Sự Trả Thù Của Địa Lý
Cuốn sách “Sự trả thù của địa lý” của tác giả người Mỹ Robert D. Kaplan được xuất bản lần đầu tiên vào năm 2012 (New York, Random House, 2012) với phụ đề đầy đủ là Bản đồ nói với chúng ta điều gì về những cuộc xung đột sắp tới và cuộc chiến đấu chống lại số phận. Phiên bản tái bản năm 2013 có bổ sung thêm một Lời bạt quan trọng với tiêu đề “Biên giới thay thế cho ranh giới”.
Với vai trò là giáo sư tại Học viện Hải quân Annapolis và thành viên của Hội đồng Quốc phòng Hoa Kỳ từ năm 2009 đến năm 2011, R. Kaplan tích lũy được kinh nghiệm sâu rộng. Sự nghiệp làm nhà báo, trải dài khắp mọi miền thế giới, cùng với kiến thức chuyên môn trong lĩnh vực Khoa học Chính trị đã giúp ông trở thành một chuyên gia địa chính trị uy tín, thường xuyên được Lầu Năm góc tham khảo ý kiến.
Trong cuốn sách, tác giả bắt đầu bằng việc điểm lại các lý thuyết địa chính trị kinh điển của Alfred Thayer Mahan, Halford J. Mackinder và Nicholas J. Spykman. Ông đưa ra quan điểm rằng, sau sự kiện Bức tường Berlin sụp đổ, một số người đã cho rằng chiều kích địa lý không còn ý nghĩa. Tuy nhiên, theo ông, địa lý chưa bao giờ bị bỏ qua, mà chỉ bị lãng quên. Việc cho rằng công nghệ có thể xóa bỏ tầm quan trọng của địa lý chỉ là một nhận định thiếu căn cứ. Đồng thời, tác giả cũng cảnh báo về nguy cơ của việc đánh giá quá cao vai trò của địa lý, bởi vì nó chỉ tác động đến các sự kiện theo xác suất, chứ không hoàn toàn quyết định chúng.
Tiếp theo, R. Kaplan tập trung phân tích những đặc điểm độc đáo của nước Nga và người Nga. Ông cho rằng, do thiếu những đường biên giới biển ấm và ổn định, nước Nga luôn gặp phải những khó khăn trong quan hệ với các nước láng giềng. Suốt hàng trăm năm qua, nước Nga luôn khao khát sở hữu những cảng biển nước ấm, không bị đóng băng vào mùa đông, và quân cảng Sevastopol có thể là một trong những giấc mơ đó. Một nhận định đáng suy ngẫm khác là ảnh hưởng sâu sắc của khí hậu lục địa khắc nghiệt và hình thể lãnh thổ đối với tính cách người Nga và lịch sử nước Nga.
Ở phần tiếp theo, cuốn sách trình bày một vấn đề thời sự nóng hổi, được tiếp cận từ góc độ dài hạn, trong một chương duy nhất dài 36 trang: “Braudel, Mexico và tầm nhìn chiến lược”. Theo quan điểm này, các yếu tố địa lý hợp lực tạo ra những xu hướng lớn trong lịch sử, đôi khi kéo dài hàng thế kỷ. Vận dụng luận thuyết dài hạn, tác giả tìm cách giải thích rằng Hoa Kỳ đang phải đối mặt với những thách thức từ Mexico và 111 triệu cư dân của nước này.
Xuyên suốt công trình nghiên cứu, R. Kaplan không ngừng nhắc nhở và đề cao tầm quan trọng của các khái niệm kinh điển về địa lý và hoàn cảnh địa lý. Đó là sự kết hợp của các yếu tố như không gian, hình thể địa hình, vị trí theo vĩ độ, và đặc biệt là khung cảnh tự nhiên được thể hiện qua các bản đồ. Hai khái niệm gắn bó chặt chẽ với nhau là vai trò của hoàn cảnh địa lý theo hướng Quyết định luận địa lý và vấn đề địa chính trị, thể hiện qua cuộc đấu tranh giành quyền lực giữa các quốc gia, cường quốc và các vùng địa chính trị.
Dường như tác giả muốn kiểm chứng xem các thuyết về Vùng đất Trái tim Đại lục Á-Âu (Heartland trong sơ đồ Mackinder), về Miền Duyên hải phía nam Đại lục Á-Âu (Rimland trong sơ đồ Spykman) và về Sức mạnh Biển trong sơ đồ Mahan có còn phù hợp để phân tích các vùng miền địa chính trị chủ chốt của hành tinh chúng ta trong thế kỷ XXI, đặc biệt là khu vực vòng cung khủng hoảng từ vùng đất Maghreb tới tiểu lục địa Ấn Độ và châu Á nói chung.
Cuốn sách đã khơi gợi nhiều tranh luận và phê bình. Phần cuối công trình, với nội dung gây tranh cãi, là minh chứng cho một cách tiếp cận địa chính trị đặc trưng và đã nhận được những đánh giá trái chiều.
Henry Kissinger đã nhận xét đây là “một cuốn sách kỳ diệu”, trong khi các học giả Pháp lại có xu hướng phê phán, thậm chí cho rằng đây là một tập hợp những mâu thuẫn. Đánh giá cuối cùng xin dành cho độc giả.
VỀ TÁC GIẢ
Robert D. Kaplan là Giáo sư tại Học viện Hải quân Annapolis và từng là thành viên của Hội đồng Quốc phòng Hoa Kỳ từ năm 2009 đến năm 2011. Ông hiện là Trưởng bộ phận phân tích địa chính trị của Hãng Tình báo Toàn cầu Stratfor và là chuyên gia cao cấp tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới tại Washington. Ông từng là giáo viên thường trú ở nước ngoài của tờ The Atlantic trong gần 3 thập kỷ. Ông là tác giả của khoảng 15 đầu sách được dịch sang nhiều ngôn ngữ trên thế giới và được tạp chí The Foreign Policy của Mỹ bình chọn là một trong 100 nhà tư tưởng hàng đầu thế giới.
