Lan Khai và Di Sản Văn Học Đường Rừng
Là một cây bút có tiếng vang lớn trên văn đàn Việt Nam những năm ba mươi của thế kỷ XX, các tác phẩm của Lan Khai (tên thật Nguyễn Đình Khải, bút danh Lâm Tuyền Khách) đã xuất hiện rộng rãi trên nhiều tờ báo có uy tín như Loa, Ngọ Báo, Đông Pháp, Đông Phương, Rạng Đông, Tiểu thuyết thứ Bảy, Ích Hữu, Phổ thông bán nguyệt san… Song hành cùng các tiểu thuyết về đời sống rừng núi, tâm lý xã hội và lịch sử, các công trình lý luận phê bình, ký sự, sưu tầm văn học dân gian, bản dịch, tác phẩm hội họa, còn có một số lượng lớn truyện ngắn truyền kỳ và cổ tích thần kỳ của “Nhà văn đường rừng”. Những sáng tác này, với nhiều chủ đề và hình thức khác nhau, đã góp phần quan trọng vào quá trình đổi mới thể loại văn học, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả qua hơn tám thập kỷ.
Nhận Định và Giá Trị Truyện Ngắn Lan Khai
Trong bộ sách Nhà văn hiện đại (1942), nhà phê bình Vũ Ngọc Phan nhận xét về Lan Khai: “Lan Khai là lão tướng trong làng tiểu thuyết đang gắng tìm đường mới”. Đồng thời, ông cũng tiếc nuối: “Lan Khai có cây bút tài tình để viết truyện ngắn. Không hiểu sao ông lại chỉ viết có tập Truyện đường rừng? Thật đáng tiếc!”. Có lẽ, nhà văn tài năng này đã dồn hết tâm huyết để khẳng định vị thế của mình trong nền tiểu thuyết Việt Nam hiện đại. Chỉ riêng số lượng hơn 50 truyện ngắn đã cho thấy đây là một di sản phong phú, có thể giúp chúng ta hình dung rõ nét hơn về con người và tài năng của Lan Khai. Các truyện truyền kỳ, tập trung trong tập Truyện đường rừng (1940), cũng xuất hiện rải rác trong các tác phẩm khác như Khảm Khắc (1936), Người hóa Beo (1941) chưa được in thành tập riêng. Bên cạnh đó, công việc sưu tầm văn học dân gian của ông còn mang đến những câu chuyện Cổ tích thần kỳ như Chử Lầu (1933), Nhả có (1933), Sự tích thày Mo (1935), Chất Khươi (1940), Mang Lung (1940), được hình thành từ nền văn học dân gian ở các vùng sơn lâm Việt Bắc, Tây Bắc và Tây Nguyên…
Thế Giới Nghệ Thuật Truyện Truyền Kỳ của Lan Khai
Thế giới nghệ thuật trong các truyện truyền kỳ của Lan Khai vô cùng phong phú, với cấu trúc linh hoạt, mang đến những cảm nhận mới mẻ về cuộc sống và nghệ thuật văn chương. Truyện truyền kỳ, hay còn gọi là truyện kỳ ảo, “Chuyện lạ đường rừng” của Lan Khai ra đời vào đầu những năm 30 và được tuyển chọn vào tập Truyện đường rừng (1940), bao gồm 9 câu chuyện tiêu biểu: Người Lạ, Ma thuồng luồng, Con thuồng luồng nhà họ Ma, Con bò dưới Thủy tề, Đôi vịt con, Mũi tên dẹp loạn, Người hóa Hổ, Tiền mất lực, Gò Thần. Những câu chuyện này đã được nhà văn Hoàng Tích Chu (1897-1933) đánh giá cao về quan điểm nghệ thuật mới. Mỗi câu chuyện là một bức tranh hòa quyện giữa yếu tố hiện thực và kỳ ảo về miền núi, với hàm lượng hư thực khác nhau, nhằm đáp ứng nhu cầu giải trí của độc giả. Đây là một thể tài có nguồn gốc từ văn học dân gian, văn học trung đại và văn học phương Tây, nhưng chưa có nhiều thành tựu nổi bật trong văn học hiện đại Việt Nam. Lan Khai đã kế thừa và sáng tạo các yếu tố hoang