Bài 1. Tính đơn điệu và cực trị của hàm số
Trong chương trình giải tích, việc nghiên cứu tính đơn điệu và cực trị của hàm số đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nó không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về hành vi của hàm số mà còn là nền tảng để giải quyết nhiều bài toán thực tế liên quan đến tối ưu hóa.
1. Khái niệm về tính đơn điệu của hàm số
Một hàm số được gọi là đồng biến trên một khoảng nếu với mọi x1, x2 thuộc khoảng đó, x1 < x2 thì f(x1) ≤ f(x2). Hàm số được gọi là nghịch biến trên một khoảng nếu với mọi x1, x2 thuộc khoảng đó, x1 < x2 thì f(x1) ≥ f(x2).
Để xác định tính đơn điệu của hàm số, chúng ta sử dụng đạo hàm. Cụ thể:
- Nếu f'(x) > 0 trên một khoảng, hàm số đồng biến trên khoảng đó.
- Nếu f'(x) < 0 trên một khoảng, hàm số nghịch biến trên khoảng đó.
- Nếu f'(x) = 0 trên một khoảng, hàm số không đơn điệu trên khoảng đó.
2. Khái niệm về cực trị của hàm số
Điểm x0 được gọi là điểm cực đại của hàm số f(x) nếu tồn tại một khoảng mở (a, b) chứa x0 sao cho f(x0) ≥ f(x) với mọi x thuộc (a, b). Giá trị f(x0) được gọi là giá trị cực đại của hàm số.
Điểm x0 được gọi là điểm cực tiểu của hàm số f(x) nếu tồn tại một khoảng mở (a, b) chứa x0 sao cho f(x0) ≤ f(x) với mọi x thuộc (a, b). Giá trị f(x0) được gọi là giá trị cực tiểu của hàm số.
3. Điều kiện cần và đủ để hàm số có cực trị
Điều kiện cần: Nếu hàm số f(x) có cực trị tại x0 thì f'(x0) = 0 hoặc f'(x0) không tồn tại.
Điều kiện đủ:
- Nếu f'(x0) = 0 và f''(x0) > 0 thì x0 là điểm cực tiểu.
- Nếu f'(x0) = 0 và f''(x0) < 0 thì x0 là điểm cực đại.
4. Bài tập ví dụ
Ví dụ 1: Xét hàm số f(x) = x3 - 3x2 + 2. Tìm khoảng đồng biến, nghịch biến và các điểm cực trị.
- Tính đạo hàm: f'(x) = 3x2 - 6x
- Giải phương trình f'(x) = 0: 3x2 - 6x = 0 => x = 0 hoặc x = 2
- Lập bảng xét dấu f'(x):
| x | -∞ | 0 | 2 | +∞ |
|---|
| f'(x) | + | - | + |
| f(x) | Đồng biến | Nghịch biến | Đồng biến |
- Kết luận: Hàm số đồng biến trên (-∞, 0) và (2, +∞), nghịch biến trên (0, 2). x = 0 là điểm cực đại, x = 2 là điểm cực tiểu.
5. Ứng dụng của tính đơn điệu và cực trị
Tính đơn điệu và cực trị của hàm số có nhiều ứng dụng trong thực tế, ví dụ như:
- Tìm giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số trên một khoảng.
- Giải các bài toán tối ưu hóa trong kinh tế, kỹ thuật.
- Phân tích sự thay đổi của hàm số.
Hy vọng bài học này đã cung cấp cho bạn những kiến thức cơ bản và hữu ích về tính đơn điệu và cực trị của hàm số. Hãy luyện tập thêm nhiều bài tập để nắm vững kiến thức này nhé!
