Văn bản Phương tiện vận chuyển của các dân tộc thiểu số Việt Nam ngày xưa
Tài liệu này là một nguồn tư liệu quý giá, ghi lại những phương tiện vận chuyển độc đáo và đặc trưng của các dân tộc thiểu số tại Việt Nam trong quá khứ.
Nghiên cứu này không chỉ cung cấp thông tin về kỹ thuật chế tạo, nguyên lý hoạt động mà còn phản ánh đời sống văn hóa, kinh tế và xã hội của cộng đồng dân tộc.
Hãy cùng tusach.vn khám phá những nét độc đáo trong lịch sử giao thông vận tải của Việt Nam qua lăng kính văn hóa dân tộc.
Phương tiện vận chuyển của các dân tộc thiểu số Việt Nam ngày xưa
[…] Phương tiện vận chuyển của các dân tộc miền núi phía Bắc
[…] Trong khoảng thế kỉ X – XVIII, các dân tộc miền núi phía Bắc di chuyển bằng cách đi hộ là chính. Một số tộc người sinh sống ở ven sông Đà, sông Mã hay sông Lam,… (người Kháng, người La Ha, người Mảng, người Thái, người Cống…) đã biết đóng thuyền và sử dụng thuyền vận chuyển, lưu thông trên sông suối lớn. Thuyền của họ được đóng bằng các loại gỗ dai, nhẹ, không nứt, chịu nước,… (như gỗ dầu, gỗ sao,…), tuyệt đối không dùng gỗ trám làm thuyền, nhất là thuyền dùng để đánh cá. Điều này cũng đã được Phạm Thận Duật ghi lại trong Hưng Hoá kí lược", vào thế kỉ XVIII: “Nếu lấy gỗ trám làm thuyền, làm mái chèo,... đánh cá, cá sợ chạy hết, hỏng ăn.”. Nhiều tài liệu cho biết, từ xa xưa, người La Ha, người Kháng, người Thái,... đã nổi tiếng với việc chèo thuyền đuôi én trên sông Đà, sông Mã,. . . Khác với Tây Nguyên, ngoài dùng thuyền, cư dân miền núi phía Bắc còn dùng bè, mảng tương đối phổ biến. [...] Sông, suối là những con đường lưu thông chủ đạo ở miền núi phía Bắc trong nhiều thế kỉ trước.
Cách ngày nay một vài thế kỉ, trước khi lấy vợ, mọi thanh niên người Thái, Kháng, La Ha, phải tự mình vào rừng lấy gỗ, làm cho được một chiếc thuyền đuôi én (độc mộc) dùng làm phương tiện đi lại của riêng họ. Thuyền đuôi én của cư dân các dẫn tộc sống ven sông Đà được đục đẽo, chế tạo từ một thân gỗ tròn, thân thuyền thon dài, mũi và đuôi nhọn. Phần đuôi thuyền được thiết kế cong hẳn lên và có dáng dấp hình đuôi chim én (nộc ẻn). Thuyền đuôi én có loại 2 mái chèo, loại 6 mái chèo, loại 12 mái chèo,... Loại lớn nhất có thể tải được hàng chục tạ hàng hoá.
Người Kháng thường sinh sống ở các địa phương ven sông Đà, nên họ tương đối giỏi trong ché tạo và sử dụng thuyền độc mộc đuôi én. Thuyền của họ làm ra không chỉ để vận chuyển, đi lại, mà còn để bán cho các tộc người láng giềng khác. Thành ngữ Thái có câu: “Thuyền tốt không bằng thuyền của người Kháng; dao tốt không bằng dao của người Lào.”.
[..] Người Sán Dìu còn khá phổ biến trong việc dùng xe quệt trâu kéo để vận chuyển phân bón ra ruộng nương, chở lúa, hoa màu, củi về nhà. Xe quệt của họ đóng bằng gỗ, tre, đầu mắc dây cho trâu kéo được nâng cao hơn bởi độ dày của hai càng quệt. Loại xe quệt này có thể dùng để vận chuyển hàng hoá ở cả đường mòn, bờ ruộng, trên đồi và cả dưới hẻm nhỏ,... Đây là loại phương tiện xuất hiện khá sớm và khá phổ biến đối với người Sán Dìu.