đường, kỳ ảo từ văn học dân tộc và nước ngoài, tạo nên cái tên gọi “Chuyện lạ đường rừng” thu hút đông đảo độc giả. Nhà văn đã tạo ra một thế giới nghệ thuật mới lạ, góp phần thay đổi cách tiếp nhận văn học truyền thống. Tuy nhiên, khi những câu chuyện truyền kỳ mới xuất hiện trên báo chí, Lan Khai cũng vấp phải sự phản ứng từ một số độc giả trên báo Rạng Đông, cho rằng ông “giết người không gớm” và làm “rối trí” người đọc. Bằng tầm nhìn sâu rộng của một nhà nghiên cứu, Vũ Ngọc Phan đã đưa ra một cách nhìn mới trong cuốn Nhà văn hiện đại: “Đọc Truyện Đường rừng của Lan Khai, ta không nên nghị luận về hư thực, không nên đứng vào mặt khoa học để bài bác; ta nên đọc với óc thơ mộng, pha chút huyền ảo của cổ nhân như khi đọc Liêu trai của Bồ Tùng Linh vậy!”. Các câu chuyện như Người Lạ, dựa trên tâm lý hoang tưởng về ma quỷ chốn sơn lâm, dẫn dắt người đọc vào những thế giới tưởng tượng xa xôi; Ma Thuồng luồng gợi cảm giác về cuộc sống hỗn mang giữa người và thú thời cổ đại; Người hóa Hổ vẽ ra cảnh hoang sơ thần thoại; Đôi vịt con kể về giai thoại yểm bùa kỳ lạ; Con Thuồng luồng nhà họ Ma kể về lòng tốt của con người khiến loài vật biết đền ơn trả nghĩa; Con bò dưới Thủy tề cảnh báo về sức mạnh tiềm ẩn của thiên nhiên; Mũi tên dẹp loạn vẽ ra cảnh hoang sơ man rợ trong xứ sở sương mù; Tiền mất lực kể về bi kịch tình yêu nơi rừng thẳm; Gò Thần là câu chuyện tín ngưỡng mang tính ngụ ngôn: Ai coi thường cái thiêng liêng đều thất bại!... Bên cạnh những hình tượng kỳ bí là những bức tranh sinh động về phong tục tập quán miền rừng; những tai họa từ thiên nhiên do con người gây ra, gợi nên các vấn đề thiện, ác, tình yêu, hạnh phúc và phẩm giá con người…
Sự Kết Hợp Giữa Truyền Thống và Sáng Tạo
Lan Khai đã khéo léo kết hợp giữa truyền tích dân gian và những cốt truyện gần gũi với đời sống, tạo nên những bức tranh về vui chơi, ca hát, săn bắn, lao động, tình yêu, những trắc trở chia ly… cùng với những điều kỳ bí của núi rừng, những góc khuất trong tâm lý con người. Ông đã dựng lên một thế giới hình tượng đa dạng, với những nhân vật người thực, thú vật, hoặc nửa người nửa ma, nửa người nửa thú, được thể hiện qua bút pháp liên tưởng, gợi tả, so sánh ví von. Việc sử dụng các yếu tố thời gian, không gian linh hoạt, cùng ngôn ngữ địa phương giàu hình ảnh, đã tạo nên những hình tượng hư hư thực thực, trong thực có hư, trong hư có thực, chinh phục người đọc bằng trí tưởng tượng. Sự hòa trộn giữa tự nhiên và bất ngờ, bình thường và phi thường, khơi gợi trí tưởng tượng và tính hiếu kỳ của độc giả. Đọc Truyện đường rừng của Lan Khai, chúng ta nhận thấy, sau những lời thuật lạnh lùng là một bầu tâm sự chứa đựng những nỗi niềm căm uất khôn nguôi đối với cái ác, cái xấu, và nỗi niềm thương cảm vô tận trước cái đẹp và cái thiện bị dập vùi. Mỗi câu chuyện đều để lại những ấn tượng khó quên trong lòng độc giả. Đây là một tập truyện lý thú, sẽ mang đến cho độc giả những cảm nhận mới về một phần thành tựu sáng tác của một tài năng lớn đã cống hiến hết mình cho nghệ thuật.
