Khảo về tiểu thuyết (Tục ngữ Ca dao)
Tác giả:Nam Phong tùng thư - Phạm Quỳnh chủ nhiệm
Bộ sách Phạm Quỳnh do Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ TP.HCM và Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM phối hợp thực hiện.
Khảo về tiểu thuyết (Tục ngữ Ca dao)
“Tiểu thuyết, xét cho cùng, là một câu chuyện được hư cấu. Do đó, yếu tố then chốt trong quá trình sáng tác tiểu thuyết chính là cấu trúc. Cấu trúc ở đây được hiểu là việc xây dựng, sắp xếp các nhân vật, tình tiết một cách hợp lý, có đầu có cuối, có mối liên hệ chặt chẽ, tạo nên một câu chuyện liền mạch, tự nhiên, khiến người đọc cảm thấy như đang chứng kiến một sự kiện có thật. Tài năng của một nhà văn tiểu thuyết phần lớn nằm ở khả năng xây dựng cấu trúc đó.”
“Mục đích của bài diễn thuyết này là để chứng minh sự phong phú của tiếng quốc âm Việt Nam và vẻ đẹp thanh tú của văn chương truyền khẩu dân tộc. Tiếng Việt của chúng ta hay lắm, thưa quý vị. Người nước ngoài cũng phải thừa nhận rằng đây là một thứ tiếng du dương như tiếng ru, vui tươi như tiếng hát, với mỗi âm tiết mang năm dấu thanh, được phát âm bằng sáu giọng khác nhau, tựa như những cung bậc trong âm nhạc. Khó có ngôn ngữ nào hòa bình và êm ái bằng tiếng Việt. Vì vậy, chúng ta cần trân trọng bảo tồn và phát triển tiếng nói quý báu này, không ngừng rèn luyện và trau dồi để ngày càng hay đẹp hơn. Dù chúng ta học chữ Tây hay chữ Tàu, cũng đừng bao giờ quên tiếng mẹ đẻ, là tiếng nói đầu tiên chúng ta học được khi lọt lòng và vẫn còn sử dụng cho đến hơi thở cuối cùng.”
Trong những năm gần đây, ở nước ta, số lượng người viết và đọc tiểu thuyết ngày càng tăng. Tuy nhiên, giai đoạn đầu này, chất lượng còn hạn chế. Do đó, số lượng tác phẩm tiểu thuyết hay còn ít, và độc giả cũng chưa thực sự sành sỏi trong việc đánh giá. Tiểu thuyết trong văn chương Việt Nam hiện chưa có những quy tắc, chuẩn mực rõ ràng. Trong bối cảnh đó, việc làm rõ khái niệm tiểu thuyết và thảo luận về phương pháp sáng tác tiểu thuyết ở các nước Âu Mỹ có thể góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền tiểu thuyết Việt Nam.
--- 1 ---
Tiểu thuyết là một thể loại văn chương phổ biến nhất trong thời đại hiện nay. Trong số các ấn phẩm xuất bản trên toàn thế giới, hơn một nửa là sách tiểu thuyết. Các tờ báo hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng đều không thể thiếu phần tiểu thuyết. Sự thịnh hành của tiểu thuyết chứng tỏ rằng độc giả yêu thích thể loại này và nội dung của nó phù hợp với tâm lý, tư tưởng của phần lớn mọi người. Xét về lịch sử, tiểu thuyết đã xuất hiện từ lâu: ở Trung Quốc, thể loại này phát triển mạnh mẽ từ thời nhà Nguyên; ở Pháp, nó bắt đầu hình thành từ thế kỷ 13 và 14, nhưng chỉ thực sự phát triển mạnh mẽ từ thế kỷ 19, tức là trong khoảng hơn một trăm năm qua. Do đó, các nhà sử học văn học châu Âu thường gọi thế kỷ 19 là “thế kỷ của tiểu thuyết” (le 19e siècle est le siècle du roman).
Dựa trên những đặc điểm chung của tiểu thuyết hiện đại, có thể định nghĩa tiểu thuyết như sau: Tiểu thuyết là một câu chuyện được viết bằng văn xuôi, nhằm miêu tả tình cảm, phong tục tập quán xã hội, hoặc những sự kiện kỳ lạ, hấp dẫn, đủ để thu hút sự chú ý của người đọc. Phạm vi của tiểu thuyết rất rộng: bất kỳ cuốn sách nào không phải là sách giáo khoa, sách lý luận, sách nghiên cứu, sách thơ đều có thể được coi là tiểu thuyết. Thậm chí, tiểu thuyết có thể kết hợp nhiều thể loại khác, vì trong một tác phẩm tiểu thuyết, cũng có thể có những đoạn nghị luận, nghiên cứu, ngâm vịnh, khuyên răn. Nếu xét theo nghĩa của hai chữ “tiểu thuyết” (……) trong sách Trung Quốc, phạm vi này còn rộng hơn nữa: bất kỳ cuốn sách nào không phải là “chính thư” (sách học thuật, như kinh, sử, truyện, v.v.) đều được coi là tiểu thuyết. Tuy nhiên, tiểu thuyết hiện đại khác với khái niệm tiểu thuyết cổ đại, tức là tạp thuyết. Tiểu thuyết hiện đại là một câu chuyện hư cấu, nhưng phải có tính hấp dẫn; thường được viết bằng văn xuôi, theo lối tự sự, như lời nói hàng ngày, nhưng đôi khi cũng có thể sử dụng lối văn vần, như Truyện Kiều (mặc dù rất hiếm, và có lẽ không có tác phẩm tiểu thuyết nào sử dụng lối văn vần tương tự như các “truyện” của ta). Tóm lại, tiểu thuyết là một câu chuyện hư cấu nhưng có tính thú vị. Đó là đặc điểm chung của tiểu thuyết.