Người Mông (Hmông), Hà Nhì, Dao,... thường cưỡi ngựa và dùng sức ngựa để vận chuyển đồ đạc, hàng hoá hay đi chợ. Đây vừa là sở thích, vừa là cung cách vận chuyển, lưu thông, di chuyển ưu việt nhất ở vùng núi hiểm trở. Đáng chú ý nhất là người Mông ở cao nguyên núi đá Hà Giang, vùng cao thuộc dãy Phan Xi Păng, huyện Mường Khương (Lào Cai),... dùng ngựa thồ như một cách vận chuyển và di chuyển duy nhất phổ biến ở khắp các bản làng. [..]
Phương tiện vận chuyển của các dân tộc ở Tây Nguyên
[…] Người Tây Nguyên hiếm khi dùng trâu làm sức kéo để vận chuyển như một số dân tộc miền núi phía Bắc. Ngược lại, họ dùng sức voi, sức ngựa,... vào việc vận chuyển, nhất là người Gia-rai, Ê-đê, Mnông,...
[…] Trong khoảng từ thế kỉ X − XVIII, nghề săn voi và thuần dưỡng voi đặc biệt phát triển ở vùng Mnông Bu-dâng và Mnông Preh, và nhất là ở khu vực Bản Đôn – Ea-sup. Voi rừng săn bắt được dùng làm voi mồi, voi săn, để vận chuyển hàng hoá, để kéo gỗ, để đi lại,... [...]
Sống ở khu vực nhiều sông suối nhưng cư dân Tây Nguyên lại là những người bơi lội không giỏi. Để có thể vận chuyển, lưu thông trên sông, người ta sử dụng thuyền độc mộc, nhất là các buôn, làng ở ven sông suối lớn. Thuyền độc mộc của cư dân Tây Nguyên không khác nhiều so với thuyền độc mộc của các tộc người ở miền núi phía Bắc. Nó được làm bằng các loại gỗ (dầu, sao,...) nhẹ, xốp, dai, ít nứt và chịu được nước. Tiết diện ngang của những cây gỗ làm thuyền nhiều khi tới cả mét, chiều dài dăm, bảy, thậm chí chục mét, tuỳ theo từng tộc người. Cách chế tác thuyền duy nhất của họ là dùng rìu và lửa, vừa đẽo vừa đốt; đẽo tới đâu, đốt tới đó. Khi nào vách thuyền còn dày chừng hơn chục xăng-ti-mét là được. Việc dùng thuyền vận chuyển, đi lại trên sông ở Tây Nguyên chỉ phổ biến đối với đàn ông, phụ nữ ít tham gia vào loại hình vận chuyển, đi lại này. [...]
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Án, Phạm Đình Hổ, Tang thương ngẫu lục, NXB Văn học, Hà Nội, 2001.
2. Phạm Thận Duật, Phạm Thận Duật toàn tập, NXB Văn hoá Thông tin, Hà Nội, 2000.
3. Lê Quý Đôn, Vân đài loại ngữ, NXB Văn hoá, Hà Nội, 1962.
4. Phạm Đình Hổ, Vũ trung tuỳ bút, NXB Văn học, Hà Nội, 2001.
5. Lưu Hùng, Văn hoá cổ truyền Tây Nguyên, NXB Văn hoá dân tộc, Hà Nội, 1996.
6. Nguyễn Trãi, Dư địa chí, NXB Sử học, Hà Nội, 1960.
(Theo TRẦN BÌNH, dlib.huc.edu.vn)
Văn bản Phương tiện vận chuyển của các dân tộc thiểu số Việt Nam ngày xưa: Một cái nhìn sâu sắc
Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc với 54 dân tộc anh em, mỗi dân tộc đều có những nét văn hóa đặc sắc riêng. Trong đó, phương tiện vận chuyển không chỉ là công cụ để di chuyển mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa, kinh tế và xã hội của mỗi dân tộc. Văn bản Phương tiện vận chuyển của các dân tộc thiểu số Việt Nam ngày xưa là một tài liệu quan trọng, ghi lại những phương tiện độc đáo và đặc trưng của các dân tộc này.
