Nghìn Lẻ Một Ngày (2017) - Bộ Hộp
Bộ truyện A Rập Nghìn lẻ một đêm và bộ truyện Ba Tư Nghìn lẻ một ngày có thể được xem như hai tác phẩm song hành. Sự tương đồng không chỉ nằm ở tên gọi và thời điểm ra đời: Mười tập Nghìn lẻ một đêm, do nhà Đông phương học Antoine Galland chuyển ngữ từ tiếng A Rập sang tiếng Pháp, được giới thiệu đến độc giả từ năm 1704 đến năm 1711 tại Paris – và sau khi ông qua đời, thêm hai tập nữa được xuất bản. Năm tập của Nghìn lẻ một ngày do một nhà Đông phương học khác, François Pétis De La Croix, thực hiện từ bản gốc tiếng Ba Tư, cũng được phát hành tại Paris từ năm 1710 đến năm 1712.
Cấu trúc tương đồng giữa hai bộ truyện
Cấu trúc của cả hai bộ truyện đều có điểm chung: một câu chuyện mở đầu đóng vai trò như khung cảnh, từ đó mở ra một thế giới cổ tích lung linh với vô vàn nhân vật và sự kiện. Ở đó, con người và thần linh cùng tồn tại, thực tế và hư ảo hòa quyện, trí tưởng tượng bay bổng lên thiên đường, xuống địa ngục rồi trở về trần gian. Bên cạnh những chi tiết kỳ ảo, cuộc sống thực tại được miêu tả một cách chân thực và sống động. Câu chuyện mở đầu xác định vị trí của người kể chuyện và thiết lập chủ đề chính.
Nghìn lẻ một đêm: Câu chuyện cứu rỗi bằng trí tuệ
Trong bộ truyện Nghìn lẻ một đêm, một cô gái trinh tiết kể chuyện để làm vui tai một vị vua bạo chúa. Vị vua này, để trả thù hoàng hậu thất tiết, quyết định mỗi đêm bắt một cô gái trẻ vào cung và sáng hôm sau ra lệnh chém đầu, nhằm ngăn chặn mọi khả năng ngoại tình. Do đó, câu chuyện cô kể phải thật hấp dẫn, mỗi câu chuyện trước mở ra một câu chuyện sau, và luôn kết thúc ở đoạn cao trào nhất để giữ chân vị vua, hoãn bản án tử hình thêm một ngày.
Nghìn lẻ một ngày: Liệu pháp kể chuyện cho bệnh tình
Ở bộ truyện Nghìn lẻ một ngày, một bà vú nuôi kể chuyện theo yêu cầu của một vị vua. Bà tự nguyện trở thành người kể chuyện để chữa trị cho nàng công chúa mắc chứng bệnh kỳ lạ: ghét bỏ đàn ông đến mức tìm cách hãm hại những chàng hoàng tử dám ngỏ lời cầu hôn. Bà nhũ mẫu đặt ra mục tiêu: thông qua những câu chuyện của mình, chứng minh rằng cả con người lẫn thần linh đều có khả năng biến hóa, và luôn tồn tại những mối tình chung thủy, những chàng trai bất chấp mọi khó khăn để giữ trọn tình yêu: “Trong đời chỉ nên yêu một lần, nhưng nếu đã yêu thì phải yêu đến trọn đời.” Bà phải kể sao cho câu chuyện sau hấp dẫn hơn câu chuyện trước, để công chúa không chán nản và tiếp tục nghe cho đến khi khỏi bệnh và sẵn sàng tìm kiếm người bạn đời.
Sự liên kết giữa các câu chuyện
Các câu chuyện trong cả hai bộ truyện thường độc lập, mỗi câu chuyện là một thể hoàn chỉnh. Tuy nhiên, chúng lại có mối liên hệ chặt chẽ, thậm chí có chung một nhân vật chính, được gắn kết với nhau theo cách móc xích, trong đó mỗi móc xích đều có thể được coi là móc chính. Hoặc theo lối ngăn kéo: truyện trước chứa truyện sau, truyện sau lại chứa truyện sau nữa, cứ thế tiếp diễn tưởng chừng như vô tận, cho đến sau nghìn lẻ một đêm (hoặc một nghìn lẻ một ngày) mới thắt nút lại và kết thúc.
Kết thúc có hậu
Kết thúc của mỗi câu chuyện đều mang đến một kết quả tốt đẹp: Ở bộ truyện Nghìn lẻ một đêm, sau nghìn lẻ một đêm, người kể chuyện sinh hạ cho nhà vua ba hoàng tử kháu khỉnh, không chỉ được tha tội chết mà còn được phong làm hoàng hậu. Ở bộ truyện Nghìn lẻ một ngày, sau nghìn lẻ một ngày, nàng công chúa khỏi bệnh rời hoàng cung đi tìm kiếm chàng trai đã làm mình say đắm – một hoàng tử, dĩ nhiên – và khi hoàng tử lên ngôi, nàng sẽ trở thành hoàng hậu.