Hà Nội, Quý Xuân năm Nhâm Dần
PGS. TS. Trần Mạnh Tiến
Thông Tin Về Lan Khai
Lan Khai (1906-1945)
Nhà văn, nhà báo, họa sĩ
Tên thật: Nguyễn Đình Khải
Bút danh khác: Lâm Tuyền Khách
Sinh tại Vĩnh Lộc, Chiêm Hóa, Tuyên Quang.
Lan Khai học trường Bưởi, Hà Nội, sau đó thi vào trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Ông được xem là một cây bút sung mãn, nhà văn "đường rừng" sáng giá thời tiền chiến.
Lan Khai là Tổng thư ký tạp chí Tao đàn, cây bút trụ cột của Nhà xuất bản Tân Dân, đồng thời viết nhiều cho Tiểu thuyết thứ Bảy, Loa, Ngọ báo, Đông Tây, Phổ thông bán nguyệt san…
Cuối năm 1945, ông mất tại Tuyên Quang.
Trong 17 năm cầm bút (1928-1945), Lan Khai để lại một di sản đồ sộ gần 50 cuốn sách nhưng nay nhiều cuốn đã bị thất lạc.
Các Tác Phẩm Chính:
- Nước Hồ Gươm (Nhật Nam xuất bản, 1928)
- Cô Dung (Tân Dân xuất bản, 1936)
- Ai lên Phố Cát (Tân Dân xuất bản, 1937)
- Chiếc ngai vàng (Tân Dân xuất bản, 1937)
- Cái hột mận (Tân Dân xuất bản, 1938)
- Lầm than (Tân Dân xuất bản, 1938)
- Gái thời loạn (Tân Dân xuất bản, 1938)
- Tiếng gọi của rừng thẳm (Tân Dân xuất bản, 1939)
- Truyện đường rừng (Tân Dân xuất bản, 1940)
- Dấu ngựa trên sương (Hương Sơn xuất bản, 1940)
- Nàng (Hương Sơn xuất bản, 1940)
- Lê Văn Trương (Minh Phương xuất bản, 1940)
- Vũ Trọng Phụng (Minh Phương xuất bản, 1941)
- Mực mài nước mắt (Đời Mới xuất bản, 1941)
- Chiếc nỏ cánh dâu (Duy Tân xuất bản, 1941)
- Đỉnh non thần (Tân Dân xuất bản, 1941)
- Hồ Xuân Hương (Minh Phương xuất bản, 1941)
- Bức thư của người không quen (dịch của Stéfan Zweig, Đời Mới xuất bản, 1941)
- Suối đàn (Cộng Lực xuất bản, 1942)
- Trăng nước Hồ Tây (Hương Sơn xuất bản, 1942)
- Rỡn sóng Bạch Đằng (viết cùng Nguyễn Tố, Duy Tân xuất bản, 1942)
- Sầu lên ngọn ải (Duy Tân xuất bản, 1942)
- Hối hận (Tân Dân xuất bản, 1943)
- Cái đẹp với nghệ thuật (phỏng thuật Félicien Challaye, Đời Mới xuất bản, 1943)
...
MỜI CÁC BẠN TÌM ĐỌC TỦ SÁCH TRUYỆN KINH DỊ VIỆT NAM
- Vàng và máu - Thế Lữ
- Bên đường Thiên Lôi - Thế Lữ
- Ba hồi kinh dị - Thế Lữ
- Thần hổ - TchyA
- Kho vàng Sầm Sơn - TchyA
- Ai hát giữa rừng khuya - TchyA
- Truyện đường rừng - Lan Khai
```
