trái đất chuyển mình - một lịch sử chưa kể về nhân loại - bìa cứng

Trái Đất Chuyển Mình - Một Lịch Sử Chưa Kể Về Nhân Loại - Bìa Cứng “Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại” góp phần lấp đầy một khoảng trống lớn trong nhận thức của nhân loại khi chúng ta suy ngẫm về quá khứ, như Tiến sĩ Vũ Đức Liêm chia sẻ. Đây là một công trình lịch sử được mong đợi nhất năm, đồ sộ bao quát lịch sử Trái Đất, lịch sử nhân loại và lịch sử môi trường, khí hậu trong suốt 4,5 tỷ năm. Cuốn sách giúp độc giả hiểu sâu sắc hơn về mối quan hệ phức tạp giữa con người và tự nhiên. Tác giả là GS. Peter Frankopan, một sử gia toàn cầu hàng đầu hiện nay đến từ Đại học Oxford. Vừa ra mắt vào tháng 4 năm 2023, cuốn sách đã nhanh chóng trở thành sách bán chạy nhất, bản quyền đã được bán cho 24 quốc gia và chính thức phát hành tại Việt Nam chỉ sau 7 tháng. Đặc biệt, “Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại” đã nhận được đánh giá cao từ nhiều tờ báo uy tín như Financial Times, The Times, The Telegraph, The Hindu, The Week,... và lọt vào danh sách những cuốn sách hay nhất năm 2023 của BBC. Khi nghiên cứu lịch sử, chúng ta thường ít chú ý đến những trận lũ lụt tồi tệ nhất, những mùa đông khắc nghiệt nhất, những đợt hạn hán tàn khốc nhất, hay sự biến đổi của các hệ sinh thái theo thời gian. Trong “Trái đất chuyển mình”, GS. Peter Frankopan chỉ ra rằng môi trường tự nhiên đóng vai trò vô cùng quan trọng, thậm chí là yếu tố quyết định trong lịch sử loài người và lịch sử toàn cầu. Cuốn sách còn chứa đựng nhiều tư liệu tranh ảnh phong phú, bao gồm 15 bản đồ nổi bật, như bản đồ thể hiện sự phân tán của con người từ khoảng 200.000 năm trước, bản đồ về sự lan rộng của tôn giáo và đại dịch Cái Chết Đen. Bên cạnh đó là 38 tranh ảnh in màu có giá trị, ví dụ như hình ảnh về các công trình định cư quy mô lớn từ năm 2500 trước Công nguyên, cho thấy khả năng xây dựng thành phố lớn của con người. **Mục đích của GS. Peter Frankopan khi viết cuốn sách này là:** Thứ nhất, đưa khí hậu vào câu chuyện lịch sử như một chủ đề nền tảng, cốt yếu nhưng thường bị bỏ qua trong lịch sử toàn cầu. Từ đó, làm rõ thời điểm, địa điểm và cách thức thời tiết, các mô hình khí hậu kéo dài, và những thay đổi khí hậu – do con người và các nguyên nhân khác – tác động đến thế giới. Thứ hai, trình bày câu chuyện về tác động của con người đối với thế giới tự nhiên qua hàng ngàn năm, xem xét cách chúng ta khai thác, nhào nặn và uốn nắn môi trường theo ý muốn, cả mặt tích cực và tiêu cực. Và thứ ba, mở rộng tầm nhìn của chúng ta về lịch sử. Nghiên cứu về quá khứ thường tập trung vào “thế giới phương Bắc”, những xã hội giàu có của châu Âu và Bắc Mỹ, trong khi lịch sử của các châu lục và khu vực khác thường bị xem nhẹ hoặc bỏ qua. Mô hình tương tự cũng áp dụng cho khoa học khí hậu và nghiên cứu lịch sử khí hậu, nơi nhiều khu vực, giai đoạn và con người ít được chú ý, đầu tư và nghiên cứu, cho thấy những quan điểm đã được chấp nhận lâu nay về quá khứ cũng như sự phát triển và hoạt động của các quỹ học thuật. **Cấu trúc cuốn sách:** Trong công trình đồ sộ này, GS. Frankopan đóng vai trò như một người hướng dẫn, thu hút sự chú ý của độc giả đến yếu tố tự nhiên – một yếu tố thường bị bỏ qua trong cách chúng ta kể lại lịch sử. Cuốn sách gồm 24 chương, chia thành 24 giai đoạn theo các mốc thời gian, từ thuở hồng hoang của thế giới (khoảng 4,5 tỷ năm trước), đến những tương tác đầu tiên của con người với sinh thái, các thành phố và mạng lưới thương mại đầu tiên, qua thời đại các đế chế hùng mạnh và khủng hoảng, sự xuất hiện của các bệnh dịch, sự hợp nhất của Cựu thế giới và Tân thế giới, thời kỳ Tiểu Băng hà, Đại Phân kỳ, Tiểu Phân kỳ, thời kỳ công nghiệp, thời kỳ Hỗn loạn, kiến tạo những vùng đất không tưởng, đến những mối quan ngại