Sự thành công vang dội của hai tác phẩm
Cả hai bộ truyện đều gặt hái được thành công rực rỡ. Theo các nhà nghiên cứu, thành công của Nghìn lẻ một đêm chưa từng có ở Pháp hay bất kỳ quốc gia nào khác. Trong vòng bảy mươi tám năm, từ khi tập I ra mắt (năm 1704) đến năm 1782, nó đã được tái bản 70 lần. Từ tiếng Pháp, bộ truyện A Rập được dịch sang hầu hết các ngôn ngữ chính ở châu Âu, lan tỏa khắp thế giới và được dịch trở lại tiếng A Rập. Nó đã truyền cảm hứng cho nhiều tác phẩm kịch nói, ca kịch, nhạc kịch, điện ảnh và hội họa lừng danh trên toàn cầu. Đại văn hào Maxime Gorki đã đánh giá bộ sách là “di sản tuyệt diệu và đồ sộ nhất của sáng tác truyền khẩu dân gian”, là “một công trình dệt gấm bằng từ ngữ, phủ lên trái đất một tấm thảm đẹp lạ lùng” trong bản dịch hoàn chỉnh xuất bản bằng tiếng Nga.
Một điều thú vị nữa, nhà văn Gabriel Marquez, người đoạt Giải Nobel về Văn học, đã tiết lộ trong cuốn hồi ký ba tập công bố năm 2003 rằng cuốn sách đầu tiên cậu bé Gabriel đọc tại trường Montessori ở một vùng quê hẻo lánh của Colombia là truyện Nghìn lẻ một đêm.
Nghìn lẻ một ngày: Không hề kém cạnh
Thành công của bộ Nghìn lẻ một ngày, ít nhất trong hơn một trăm năm đầu, cũng rất đáng kể. Bộ truyện đã được dịch sang tiếng Đức, Anh, Hà Lan, Đan Mạch, Ý, Tây Ban Nha, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ và Ba Tư từ tiếng Pháp. Thế kỷ XVIII, riêng ở Pháp, Nghìn lẻ một ngày đã được tái bản mười tám lần, và thế kỷ XIX là mười lăm lần. Cũng như Nghìn lẻ một đêm, bộ Nghìn lẻ một ngày được đưa vào chương trình giảng dạy văn học bậc trung học phổ thông ở Pháp từ thế kỷ XVIII, và truyền cảm hứng cho nhiều tài năng sáng tạo ra những công trình văn học và nghệ thuật xuất sắc. Một đoạn trong Chuyện Hoàng tử Calap và công chúa nước Trung Hoa đã gợi ý cho các tác gia Ý sáng tạo nên hai tác phẩm: kịch nói Turandot của bá tước Gozzi (1720-1806) và nhạc kịch cùng tên của nhạc sĩ Giacomo Puccini (1858-1924).
Đánh giá của các nhà văn và học giả
Bộ Nghìn lẻ một ngày, dù ra đời sau Nghìn lẻ một đêm, vẫn nhận được đánh giá cao từ nhiều nhà văn và học giả đương thời. Văn hào và triết gia Voltaire (1694-1778) đã đánh giá cao bộ truyện, ông viết trong bộ Thời đại vua Louis XIV: “... Người ta đọc được của F. Pétis de la Croix Chuyện Thành Cát Tư Hãn và Chuyện Tamerlan dựa theo các tác gia cổ người A Rập, cùng nhiều tác phẩm có ích khác; tuy nhiên bản dịch bộ Nghìn lẻ một ngày của ông là cuốn sách có nhiều người đọc hơn cả...” Ông cũng nhận xét: “Nghìn lẻ một đêm hay Nghìn lẻ một ngày đều giống như nhau thôi, đều cùng là Nghìn lẻ Một” – ý ông muốn nói cả hai tác phẩm đều hấp dẫn và phong phú.
Tu sĩ J. P. Nicéron (1685-1738), một chuyên gia về tiểu sử các nhà văn Pháp thế kỷ XVIII, bình luận: “Các truyện trong Nghìn lẻ một đêm do A. Galland dịch thường có nhược điểm là không mấy giống thực tế. Các truyện trong Nghìn lẻ một ngày, do F. P. De La Croix dịch một phần từ tiếng Ba Tư, tài tình hơn nhiều và gần thực tế hơn nhiều, tuy không phải sự thần kỳ không ngự trị trong nhiều truyện, đúng như sở thích của những người phương Đông.”
R. F. Burton (1821-1890), dịch giả thành công nhất của Nghìn lẻ một đêm của A. Galland sang tiếng Anh, khẳng định: “Nghìn lẻ một ngày trên thực tế là một sáng tác. Trong phần lớn trường hợp, nhiều truyện kể trong bộ ấy là những sáng tác tài tình bắt nguồn từ chỗ vay mượn (các truyện dân gian) rồi diễn tả lại một cách rất tự do.”
```