Các loại phương tiện vận chuyển phổ biến
Trước khi có những phương tiện hiện đại như ô tô, xe máy, tàu thuyền, các dân tộc thiểu số Việt Nam đã sử dụng rất nhiều loại phương tiện vận chuyển khác nhau, phù hợp với địa hình và điều kiện kinh tế - xã hội của từng vùng. Một số loại phương tiện phổ biến có thể kể đến như:
- Xe trâu, xe bò: Phổ biến ở vùng đồng bằng và trung du, dùng để chở hàng hóa nông nghiệp, vật liệu xây dựng và người.
- Xe ngựa: Được sử dụng bởi các dân tộc thiểu số ở vùng cao, thường dùng để chở người và hàng hóa trên những địa hình đồi núi.
- Đò, thuyền: Không thể thiếu đối với các dân tộc sống ven sông, hồ, biển, dùng để đi lại, giao thương và đánh bắt cá.
- Voi: Được sử dụng bởi một số dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, dùng để chở gỗ, hàng hóa và người.
- Mang: Phương tiện vận chuyển phổ biến của người Mông, dùng để chở hàng hóa trên lưng.
- Giỏ gùi: Phương tiện vận chuyển đơn giản nhưng hiệu quả của nhiều dân tộc thiểu số, dùng để mang vác hàng hóa, nông sản.
Đặc điểm kỹ thuật và vật liệu chế tạo
Các phương tiện vận chuyển của các dân tộc thiểu số Việt Nam ngày xưa thường được chế tạo thủ công từ những vật liệu tự nhiên sẵn có trong môi trường xung quanh. Ví dụ:
| Phương tiện | Vật liệu | Đặc điểm |
|---|
| Xe trâu/bò | Gỗ, tre, nứa, dây mây | Khung xe làm bằng gỗ, bánh xe làm bằng gỗ hoặc tre, dây mây dùng để buộc các bộ phận lại với nhau. |
| Đò/thuyền | Gỗ, tre, nứa | Thân thuyền được đục từ thân cây gỗ lớn hoặc ghép từ các tấm ván gỗ. |
| Mang | Gỗ, da thú | Khung mang làm bằng gỗ, đệm lót bằng da thú hoặc vải. |
Ý nghĩa văn hóa và xã hội
Phương tiện vận chuyển không chỉ phục vụ nhu cầu đi lại, giao thương mà còn mang ý nghĩa văn hóa và xã hội sâu sắc. Ví dụ:
- Thể hiện sự sáng tạo và kỹ năng thủ công của người dân: Việc chế tạo ra những phương tiện vận chuyển độc đáo đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ và kiến thức về vật liệu.
- Phản ánh đời sống kinh tế và xã hội: Loại phương tiện vận chuyển được sử dụng cho thấy trình độ phát triển kinh tế và cách thức tổ chức đời sống của mỗi dân tộc.
- Gắn liền với các lễ hội và phong tục tập quán: Một số phương tiện vận chuyển được sử dụng trong các lễ hội truyền thống hoặc mang ý nghĩa tâm linh.
Bảo tồn và phát huy giá trị
Trong bối cảnh hiện đại, việc bảo tồn và phát huy giá trị của các phương tiện vận chuyển truyền thống của các dân tộc thiểu số Việt Nam là rất quan trọng. Điều này không chỉ giúp gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc mà còn có thể phát triển du lịch cộng đồng, tạo nguồn thu nhập cho người dân địa phương.
Kết luận
Văn bản Phương tiện vận chuyển của các dân tộc thiểu số Việt Nam ngày xưa là một nguồn tài liệu vô giá, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử, văn hóa và đời sống của các dân tộc anh em. Hãy cùng nhau trân trọng và bảo tồn những di sản quý báu này.
