Việt Nam - Những Tiếng Vọng Từ Quá Khứ
“Việt Nam: Những tiếng vọng từ quá khứ”– góc nhìn sâu sắc về Việt Nam trong bối cảnh thuộc địa Pháp.
“Việt Nam: Những tiếng vọng từ quá khứ” là một tuyển tập đa dạng, bao gồm các văn bản lịch sử, nghiên cứu, ký sự và tiểu luận về Việt Nam trong giai đoạn Pháp thuộc. Đây là thời kỳ đất nước ta trải qua những chuyển biến lớn, giao thoa giữa các giá trị truyền thống và những ảnh hưởng từ phương Tây, giữa lòng tự hào dân tộc và sự thống trị của thực dân. Các tác giả, cả người Pháp lẫn người Việt, đã góp phần khắc họa nên bức tranh phức tạp và đầy màu sắc của giai đoạn lịch sử này.
Ngay từ phần mở đầu, bài viết “Lược ghi của một lữ khách” của học giả Eugène Brieux – một thành viên của Viện Hàn lâm Pháp – đã thu hút sự chú ý với những quan sát tinh tế và chân thực về mối quan hệ giữa chính quốc và thuộc địa. Brieux không ngần ngại chỉ ra những hạn chế và sự kiêu ngạo của nền văn minh Pháp, đồng thời bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với vẻ đẹp thanh tao, sự lịch thiệp và những giá trị đạo đức truyền thống của người An Nam – những di sản văn hóa bền bỉ trước những biến động của chính trị.
Tiếp theo đó là những nghiên cứu chuyên sâu của Léopold Cadière, Paul Pelliot và Phạm Quỳnh về di sản lịch sử, tín ngưỡng và văn hóa Việt Nam. Những công trình này làm nổi bật sự phong phú, bền vững nhưng cũng đầy mong manh của di sản văn hóa Việt Nam, một quốc gia thường xuyên phải đối mặt với chiến tranh, thiên tai và sự thay đổi quyền lực.
Một điểm đặc biệt của cuốn sách là tinh thần tự phê bình hiếm thấy ở các học giả Pháp. Trong khi nhiều văn bản đương thời vẫn tập trung ca ngợi “sứ mệnh khai hóa”, những tác giả trong cuốn sách này lại thể hiện một cách tiếp cận khác: nhân văn hơn, thận trọng hơn và có ý thức tự phản tỉnh.
Với cấu trúc đa dạng về giọng văn – từ các học giả nghiên cứu, trí thức bản địa đến những người lữ hành phương xa – cuốn sách tựa như một bản hòa tấu ký ức. Trong đó, những tiếng nói khác nhau, đôi khi đối lập, cùng hòa quyện để tái hiện một cách chân thực và đầy đủ một giai đoạn lịch sử phức tạp và nhiều tầng lớp.
Mục lục cuốn sách:
- Lời nói đầu
- Lược ghi của một lữ khách - Eugène Brieux
- Lược khảo về các nguồn sử liệu An Nam - L. Cadière, Paul Pelliot
- Từ Thị Nại đến Bla Eugène Navelle
- Khám phá Viễn Đông - Robert Chauvelot
- Tín ngưỡng và cổ ngạn ở thung lũng Nguồn Sơn - Ghi chép bởi Linh mục Cadière
- Cải định sắc phục thời Võ vương hay một cuộc khủng hoảng tôn giáo ở Huế thế kỷ XVIII - L. Cadière
- Hoàng đế và triều đình An Nam - Pierre Pasquier
- Những tập quán và tinh thần của một dân tộc - Louis Malleret
- Tục thờ cúng tổ tiên ở An Nam - Phạm Quỳnh
- Phong vị ngày Tết - Phạm Quỳnh
- Một đêm coi tuồng - Edmond Gras
- Vài suy nghĩ về giảng dạy nghệ thuật ở An Nam - Edmond Gras
- Giáo dục bản xứ ở Đông Dương - Henri Gourdon
- Nghệ sĩ Bắc kỳ ở Hà Nội - Albert De Pouvourville
“Việt Nam: Những tiếng vọng từ quá khứ” không phải là một công trình sử học chính thống, mà là một nỗ lực để khôi phục những ký ức bị lãng quên, những tiếng nói từng bị lu mờ trong dòng chảy lịch sử. Cuốn sách nhắc nhở chúng ta rằng, lịch sử không bao giờ chỉ được kể từ một góc nhìn duy nhất.
Hình ảnh trên bìa sách là bức ảnh kỳ thi Hương ở Nam Định năm 1894 (trường Hà Nam), dành cho tất cả các thí sinh ở Bắc kỳ. Nguồn ảnh: Thư viện Quốc gia Pháp.
TRÍCH ĐOẠN HAY
“Người An Nam sở hữu một nền văn minh lâu đời hơn của ta và hoàn hảo hơn ở một vài khía cạnh. Tôi chỉ xin điểm qua một hai khía cạnh thôi. Trước khi chúng ta thâu tóm xứ ấy thì người An Nam không hề biết đến tệ nạn, tửu sắc và nghèo đói. Người trong một nhà hoặc một làng xã đoàn kết tương trợ nhau đến độ không ai phải chịu nghèo đói. Giấc mơ của các nhà xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã được họ hiện thực hóa từ lâu. Có những giai đoạn, đất ruộng của làng được đem chia cho toàn bộ dân chúng. Về văn minh vật chất là như thế. Còn về tinh thần, họ hết lòng theo đuổi một tín ngưỡng đủ sức an ủi và bảo đảm cho họ bình an lẫn hy vọng.”
(tríchLược ghi của một lữ khách)
“Thành quả làm việc của hội đồng là đưa đến một loạt biện pháp cải tổ giáo dục An Nam, trong đó quan trọng nhất là sắc lệnh triều đình năm 1906 về cải tổ giáo dục bản xứ ở Bắc kỳ và Trung kỳ. Thoạt nhìn cải tổ có vẻ khá khiêm tốn: chữ quốc ngữ, tiếng Pháp và các môn khoa học cơ bản được đưa vào trường học bậc hai hoặc bậc ba dành cho quan lại; đồng thời duy trì giảng dạy triết học, đạo đức và văn học chữ Hán tuy có giảm bớt lối học từ chương lỗi thời. Cuộc cải cách được ấn định vào năm 1906 nhưng mãi đến năm 1912 mới thực sự tiến hành sâu rộng và phải đợi đến kỳ thi hương năm 1915 thì toàn bộ thí sinh mới phải làm bài thi Pháp văn. Do đó không thể nói rằng cuộc cải cách này là nóng vội hấp tấp. Trái lại, ta thấy ở đó một sự tôn trọng thành kính đối với cái gọi là nền tảng tinh thần và tín ngưỡng của người An Nam, đồng thời dần dần hướng họ đến những tư tưởng thực tiễn và tân tiến hơn.”
(tríchGiáo dục bản xứ ở Đông Dương)
```
