phan khôi - vấn đề phụ nữ nước ta (tái bản 2018)

Phan Khôi: Vấn đề phụ nữ ở nước talà một công trình biên khảo giá trị, tập hợp những bài viết và tác phẩm của nhà văn, học giảPhan Khôixoay quanh vấn đề phụ nữ. Có thể khẳng định,Phan Khôilà một trong những tác gia Việt Nam đầu tiên tiếp cận và phân tích một cách hệ thống, thấu đáo những vấn đề liên quan đến quyền lợi và địa vị của phụ nữ trong xã hội.

Phan Khôi – Nhà tư tưởng tiên phong về vấn đề phụ nữ

Học giả Phan Khôi là một nhân vật quan trọng trong lịch sử báo chí và tư tưởng văn hóa Việt Nam thế kỷ XX. Từ những năm 1930, ông đã mạnh dạn đề xuất và thảo luận về nhiều vấn đề xã hội nóng bỏng trên các tờ báo, trong đó, vấn đề phụ nữ chiếm một vị trí đặc biệt. Nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân đã công phu tuyển chọn những bài báo tiêu biểu của Phan Khôi từ các tạp chí nhưPhụ nữ tân văn,Phụ nữ Thời đàm,Tràng An,Thần chung,Sông Hương… để làm sáng tỏ các khía cạnh đa chiều của “vấn đề phụ nữ”: từ việc khẳng định giá trị con người của phụ nữ, vượt ra khỏi vai trò vợ mẹ truyền thống, đến những vấn đề liên quan đến chính trị, giáo dục, lao động, nhân phẩm và hôn nhân gia đình. Qua đó, cho thấy rõ mục tiêu của ông là vận động, cải biến phong tục tập quán, đưa xã hội Việt Nam tiến tới một nền văn hóa hiện đại và tiến bộ hơn.

Ông đã đi sâu phân tích những vấn đề tưởng chừng như nhỏ nhặt nhưng lại có tác động lớn đến cuộc sống của phụ nữ. Ví dụ, trong vấn đề trinh tiết, Phan Khôi đã đưa ra sự phân biệt tinh tế giữa “tiết trinh” và “nết trinh”. “Nết trinh” là sự tự nguyện giữ gìn phẩm giá, đoan chính của người phụ nữ, trong khi “tiết trinh” lại là một bổn phận hà khắc, mang tính áp đặt của Nho giáo, đặc biệt là Nho giáo Tống, đối với phụ nữ. Ông chỉ ra rằng, cái “tiết” này thực chất là “do lòng tham lam và thói ích kỷ của bọn đàn ông bày ra, rất là không công bình”.

Một điểm đặc trưng trong phong cách viết của Phan Khôi là sự thẳng thắn, chân thực. Ông không ngần ngại chia sẻ những trải nghiệm cá nhân, thậm chí là những câu chuyện trong gia đình mình, để phân tích các vấn đề xã hội. Bên cạnh đó, với nền tảng Hán học vững chắc, ông có lợi thế trong việc khai thác nguồn sử liệu cổ để nghiên cứu. Trong thời gian làm báo phụ nữ, ông đã phác thảo “Việt Nam phụ nữ liệt truyện” để ghi nhớ những nhân vật nữ tiêu biểu trong lịch sử và đương đại, đồng thời giới thiệu sinh hoạt, phong tục của phụ nữ Việt Nam qua tục ngữ, ca dao, một hình thức nghiên cứu xã hội học độc đáo dựa trên cứ liệu văn hóa dân gian. Tiểu thuyếtTrở vỏ lửa ralà tác phẩm dài duy nhất trong sự nghiệp văn chương của ông, với đề tài đấu tranh cho sự bình đẳng giới.

Giá trị của công trình “Phan Khôi: Vấn đề phụ nữ ở nước ta”

Có thể thấy, những bài viết và tác phẩm được tuyển tập trongPhan Khôi: Vấn đề phụ nữ ở nước tasẽ gợi mở nhiều vấn đề ý nghĩa, khơi gợi sự quan tâm của các nhà nghiên cứu và độc giả đối với lịch sử, văn hóa, cũng như thúc đẩy những suy nghĩ và tranh luận về vấn đề bình đẳng giới.

Một số trích đoạn tiêu biểu:

“Tiết khác nghĩa với nết. Tiết là một cái dấu tỏ ra mình đã làm hết bổn phận của mình đối với người mà mình thuộc về. Một người đàn bà chết chồng, không lấy chồng khác, mà gọi là tiết phụ, cũng chẳng khác nào một người bầy tôi chết vì vua mà gọi là tử tiết hay là tận thần tiết. Tiết phụ là một người vợ đã làm hết bổn phận đối với chồng cũng như "tử tiết chi thần" là một người tôi đã làm hết bổn phận đối với vua. Cũng thì trinh, mà chuộng cái tiết thì hóa ra ti bỉ không cao thượng bằng chuộng cái nết, do cái lẽ một đằng thì vì mình mà một đằng thì vì người.”

“Trinh mà chuộng về nết thì một người đàn bà chết chồng có thể lấy chồng khác, không gọi là thất trinh được, miễn là trong khi có chồng khác đó cũng vẫn đoan chánh và chánh chuyên. Nhưng chuộng về tiết thì chết chồng mà lấy chồng khác là thất tiết. Cái luật nghiêm khắc ấy do lòng tham lam và thói ích kỷ của bọn đàn ông bày ra, rất là không công bình.”

“Trải xem sử sách, thấy người đời xưa chỉ chuộng cái nết trinh mà không ép người đàn bà phải giữ cái tiết trinh. Bên Tàu, từ trước cho đến cuối thế kỷ thứ mười, đối với việc đàn bà cải giá, xã hội coi là thường, không hề phi nghị. (1*) Những sự cấm chế vô lý là từ các ông Tống nho về sau.”

“Tôi nói: ở nước Nam ta, chẳng có cái gì là đáng gọi là "nữ công" hết."Chết! Sao thầy mở miệng ăn mắm ăn muối mà nói bậy thế? Sao thầy dám cả gan mạt sát hết thảy?" – Có bà sẽ bảo tôi như thế.

“Không. Mạt sát hết thì tôi không mạt sát hết. Song cả nước An Nam 10 triệu đàn bà mà có một vài trăm hay là một vài ngàn hay là một đôi vạn người lành nghề đi nữa, cũng không đủ gọi là một nền nữ công cho xứng đáng được. Mà tôi nói đây là nói về một nền nữ công xứng đáng của đàn bà An Nam.”

“Hai chữ "nữ công" chắc ai cũng đã biết nghĩa nó. Song, chữ "công" 工 có nghĩa là "việc" đành rồi, mà cũng có nghĩa là "thợ" là "khéo" nữa. Vậy trong khi ta nói "nữ công" không nên chỉ biểu nó là "việc của đàn bà" mà thôi, mà phải hiểu là hết thảy đàn bà làm những việc mình làm, đều là "tay thợ" cả, đều là "khéo" cả, mới được.”

“Cái định nghĩa của chữ nữ công là như vậy, các bà các cô có chịu không? Nếu có chịu thì tôi xin hầu chuyện.”