Hình thức tiểu thuyết rất đa dạng, và nghề viết tiểu thuyết cũng không có những quy tắc cứng nhắc. Thi ca có quy tắc của thi ca, kịch có quy tắc của kịch, và người làm nghề nào phải nắm vững quy tắc của nghề đó để tránh sai lầm. Tuy nhiên, quy tắc của tiểu thuyết rất khó xác định. Có thể nói rằng, tiểu thuyết cốt yếu là xây dựng câu chuyện một cách khéo léo, kể lại một cách hấp dẫn, nhưng như vậy vẫn chưa đủ để định hướng cho nghề viết tiểu thuyết. Mặc dù tiểu thuyết có nhiều hình thức khác nhau, nhưng vẫn có thể chia thành một số loại lớn, dựa trên những phương pháp nhất định. Những loại này là cơ bản, và có thể coi là đại diện cho toàn bộ thể loại. Vì vậy, trước tiên, chúng ta sẽ thảo luận về phương pháp chung của tiểu thuyết, sau đó phân tích từng loại lớn một cách riêng biệt. Tôi không dám tự nhận mình là một chuyên gia, nhưng hy vọng những phân tích này có thể giúp làm sáng tỏ một thể loại văn chương mới nổi ở Việt Nam và dự kiến sẽ phát triển mạnh mẽ trong tương lai.
Lời nói đầu
Những thập niên cuối thế kỷ XIX, ở Việt Nam xuất hiện nhiều phong trào truyền bá chữ quốc ngữ, trong đó, phương tiện quan trọng để phổ biến và hoàn thiện chữ quốc ngữ chính là báo chí quốc ngữ. Nam Phong tạp chí do Phạm Quỳnh làm chủ nhiệm ra đời ngày 01/7/1917 là một trong số đó.
Phạm Quỳnh sinh tại Hà Nội, quê quán ở làng Lương Ngọc, tổng Ngọc Cục, phủ Bình Giang (nay thuộc xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương). Ngay sau khi đỗ đầu bằng Thành chung ông đã được bổ làm việc tại Trường Viễn Đông bác cổ (1908), sớm tham gia Đông Dương tạp chí (1913), có nhiều bài báo được độc giả đương thời chú ý. Vì nền tảng tư chất học thuật và những đóng góp, trải nghiệm thực tế đó mà Phạm Quỳnh được giao cho phụ trách Nam phong tạp chí.
Tạp chí tồn tại trong hơn 17 năm, từ tháng 07/1917 đến tháng 12/1934, chủ trương “thổ nạp Á - Âu, điều hòa tân cựu”, với tôn chỉ rất rõ ràng: Diễn đạt truyền bá tư tưởng, học thuật Đông Tây kim cổ; luyện quốc văn trở nên hoàn thiện, bồi dưỡng Việt ngữ phong phú, uyển chuyển, sáng sủa và gãy gọn…
Các tác giả của Nam Phong tạp chí khảo cứu và viết bài về triết học, khoa học, văn chương, lịch sử của Á Đông và châu Âu, dịch những tác phẩm triết học, văn học từ tiếng Pháp hoặc chữ Nho, sưu tầm và đăng tải thơ văn cổ của Việt Nam, đăng những sáng tác đương đại… Tinh thần tranh biện, phản biện, lý luận đề cao cái mới trên Nam Phong tạp chí được đánh giá là phù hợp với yêu cầu hiện đại hóa nền văn học dân tộc nhưng vẫn có giá trị bảo tồn văn hóa, văn học truyền thống. Nhiều bài viết có tính học thuật khá cao, đến nay vẫn được tham khảo.
Ban Biên tập Nam phong tạp chí thành lập nhà xuất bản riêng, lấy tên là Nam Phong tùng thư, cùng có chung tôn chỉ, mục đích: “… dùng chữ quốc ngữ làm lợi khí để giới thiệu các học thuật tư tưởng Đông Tây cho phần nhiều quốc dân được biết ngõ hầu giúp cho cái trình độ trí thức trong nước ngày một lên cao”. Nam phong tùng thư in sách nhằm cung cấp tài liệu cần thiết cho việc học chữ quốc ngữ được dễ dàng.
Đến hôm nay, những cuốn sách tuổi đời gần trăm năm, trong đó có sách của Nam Phong tùng thư vẫn còn nằm đâu đó trong bộ sưu tập của những người đam mê sách hay được bảo quản tại hệ thống thư viện. Nhiều nhà nghiên cứu, bạn đọc, giảng viên, học sinh, sinh viên đã đến thư viện tìm đọc những cuốn sách này để tìm hiểu chữ quốc ngữ thuở ban đầu ra sao, các bậc trí thức ngày xưa đã bước đầu tham dự vào lĩnh vực học thuật, văn hóa, khoa học thế giới như thế nào… Nhưng số lượng sách có một thế kỷ tuổi đời như vậy được lưu giữ ít ỏi và quá cũ, rất khó để nhiều lượt bạn đọc có thể tiếp cận và sử dụng.
Với mong muốn khôi phục lại những cuốn sách xưa, Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ phối hợp với Thư viện Khoa học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh chọn lọc và in lại một số tập sách. Đầu tiên chúng tôi chọn ra mắt bạn đọc ba cuốn sách của Nam Phong tùng thư do Phạm Quỳnh biên dịch, biên soạn, gồm:
• Lịch sử thế giới
• Lịch sử và học thuyết của Voltaire
• Khảo về tiểu thuyết - Tục ngữ ca dao
Trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.
Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ
```
