trạng này hầu như đã thất truyền.
...
+ TRUYỆN NGỤ NGÔN
- MẮT VÀ MŨI; CON GÁI CẦU CHỒNG ĐẠI VƯƠNG; ĐẠI TRƯỢNG PHU, CHÍ QUÂN TỬ VỚI PHÚ TRƯỞNG GIẢ; NGÀY CUỐI CÙNG THÀNH PHẬT; LÀM ƠN MẮC OÁN CỨU VẬT, VẬT TRẢ ƠN; MƯU TRÍ HƠN LÀ SỨC MẠNH; TU THẬT - TU GIẢ; PHƯỢNG HOÀNG HAI ĐẦU; THÀ IM CÒN HƠN NÓI; GIEO GIÓ GẶP BÃO...
+ TRUYỆN CƯỜI
* TRUYỆN KHÔI HÀI
* LỜI NÓI
* HÀNH VI
* CỬ CHỈ
* TẬT
* TRUYỆN TRÀO PHÚNG
TRÀO PHÚNG 1-2-3-4: THÓI HƯ TẬT XẤU CÁ NHÂN (GIA ĐÌNH - TRONG LÀNG NGOÀI NGÕ - HƯƠNG CHỨC VÀ QUAN LẠI)
+ TRUYỆN TRẠNG
TRUYỆN THẰNG DÀY; CHUYỆN THẰNG DÀY; TRUYỆN ÔNG Ó; TRUYỆN BỘ NINH; TRUYỆN TÁM CỒ; TRUYỆN ÔNG ME; TRUYỆN BẢY LẸ; TRUYỆN TÁM CHỢ; HỒNG CẨM MIÊU; TRUYỆN BA PHI…
Trích TỔNG QUÁT VỀ CỘI NGUỒN VÀ DIỆN MẠO
Nam bộ là vùng đất mới với lịch sử hơn ba trăm năm, là một trong những yếu tố quyết định đến những đặc trưng văn hóa của vùng đất này, cũng như đặc điểm của văn học dân gian. Tuy nhiên, văn hóa Nam bộ không phải bắt đầu từ con số không mà là sự phát triển những truyền thống văn hóa cổ xưa của dân tộc trong một không gian mới với những điều kiện tự nhiên và lịch sử – xã hội cụ thể. Do đó, chúng ta có thể tìm thấy những di tích các mẫu đề xa xưa trong kho tàng truyện dân gian ở đây.
Trong Gia Định thành thông chí, sách viết hồi đầu thế kỷ XIX, khi nói về núi Bà Dinh/Bà Đen, tác giả Trịnh Hoài Đức có chép lời tục truyền về việc “trông thấy cái chuông vàng nơi đáy hồ giống như việc cái khánh ở sông Tứ, cái chuông thấy được ở sông Giang, nhưng đến gần thì biến mất...”. Truyền thuyết này gợi nhớ đến cái chuông nằm dưới đáy Hồ Tây, đến con rùa ở Hồ Hoàn Kiếm của đất Thăng Long.
```