và giới hạn sinh thái hiện nay. - Lịch sử loài người và môi trường tự nhiên Khi kể về lịch sử loài người, GS. Frankopan làm nổi bật các yếu tố địa chất, vũ trụ và ngầm dưới lòng đất đã tạo ra môi trường thích hợp cho sự tồn tại của chúng ta. Chúng ta chỉ tồn tại trong một phần nhỏ thời gian của Trái Đất, và sự tồn tại này chỉ có thể xảy ra sau những biến đổi lớn, bao gồm năm sự kiện tuyệt chủng hàng loạt và sự suy vong của tất cả các loài vượn khác. Trong phần lớn lịch sử của loài người, bắt đầu từ khoảng 300.000 năm trước, chúng ta chỉ có thể tồn tại trên những phần nhỏ của hành tinh, và khó có thể cư trú lâu dài trước áp lực môi trường. GS. Frankopan chỉ ra rằng sự thịnh vượng của loài người trong 10.000 năm qua chỉ có thể đạt được nhờ khí hậu Trái Đất ổn định, với nhiệt độ cho phép trồng trọt ngũ cốc. Điều này cho phép chúng ta xây dựng các thành phố, buôn bán, xây dựng luật pháp và đặt nền móng cho việc ghi lại những suy nghĩ và lịch sử thành văn. Một điểm nổi bật của cuốn sách là chỉ ra rằng ngay từ đầu, loài người đã nhận thức được sự sống còn gắn liền với cách chúng ta đối xử với môi trường tự nhiên. Tác giả đã dẫn chứng bằng nhiều thần thoại và truyền thuyết. - Sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế GS. Frankopan xuất sắc trong việc sử dụng các trích dẫn và ví dụ súc tích, trải dài từ Nam Mỹ đến Nam Á, Đông Nam Á và Trung Quốc. Điều đáng chú ý hơn là cách ông cho thấy điều kiện khí hậu đã giúp đỡ hoặc cản trở nỗ lực của con người như thế nào. Ví dụ, ông trích dẫn 300 năm đầu tiên mở rộng của Đế chế La Mã là thời kỳ “mức độ hoạt động núi lửa thấp bất thường, ít hiện tượng thời tiết cực đoan và các kiểu khí hậu có thể dự đoán được”. Đây cũng là thời kỳ ổn định ở lưu vực Mississippi và ở Trung Mỹ, tại Thung lũng Teotihuacan. Nhưng khi thời tiết trở nên lạnh hơn và mùa màng thất bát vào khoảng năm 500 TCN, các đế chế ổn định nhanh chóng gặp khó khăn. Theo ghi nhận của mình, ông không cố gắng coi sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế là hoàn toàn do điều kiện khí hậu, mà giải thích việc mất mùa nhiều lần, lũ lụt hoặc hạn hán kéo dài đã tạo thêm căng thẳng cho các hệ thống vốn đã bất bình đẳng và phân cấp. - Một bài học nhân loại đã lãng quên Cuốn sách đã làm rất tốt việc thể hiện tầm quan trọng của các kiểu khí hậu, môi trường và thời tiết trong việc ảnh hưởng đến tiến trình lịch sử loài người. Khi làm như vậy, nó đã đưa chúng ta trở lại vị trí của tổ tiên hàng nghìn năm trước, những người biết rằng sự sống còn bấp bênh của họ phụ thuộc vào việc quản lý mối quan hệ với môi trường. Đó là một bài học mà con người dường như đã lãng quên. Như cuốn sách của GS. Frankopan đã chỉ ra, đôi khi chỉ cần một thảm họa thiên nhiên lớn, như thiên thạch va chạm hay đại hồng thủy – những sự kiện có thể đã bị lãng quên trong tâm trí con người, nhưng từng diễn ra trong suốt thời gian tồn tại của hành tinh – đều có thể biến mọi thứ thành tro bụi. Thế giới của chúng ta luôn là một thế giới của biến chuyển, tiếp nối và thay đổi. Từ vụ nổ Big Bang cho đến ngày nay, hoạt động của mặt trời, núi lửa phun trào, lũ lụt và hạn hán đã định hình nên lịch sử tự nhiên và lịch sử loài người. Những cách thức tương tác giữa chúng ta và Trái Đất đã mang lại những lợi ích to lớn – nhưng thường phải trả giá. Khi chúng ta đối mặt với một tương lai bấp bênh, việc học những bài học từ quá khứ chưa bao giờ quan trọng hơn. **Thông tin tác giả:** **Peter Frankopan** - Giáo sư lịch sử toàn cầu tại Đại học Oxford và là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Byzantine. - Tốt nghiệp Đại học Cambridge với giải thưởng về nghiên cứu lịch sử, và từng là chuyên gia nghiên cứu tại trường này. - Chuyên gia thành viên của Hiệp hội Lịch sử Hoàng gia Anh, Hiệp hội Nhân học Hoàng