Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ – Tập 1 Quyển 2: Truyện kể dân gian Nam bộ
Tập 1 Quyển 2 của Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ tập trung vào các loại truyện kể dân gian đặc sắc của vùng đất phương Nam, bao gồm: Truyền thuyết địa danh và thôn xã, Truyền thuyết về giai thoại và thú dữ, Truyền thuyết lịch sử thời Chúa Nguyễn, Tây Sơn và nhà Nguyễn, Truyền thuyết về cuộc khởi nghĩa chống Pháp, và Truyền thuyết về Chư Tăng và các Ông Đạo.
Tác giả: Huỳnh Ngọc Trảng và Phạm Thiếu Hương (Biên soạn)
Dự án Sưu tầm – Biên soạn Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ là một công trình lớn của hai tác giả Huỳnh Ngọc Trảng và Phạm Thiếu Hương, thuộc chương trình “Tìm về nét Việt”. Dự án được Quỹ Hoa Sen tài trợ trong ba năm (2017-2019) với sự hỗ trợ tài chính từ Công ty Karaoke Nice, Quán sách Mùa thu, cùng sự đóng góp của các thân hữu và bạn đọc tại Đường sách Thành phố Hồ Chí Minh.
Cuối năm 2019, dự án đã hoàn thành, nghiệm thu và được Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ TP.HCM đưa vào kế hoạch xuất bản năm 2020. Tháng 7 năm 2020, bốn quyển đầu tiên của Tập 1 trong bộ tổng tập 7 tập 12 quyển chính thức được giới thiệu đến độc giả. Mặc dù quá trình tập trung nghiên cứu diễn ra trong ba năm, nhưng thực tế công trình này là kết quả của nhiều năm điền dã, sưu tầm và hệ thống hóa tài liệu. Đây là một công trình công phu, tâm huyết và có giá trị cao.
Việc sưu tầm và biên soạn một Tổng tập Văn học dân gian không chỉ đơn thuần là thu thập tài liệu mà còn đòi hỏi nhiều thao tác nghiêm túc, khoa học. Các thao tác này bao gồm việc chọn lựa, xử lý văn bản, khảo dị, chú giải tên người, tên đất, sự vật, sự kiện lịch sử và văn hóa – xã hội trong văn bản. Sau khi biên soạn, việc nghiên cứu để đưa ra những thông tin, nhận định tổng kết về nguồn gốc, lịch sử, nội dung, đặc điểm và tính chất của các thể loại văn học dân gian là vô cùng cần thiết.
Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ là một sưu tập tài liệu quý giá, phục vụ cho việc tìm hiểu và nghiên cứu. Bộ sách góp phần làm phong phú kho tàng văn học dân gian của dân tộc, đồng thời giúp hiểu sâu sắc hơn về các khía cạnh lịch sử, văn hóa – xã hội và con người Nam bộ.
Cấu trúc của bộ Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ
Dự án Sưu tầm – Biên soạn bộ Tổng tập Văn học dân gian Nam bộ gồm 7 tập:
- Tập 1: Truyện kể dân gian Nam bộ
- Tập 2: Ca dao - Dân ca Nam bộ
- Tập 3: Vè Nam bộ
- Tập 4: Tuồng tích sân khấu và Diễn xướng dân gian Nam bộ
- Tập 5: Tục ngữ
- Tập 6: Truyện thơ và thơ vè lục tỉnh Nam Kỳ
- Tập 7: Đồng dao và câu đố
Tập 1 (bao gồm 4 quyển) tập trung vào truyện kể dân gian Nam bộ, được chia thành các thể tài sau:
- Quyển 1: Sự tích thần kỳ và hoang đường; Cổ tích
- Quyển 2: Truyền thuyết địa danh và thôn làng; Truyền thuyết thú dữ; Truyền thuyết lịch sử thuộc thời Chúa Nguyễn, Tây Sơn và nhà Nguyễn; Truyền thuyết về cuộc khởi nghĩa chống Pháp; Truyền thuyết về Chư Tăng và các ông Đạo
- Quyển 3: Giai thoại văn nghệ; Cố sự thời thuộc địa
- Quyển 4: Truyện ngụ ngôn; Truyện cười; Truyện Trạng
Trong quá trình khai hoang vùng đất mới phương Nam, tín niệm thiên định và nhân định luôn song hành và đôi khi xung đột. Mặc dù đất đai màu mỡ, nguồn thủy sản phong phú, thời tiết thuận lợi, nhưng vùng đất này vẫn còn hoang hóa với nhiều khó khăn như sấu lội, cọp um, muỗi mòng, rắn rít. Đây là cơ sở thực tiễn cho thái độ lưỡng lự giữa tin vào định mệnh và nỗ lực tự lực.
Các truyền thuyết về nguồn gốcđịa danhvà lịch sửlàng xãphản ánh những sự tích, tấm gương của các bậc tiền bối đã khai phá vùng đất. Đó là những nỗ lực giành thắng lợi trong cuộc đấu tranh với thiên nhiên.
