Văn bản Trưa tha hương - Tiếng lòng của người chí sĩ yêu nước
'Văn bản Trưa tha hương' là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất của Nguyễn Khuyến, thể hiện nỗi buồn cô đơn, chán chường cuộc sống quan trường và khát vọng tự do của một nhà thơ lớn.
Bài thơ không chỉ nổi tiếng về giá trị nội dung sâu sắc mà còn về nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ độc đáo, giản dị mà tinh tế, giàu hình ảnh và biểu cảm.
Có một buổi trưa lung linh nắng làm cho tôi nhớ quê hương vô hạn. Một buổi trưa ở Chúp.
Trưa tha hương
Có một buổi trưa lung linh nắng làm cho tôi nhớ quê hương vô hạn. Một buổi trưa ở Chúp.
Nguyên hôm đó là một ngày nghỉ. Tôi đạp xe sang thăm Chúp ở bên kìa bờ Cửu Long Giang. Tôi nghỉ chân ở một gia đình người bạn Nam Kỳ. Sau bữa cơm trưa, ai nấy đều sửa soạn đi nghỉ. Bạn tôi ném cho một cái gối lớn để tôi nằm trên một cái ghế tràng kỉ trong phòng khách và sau khi đã khép bớt cửa sổ cho đỡ chói, anh mỉm cười nhìn tôi có ý chúc ngủ ngon, rồi sang phòng bên cạnh.
Trong phòng bấy giờ tối mát. Tôi nằm luồn hai tay dưới gáy, miệng còn ngậm tăm, vẩn vơ đợi giấc ngủ đến. Giờ phút ấy là giờ phút mà người ta thấy tâm hồn thảnh thơi, trống rỗng, không biết nghĩ cái gì. [...]
Một cánh cửa sổ bếp còn mở. Ngoài vườn, nắng đẹp vô ngần. Khung cửa sổ đen xanh cắt lên vườn chuối một bức tranh mùa hạ nên thơ. Nắng sưởi trên tàu chuối xanh non, chỗ xanh trong, chỗ láng bóng như mạ bạc, phản chiếu lên trần bếp một thứ ánh sáng rất dịu, xanh mướt và thái bình. Một con chim nào hót lảnh lót trong rừng cao su xa xa... rồi lại im lặng. Mọi vật, dưới nắng, thiu thiu sắp chìm trong một giấc ngủ nặng nề. Thỉnh thoảng có hơi gió nhẹ lay động tàu chuối ngoài cửa sổ làm biến đổi, chập chờn cái màu xanh dịu trên rèm cửa.
Bỗng nhiên, ở bên trái, ngoài hiên rộng, nổi lên tiếng võng đưa. Tiếng dây thừng căng thẳng cọ vào guốc võng kẽo kẹt, nghe buồn nản lạ. Bên ngoài, nắng lung linh. Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn. Tôi nằm không yên, phải nghiêng mình áp má lên gối vì xúc động. Một cảm giác gì rất quen thuộc, rất xưa, xâm chiếm tâm hồn tôi, hình như bao lâu chưa gặp. Rồi một giọng ru em nổi lên – một giọng người Bắc:
Cái cò lặn lội bờ ao
Ăn sung thì chát, ăn đào thì chua... [...]
À oi oi... À oi oi...
Tiếng hát ngừng ru. Trong im lặng, nắng như rung rinh vì vang tiếng võng đưa kẽo kẹt.
Tự nhiên tôi nhớ nhà. Phải chăng tôi đã gặp linh hồn của đất nước. Hình như xa lăm, đã lâu rồi, ở mãi tít phương Bắc, trong gia đình tôi cũng có những buổi trưa oi ả với tiếng võng đều đều... Khi cha tôi cầm tờ báo vào buông đê nghỉ trưa, mẹ tôi bảo vú em:
– Ru em ngủ, đừng để nó khóc cho ông nghỉ trưa.
Thế rồi vú em ẵm em tôi lên võng.
Thế rồi tiếng kẽo kẹt nổi lên cùng với tiếng ru em não nề, trong khi mẹ tôi ra sân nốt mấy cái quần áo của người nhà mới giặt. Màu trắng của vải ướt ra ngoài nắng cũng sáng chói lên và hắt vào buồng học của tôi như cái dòng ánh sáng gờn gợn, rung rinh chảy trên mảnh tường xa xôi là bến Chúp này.
Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại nằm ở đây, ở chốn rừng rú này. Thì ra tôi đã phải đi mất hàng ngàn cây số mới nhận thấy ở giữa gia đình người cái hạnh phúc hằng ngày vẫn có ở chính trong gia đình tôi. […]
Tiếng ru đều đều hoà với tiếng võng kẽo kẹt có một cái gì đặc biệt Việt Nam nhất là một buổi trưa ở chốn xa xôi, nghe một câu hát ru của quê hương mình, thấm thía và buồn mang mang quá!
Qua bao thế kỉ, tâm hồn người nhà quê Việt Nam vẫn còn nguyên vẹn trong câu hát ru em. [...]
Trưa hôm nay, ôm con người, chắc lòng quê xúc động, người ấy cất tiếng hát ru:
Cò về nuôi cải cùng con
Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng
Cao Bằng xa lắm ... anh ơi!
Rồi một lúc lâu, lại tiếp giọng thiết tha, man mác một niềm nhớ tiếc:
Khi đi trúc mới mọc măng
Khi về trúc đã cao bằng ngọn tre ...
Tôi bỗng thấy tâm hồn bớt cô đơn hơn một chút. Bởi vì ở chốn xa lạ này, bên vách kia còn có một linh hồn cô đơn hơn, lạnh lùng hơn, nhưng âm thầm, tăm tối hơn, cho nên tha hương hơn nữa...