gia Anh. Hai cuốn sách trước đó của ông là "Những con đường tơ lụa: Lịch sử mới của thế giới" và "Con đường tơ lụa mới: Hiện tại và tương lai của thế giới" đều được độc giả đón nhận và được trao những giải thưởng danh giá. **Đánh giá/Nhận xét chuyên gia:** - "Điều đặc biệt của cuốn sách này là tác giả lý giải sự trỗi dậy, sụp đổ và thay thế các đế chế, các cường quốc dưới ảnh hưởng sâu sắc của biến đổi khí hậu. Qua hơn 800 trang sách, Peter Frankopan là bậc thầy kể chuyện với những ví dụ sinh động về các sự kiện khí hậu tác động như thế nào đối với lịch sử loài người, mạng lưới giao thương hàng hóa, tương tác giữa các nền văn hóa và cả lan truyền bệnh tật, tôn giáo, chiến tranh, xung đột." - *Nhà hoạt động môi trường Đỗ Vân Nguyệt* - "Điều gây ấn tượng đối với một người đọc Việt Nam như tôi, là trình độ khoa học tiên tiến được áp dụng vào đây để đưa ra những dẫn liệu cụ thể, có khi khá chi tiết, về nhiệt độ khí quyển và đại dương, thời tiết nóng lạnh, lượng mưa, hạn hán, hoạt động núi lửa, băng hà, cây cỏ, nhân khẩu,… của các khu vực trong mỗi thời kỳ, qua đó soi vào lịch sử và thận trọng rút ra kết luận, chứ không phải những nhận xét, giả định, luận thuyết chung chung mà chúng ta vẫn gặp trong việc mô tả lịch sử theo lối mòn quen thuộc." - *Dịch giả Nguyễn Việt Long* - "Frankopan đã tập hợp tất cả công trình nghiên cứu này thành một cuốn sách đồ sộ, toàn diện, đầy đủ thông tin và hấp dẫn. Nó có sức nặng trí tuệ và sức mạnh kịch tính của một cơn sóng thần.... Đây là một cuốn sách vô cùng hấp dẫn, một cuốn sách dễ đọc về một vấn đề quan trọng." - *Gerard DeGroot* - "Một bản tóm tắt đáng kinh ngạc về nghiên cứu toàn cầu... Giá trị của cuốn sách này là sự hiểu biết sâu sắc, thừa nhận không chỉ về mặt khoa học mà còn về mặt văn hóa và triết học rằng chúng ta không phải những kẻ thống trị Trái đất mà là sản phẩm của nó." - *Adam Nicolson* - "Tác giả đã thành công trong việc vượt qua một thử thách dường như không thể, chắt lọc một lượng lớn nguồn lịch sử, dữ liệu khoa học và học thuật hiện đại kéo dài hàng ngàn năm và toàn bộ địa cầu thành một câu chuyện sử thi và lôi cuốn.” - *Walter Scheidel* - "Ngay cả khi nhiệt độ tăng, mực nước biển dâng và thiên tai leo thang, cuộc khủng hoảng môi trường của chúng ta vẫn khó dự đoán và hiểu được. Frankopan hết lần này đến lần khác cho thấy rằng khi các đế chế trong quá khứ không hành động bền vững, họ đã gặp phải thảm họa. The Earth Transformed sẽ điều chỉnh lại cách chúng ta nhìn về tương lai của mình." - *JP Faber* **Trích đoạn/Câu quote hay:** 1. Cuốn sách này không nói về những gì sẽ diễn ra trong tương lai. Mục đích của nó không phải để thách thức những tiếng nói đồng thanh mang tính áp đảo của cộng đồng khoa học, cũng không tập trung vào các điều kiện toàn cầu hiện tại hay xem xét những bước đi nào có thể giảm thiểu một số hoặc thậm chí là nhiều vấn đề tồi tệ nhất do biến đổi khí hậu đặt ra, dẫu là qua sự thích nghi hay giới thiệu những công nghệ mới. Thay vào đó, mục đích của nó là xem xét quá khứ, hiểu và giải thích chúng ta đã ở vào vị thế mà nay có vẻ thật hiểm nghèo như thế nào. ... (Phần trích đoạn dài tiếp theo) 2. Tuy nhiên, cho đến nay, ‘nền văn minh’ vẫn là nhân tố lớn nhất gây ra suy thoái môi trường và lý do quan trọng nhất của biến đổi khí hậu do con người – bởi những nhu cầu mà quần thể con người ở các thành phố đặt lên năng lượng và sự tiêu thụ các tài nguyên thiên nhiên, bao gồm cả nước và lương thực. ... (Phần trích đoạn dài tiếp theo) 3. Không phải ngẫu nhiên khi thế kỷ vừa qua tuy được thấy sự mở rộng nhanh chóng về số lượng, kích thước và dân số của các thành phố, song cũng chứng kiến những sự suy giảm nghiêm trọng nhất của môi trường và tốc độ gia tăng nhanh nhất mức độ tiêu thụ. ... (Phần trích đoạn dài tiếp theo)