Những câu chuyện vềthú dữnhư sấu, rắn, trâu hoang, heo rừng, đặc biệt là cọp, là một phần quan trọng trong văn hóa dân gian Nam bộ. Các truyện kể này bao gồm cả truyền thuyết và giai thoại, phản ánh chân thực thực tế lịch sử của buổi đầu khẩn hoang. Những giai thoại về cọp đã chỉ ra nỗi ám ảnh về mối đe dọa của loài thú này, thậm chí có những giai thoại được ghi nhận vào những thập niên đầu thế kỷ XX, khi người dân đã sử dụng súng để chống lại cọp.
Trong các truyền thuyếtlịch sửthời Chúa Nguyễn, Tây Sơn và nhà Nguyễn, tín niệm “thiên nhân tương ứng” đóng vai trò quan trọng. Nguyễn Ánh, trong giai đoạn “tẩu quốc”, được xem là một vị “chúng vi vương” có thiên mệnh nắm giữ ngôi báu. Điều này dẫn đến những tình tiết hoang đường về việc ông được trâu đưa sang sông, rái cá xóa dấu chân, sấu/cá ông hỗ trợ, và được trời ban cho dòng nước ngọt khi sắp chết khát.
Dù việc thêu dệt những truyền thuyết này là vô tình hay cố ý, nó cho thấy tín niệm “thiên nhân tương ứng” là một tín niệm phổ biến trong thời đại đó.
Trong những năm cuối thế kỷ XIX, các câu chuyện về những người anh hùng khángPhápcũng bị chi phối bởi những tín niệm về cơ trời, vận trời. Mặc dù các nỗ lực đánh đuổi thực dân Pháp đều thất bại, người dân vẫn lý giải theo cách riêng của họ: đất nước đang hồi bĩ cực, cơ trời chuyển xoay.
Tín niệm này tương đồng với các giáo thuyết của các tôn giáo cứu thế đang thu hút một bộ phận dân cư Nam Kỳ trong giai đoạn nửa sau thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Đặc biệt, sự xuất hiện của cácông đạovới những danh xưng và hệ thống giáo lý khác nhau, dưới sự ảnh hưởng của Phật thầy Tây An Đoàn Minh Huyên, đã góp phần vào sự đa dạng của đời sống tâm linh ở Nam bộ.
Truyền thuyết địa danh và thôn xã
- −TRUYỀN THUYẾT VỀ THÁC TRỊ AN; SỰ TÍCH TÊN GỌI SÔNG CHÂU PHÊ; ĐẦU TÂY - ĐUÔI HEO - RUỘT NGỰA - ĐÍT LỬA; GIỒNG ÔNG TỐ; ĐỊA DANH CAO LÃNH DO ĐÂU MÀ CÓ; GIÀU NHƯ ÔNG CAI LỮ, MƯU SỰ NHƯ ÔNG THUỘC NHIÊU; TIỀN HIỀN CỦA ĐẢO PHÚ QUỐC; ÔNG GIÀ BA TRI; THẦN CẢ LÀNG KIM SƠN; ÔNG CẢ TRƯỚC Ở TRẢNG BÀNG; SỰ TÍCH CẦU THỊ NGHÈ; CẦU HƯƠNG LỄ; SỰ TÍCH HÒN CAU VÀ HÒN TRẦU; SỰ TÍCH BÃI ÔNG ĐỤNG VÀ CÂY CỎ NÀNG HAI…
Truyền thuyết và giai thoại về thú dữ
- ÔNG CẢ CỌP MỸ ĐIỀN; THẦN HỔ BA CHÂN; VÌ SAO CÓ CỒN ÔNG HỔ; BÀ MỤ TRỜI; SỰ TÍCH ĐÌA BÀ THẦY; SỰ TÍCH CỌP BA CHÂN; CỌP TU; SỰ TÍCH CÙ LAO ÔNG HỔ; ÔNG BÀ BẮT CON CHÁU CON CHÁU BẮT ÔNG BÀ; CỌP BẦU LÒNG VÕ TÒNG TÂN KHÁNH; CỤ THÁM XOÀI ĐÁNH CỌP; BÀ HỚN BÀ HỞ; GIẾT CỌP GIỒNG GĂNG; SỰ; CHUYỆN ĐÁNH THUỐC CỌP; GIẾT HỔ CỨU BẠN; SỰ TÍCH BA NGÔI MỘ; NGƯỜI ĂN ONG VÀ CHÚA RỪNG; CÔ GÁI HỌ MA; SỰ TÍCH ĐỊA DANH MỎ CÀY; CỌP HÓA RA CHÓ; CON “CHỒN” Ở RẠCH GIÀ; ĂN TRỘM VÀ CỌP RÌNH NHÀ; BẮT CỌP ĂN SÁP, NGƯỜI... KHỎI CHẾT; SỰ TÍCH THẦN TRỪ THÚ DỮ ĐẤT LONG ĐIỀN; SỰ TÍCH MIẾU ÔNG CÙ; TẠI SAO CÓ ĐỊA DANH BẾN NGHÉ; ÔNG ĐÌNH TÂY VÀ CON SẤU “NĂM CHÈO”; BẠCH XÀ HẠ MÃNH HỔ; NGƯỜI THẦY RẮN Ở ĐỒNG THÁP MƯỜI…
...
```
