Nguồn Gốc Dịch Bệnh: Hành Trình Khám Phá Những Kẻ Sát Nhân Vô Hình
Không có gì phải tranh cãi khi khẳng địnhNguồn Gốc Dịch Bệnhlà một tác phẩm phi thường. David Quammen đã kiến tạo nên một câu chuyện đặc biệt, tựa như một tiểu thuyết trinh thám với những “kẻ sát nhân” vô cùng khác biệt, nhưng lại vô cùng chân thực. Đó là virus, vi khuẩn và những sinh vật đơn bào gây bệnh trên động vật; tuy nhiên, đôi khi chúng lại thay đổi mục tiêu – vàlây lansang loài người. Mỗi chương sách là một hành trình theo dấu một “tội phạm” mới, được điều tra bởi một đội ngũ các nhà khoa học từ khắp nơi trên thế giới. Cuốn sách ghi lại những ghi chép của Quammen trong quá trình đồng hành cùng họ, lần theo dấu vết để tìm ra thủ phạm.
Những Câu Chuyện Rùng Rợn Về Các Dịch Bệnh
Ngay từ chương đầu tiên, câu chuyện về virus khủng khiếp gây bệnh cho cả ngựa và người đã mở ra một bức tranh ảm đạm. Tiếp theo đó, Ebola virus hiện lên qua những câu chuyện đen tối về những con khỉ đột chết hàng loạt trong rừng, những bữa ăn từ xác động vật thối rữa và những nghi lễ ma thuật. Tác giả không cần phải tô vẽ thêm sự đáng sợ của Ebola, bởi bản thân căn bệnh đã đủ khủng khiếp. Ông tập trung vào việc tìm hiểu sâu hơn về những dịch bệnh này, khám phá những gì chúng ta đã biết về chúng và cách những kiến thức đó có thể giúp chúng ta dự phòng những căn bệnh mới xuất hiện trong tương lai, đồng thời giảm thiểu hậu quả của chúng. Các bài học về virus, dịch tễ và di truyền học được lồng ghép một cách tài tình vào câu chuyện, không hề mang tính giáo điều hay khô khan.
Hành Trình Tìm Kiếm Sự Thật
Trong mỗi chương, những căn bệnh dần dần được làm sáng tỏ, bắt đầu từ những tin đồn mơ hồ, vài cái chết bí ẩn dường như không liên quan đến nhau. Quá trình điều tra từng bước hé lộ vấn đề, cho đến khi cuối cùng, chân tướng của thủ phạm được phơi bày. Trong suốt hành trình đó, chúng ta được chứng kiến vô vàn cách mầm bệnh có thể di chuyển từ vật chủ này sang vật chủ khác – qua phân, dịch tiết, chấy rận và máu – và khám phá những hành vi nguy hiểm có thể dẫn đến phơi nhiễm: leo cây, uống nhựa chà là, ăn hoặc thậm chí chỉ đơn thuần là chạm vào động vật đã chết… Quammen cũng tìm kiếm những “đồng phạm” vô tình: những loài động vật mang mầm bệnh trước khi truyền cho người, như lợn, chim, khỉ, khỉ đột và dơi.
Những Người Hùng Thầm Lặng
Những người hùng thực sự trong cuốn sách này là những nhà khoa học – những “thám tử” làm việc không ngừng nghỉ, từ phòng thí nghiệm đến thực địa, để tìm ra lời giải cho những vụ án do những “kẻ sát nhân” bé nhỏ gây ra. Không chỉ tài tình trong việc mô tả cách thức hoạt động của virus, Quammen còn thành công trong việc khắc họa chân dung của những người hùng đó: từ những nhà sinh học phân tử nghiên cứu về SARS “với bản năng của một nhà dịch tễ học cùng sự dũng cảm của một con khỉ mặt đỏ”, cho đến nhà sinh thái học đam mê những món ăn kỳ lạ của phương Đông, cho đến chuyên gia bệnh thú y với “thân hình rắn rỏi và nghiêm nghị của một cựu cầu thủ bóng bầu dục đã qua tuổi 40”.