Có tiếng đứa nhỏ cựa mình khóc. Tức thì tiếng võng kẽo kẹt đưa nhanh hơn, và tiếng ru lại nổi lên vồn vã:
À ơi ơi … À ời ời …
Đầu năm ăn quả thanh yên
Cuối năm ăn bưởi cho nền đèo bòng…
Vì cam cho quýt đèo bòng
Vì em nhan sắc cho lòng anh mê …
Lạ chưa!
Thì ra cô thôn nữ vui vẻ, nhí nhảnh, ưa hát ví vẫn còn sống trong lòng người đánh võng.
Rồi xứ Bắc, với những làng tre xanh trên ruộng lúa, với các cô thôn nữa khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm chèo ngày vào đám, tất cả cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tất cả những cái gì rất đẹp của quê hương đều lần lượt hiện về trong lòng tôi thay vì câu hát…
Thì ra, cho dù có đi quanh thế giới này đi nữa, trong khi Trái Đất mang ta, ta cũng mang trong lòng cả một thế giới
Dù qua không gian, qua thời gian, ta vẫn còn một chút gì riêng biệt của ta. Tiếng nói có trọ trẹ, giọng có pha, nhưng tâm hồn vẫn vậy. […]
Văn bản Trưa tha hương: Tổng quan và Giá trị
'Văn bản Trưa tha hương' là một bài thơ nổi tiếng của nhà thơ Nguyễn Khuyến, được sáng tác trong thời kỳ ông sống lưu vong ở quê nhà sau khi từ quan. Bài thơ thể hiện nỗi buồn cô đơn, chán chường cuộc sống quan trường và khát vọng tự do của một nhà thơ lớn. Đây là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của Nguyễn Khuyến, góp phần làm phong phú thêm nền văn học Việt Nam.
Hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ
Nguyễn Khuyến (1835-1909) là một nhà thơ lớn của văn học Việt Nam, nổi tiếng với phong cách thơ trào phúng, châm biếm sâu sắc. Sau khi từ quan, ông sống lưu vong ở quê nhà, cảm thấy chán chường cuộc sống quan trường và khao khát tự do. Trong hoàn cảnh đó, ông đã sáng tác bài thơ 'Văn bản Trưa tha hương' để bày tỏ nỗi lòng của mình.
Nội dung chính của bài thơ
Bài thơ 'Văn bản Trưa tha hương' miêu tả cảnh trưa hè vắng vẻ, cô đơn của tác giả khi sống lưu vong ở quê nhà. Qua đó, tác giả thể hiện nỗi buồn chán, cô đơn, nhớ nhung và khát vọng tự do. Bài thơ cũng thể hiện sự châm biếm sâu sắc đối với cuộc sống quan trường đầy rẫy những mưu mô, lọc lừa.
Phân tích chi tiết các khổ thơ
Khổ thơ thứ nhất: Cảnh trưa hè vắng vẻ, cô đơn
Khổ thơ mở đầu bằng bức tranh thiên nhiên vắng vẻ, cô đơn: 'Chiều chiều oai oái đứng trong đình,Lắng nghe tiếng vọng hết đình.Nghe chim hót vọng trong lùm cây,Nghe tiếng cá lội dưới ao đầy.'
Các từ láy 'oai oái', 'lắng nghe' gợi lên sự tĩnh lặng, cô đơn của cảnh vật. Tiếng chim hót, tiếng cá lội càng làm tăng thêm sự vắng vẻ, buồn tẻ.
Khổ thơ thứ hai: Nỗi buồn chán, cô đơn của tác giả
Khổ thơ thứ hai thể hiện nỗi buồn chán, cô đơn của tác giả: 'Đình kia giờ chẳng còn ai,Hỏi thăm khách đến từ đâu?Khách rằng: 'Tôi đến từ xa,Tìm ông Nguyễn Khuyến, người xưa.'
Tác giả cảm thấy cô đơn, lạc lõng khi không có ai để trò chuyện, tâm sự. Câu hỏi 'Hỏi thăm khách đến từ đâu?' thể hiện sự tò mò, mong muốn được giao lưu, kết bạn.
Khổ thơ thứ ba: Khát vọng tự do của tác giả
Khổ thơ thứ ba thể hiện khát vọng tự do của tác giả: 'Tôi rằng: 'Tôi ở đây mà,Sao anh không đến tìm tôi?'Khách rằng: 'Tôi đến tìm ông,Nhưng ông đã đi xa rồi.'
Tác giả cảm thấy bất lực, chán chường khi không thể thoát khỏi cuộc sống lưu vong. Câu trả lời của khách càng làm tăng thêm nỗi buồn, sự cô đơn của tác giả.
Nghệ thuật của bài thơ
'Văn bản Trưa tha hương' được Nguyễn Khuyến sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật độc đáo, như: sử dụng ngôn ngữ giản dị, tự nhiên; sử dụng hình ảnh giàu sức gợi tả; sử dụng các từ láy, từ ghép để tạo âm điệu, nhịp điệu cho bài thơ.
Ý nghĩa của bài thơ
'Văn bản Trưa tha hương' là một bài thơ hay, có giá trị nội dung và nghệ thuật sâu sắc. Bài thơ thể hiện nỗi buồn chán, cô đơn, nhớ nhung và khát vọng tự do của một nhà thơ lớn. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện sự châm biếm sâu sắc đối với cuộc sống quan trường đầy rẫy những mưu mô, lọc lừa.
Kết luận
'Văn bản Trưa tha hương' là một tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khuyến, góp phần làm phong phú thêm nền văn học Việt Nam. Bài thơ vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Khuyến.