Những Mốc Thời Gian Quan Trọng
Những chi tiết lịch sử cũng vô cùng thú vị: các nhà khoa học thế kỷ 19 sử dụng kính hiển vi quang học để tìm kiếm những sinh vật nhỏ bé trong tế bào máu của bệnh nhân sốt rét, trong khi virus vẫn tiếp tục ẩn mình cho đến khi kính hiển vi điện tử được phát minh vào những năm 1930. Bên cạnh đó, còn có những dấu mốc lịch sử quan trọng: Tổng thống Hoover cấm nhập khẩu vẹt vào nước Mỹ; sự bùng phát của viêm khớp và phát ban tại thị trấn Lyme ở bang Connecticut, trước khi được liên hệ với bọ ve hươu; và loạt ca bệnh tưởng chừng vô hại, nhưng thực tế lại chết người, trên hàng loạt bệnh nhân nam tại Mỹ vào những năm 1980.
Khám Phá Nguồn Gốc Dịch Bệnh Trên Toàn Thế Giới
Quammen đưa chúng ta đi khắp thế giới, từ những phòng thí nghiệm hiện đại đến những địa điểm thực địa cùng các điều tra viên – bẫy dơi tại Trung Quốc, nghiên cứu khỉ tại Bangladesh, thâm nhập sâu vào rừng rậm ở Cameroon để tìm hiểu về những nghi thức trưởng thành cần hiến tế khỉ. Đến phần cuối cuốn sách, chúng ta sẽ tạm gác thực tại để bước vào một cuộc hành trình viễn tưởng, đi tìm nguồn gốc của HIV, đan xen cùng hành trình của chính Quammen dọc theo sông Congo.
Bài Học Từ Thiên Nhiên
Một trong những đoạn ấn tượng nhất của cuốn sách là khi Quammen kể lại sự bùng nổ sâu bướm lều tại thị trấn quê nhà ở tây Montana năm 1993, “như một đại dịch trong Kinh thánh”. Ông viết: “Trong những đêm tháng Sáu, chúng ta có thể đứng dưới tán cây và nghe thấy những âm thanh lách tách như tiếng lửa, là tiếng chất thải của chúng rơi xuống trong tán lá.” Và rồi cũng đột ngột như khi xuất hiện, lũ sâu biến mất.
Mãi sau này ông mới biết nguyên nhân sự sụp đổ của quần thể sâu bướm là do một loại virus gây bệnh. Liệu con người, ông tự hỏi, có phải sẽ hứng chịu số phận tương tự hay không? Cũng như loài sâu bướm lều, chúng ta quá đông đúc trên hành tinh này, và dân số loài người vẫn ngày một tăng lên. “Chính chúng ta cũng là một loại dịch bệnh”, ông viết, và là đối tượng dễ dàng cho một đại dịch chết người có thể đánh gục cả nền văn minh nhân loại.
Sự Trả Thù Của Tự Nhiên?
Sự xuất hiện của những căn bệnh lây truyền từ động vật – những mầm bệnh tìm đến chúng ta từ những loài sinh vật khác – không phải điều gì mới mẻ, nhưng đang có xu hướng tăng lên. Quammen đi tìm lý do ẩn sau hiện tượng đó trong chương cuối cùng của cuốn sách: dân số khổng lồ của loài người, cùng với lượng gia súc vô cùng lớn, sự hủy diệt của môi trường sống tự nhiên, những hệ sinh thái bị phá vỡ – những thứ hoàn toàn có thể biến thành cuộc tranh cãi về sự trả thù của tự nhiên lên loài người. Tuy nhiên, Quammen không phải một nhà hoạt động vì môi trường đầy lãng mạn và lòng trắc ẩn. Ông nhấn mạnh, một cách đầy cẩn trọng, rằng con người chính là một phần của tự nhiên – và đó chính là vấn đề.
Về Tác Giả
David Quammen
David Quammen là một trong những nhà báo và tác giả có ảnh hưởng nhất hiện nay, ba lần được trao tặng giải thưởng Tạp chí Quốc gia Hoa Kỳ. Các bài viết của ông được đăng tải trên các tạp chí nổi tiếng như National Geographic, New York Times, Rolling Stone và Harpers.
Cuốn sáchNguồn Gốc Dịch Bệnh, được xuất bản năm 2012, mang đến góc nhìn khoa học về các mầm bệnh gây bệnh trên động vật, và đôi khi lây truyền cho chính con người. Bằng kiến thức và trải nghiệm thực tế, những phân tích – cũng như dự đoán – của ông đã thu hút sự quan tâm và chú ý của rất nhiều phương tiện truyền thông trên toàn thế giới.
```
