Mỹ thuật và Văn hóa: Khám phá Nghệ thuật tại Kinh thành Huế
Mỹ thuật, hay nghệ thuật nói chung, vốn dĩ không thể tách rời khỏi nền văn hóa đã sinh ra nó. Do đó, sự am hiểu sâu sắc về văn hóa là chìa khóa để tiếp cận, liên tưởng và phân tích các tác phẩm nghệ thuật, đặc biệt là những tác phẩm thuộc phạm trù của cái đẹp. Nguyên tắc này không chỉ áp dụng trong nghiên cứu và phê bình nghệ thuật mà còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình sáng tạo.
"Nghệ thuật và Nghệ nhân vùng Kinh thành Huế" - Một Công trình Nghiên cứu Tiên Phong
Nghệ thuật và nghệ nhân vùng kinh thành Huế(L’Art à Hué) là một ấn phẩm đặc biệt của B.A.V.H (Số 1/1919), sau đó được tái bản thành một tác phẩm độc lập, có giá trị quan trọng trong thư mục nghiên cứu nghệ thuật Huế. Công trình này bao gồm cả nội dung chuyên sâu và nhiều phụ bản màu, đen trắng, được xem là một trong những nghiên cứu khoa học đầu tiên và hiếm hoi về nghệ thuật tạo hình Huế được công bố rộng rãi từ năm 1919. Đây là một nguồn tư liệu quý giá giúp các nhà nghiên cứu hiện đại có thể bổ sung, đối chiếu và so sánh, đặc biệt khi nhiều di tích và tác phẩm nghệ thuật đã không còn tồn tại qua thời gian và biến động lịch sử.
Cấu trúc và Nội dung của Tác phẩm
Tác phẩm được cấu trúc thành nhiều phần, bắt đầu bằng chương tổng quan về nghệ thuật Huế của L. Cadière, tiếp theo là phần mô tả về thành phố, nhà cửa và đồ đạc trang trí nội thất Huế của Edmon Gras. Sau những nhận định chung về nghệ thuật Huế, tác giả Cadière đi sâu vào phân tích chi tiết từng khía cạnh cụ thể của nghệ thuật tạo hình.
- Phần I:Khảo tả các dạng thức trang trí hình học với nhiều phụ bản minh họa, giúp người đọc tiếp cận với những mô tả sinh động và chi tiết.
- Phần II:Nghiên cứu về mẫu chữ Hán, với 18 phụ bản minh họa (số 36 đến 53).
- Phần III:Đề cập đến đề tài tĩnh vật và những điển tích, kèm theo phần bình luận và 17 phụ lục. Đây là chủ đề phổ biến nhất trong trang trí mỹ thuật.
- Phần IV:Khảo tả mỹ thuật Huế về đề tài thực vật, bao gồm hoa, lá, cành và quả, với 48 phụ bản minh họa.
- Phần V:Khảo tả những đề tài liên quan đến hệ động vật, với 95 phụ bản màu và đen trắng.
- Phần VI:Dành cho đề tài phong cảnh với 7 phụ bản minh họa bằng màu, mang đến cái nhìn tổng quan về những di tích danh thắng đặc trưng và ấn tượng của Huế.
Thông tin về Tác giả
Nguyễn Hữu Thông
Mục lục:
- Hội Đô thành Hiếu cổ tại Kinh thành Huế:Sự gặp gỡ của truyền thống hội Đoàn học thuật châu Âu với một vùng đất chất chứa giao thoa văn hóa
- L’Art à Hué trong chiến lược nghiên cứu nghệ thuật của Hội Đô thành Hiếu cổ:Trăm năm nhìn lại (1919 - 2019)
- Léopold Cadière với tác phẩm L’Art àHué
- Nghiên cứu nghệ thuật và nghệ thuật nghiên cứu của một nhà dân tộc học nghiệp dư
NGHỆ THUẬT TẠI KINH THÀNH HUẾ
Nghệ thuật tại Kinh thành Huế
Về kiến trúc đô thị và nhà cửa bản xứ
Họa tiết nghệ thuật An Nam
- I. Họa tiết trang trí hình học
- II. Họa tiết trang trí chữ Hán
- III. Họa tiết với những vật vô tri [“tĩnh vật”, “cổ đồ”]
- IV. Họa tiết với hoa lá, nhành cây và hoa quả
- V. Họa tiết với muông thú
- VI. Về điêu khắc thuần túy
- VII. Phong cảnh
Thông tin tác giả:
Léopold Michel Cadière(1869 – 1955): Linh mục thuộc Hội truyền giáo hải ngoại, ông đã đến Việt Nam và truyền giáo tại các vùng Quảng Trị, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế. Ông nổi tiếng với vai trò sáng lập Hội Đô thành Hiếu cổ và Tập san của Hội Đô thành Hiếu cổ (B.A.V.H), từ đó cho ra đời những công trình nghiên cứu để đời về văn hóa, lịch sử, dân tộc học, khảo cổ học… Ông đã dành trọn cuộc đời để gắn bó với quê hương thứ hai cho đến khi qua đời tại Kim Long (Huế).
Edmond Graslà nhân viên đặc biệt của Ngân khố Trung kỳ ở Huế, đồng thời là đại diện của Ủy ban Quảng bá du lịch Trung kỳ, người đã thực hiện những khảo sát về nghệ thuật công phu và đưa ra những nhận xét tinh tế.
Trích đoạn sách:
Về phương diện nghệ thuật, có vẻ như người An Nam chưa từng có những tham vọng lớn lao: những cung điện nguy nga, những đền đài đồ sộ chưa từng xuất hiện trong kế hoạch của họ, có lẽ do những hạn chế về phương tiện. Tuy nhiên, họ lại rất chú trọng đến việc trang trí cho những ngôi chùa nhỏ nhắn, những ngôi nhà thấp bé và thiếu ánh sáng. Những đường mái, các trụ cổng hay bức bình phong che chắn đều được tô điểm bằng những màu sắc tươi sáng, thậm chí là sặc sỡ, nhưng lại hài hòa với sắc màu của phong cảnh và ánh sáng nhiệt đới. Về mặt nội thất, gỗ của trụ cột được bào nhẵn và đánh bóng, giữ màu tự nhiên hoặc lóng lánh nhờ khảm xà cừ hay sơn son thếp vàng. Các vách ngăn, cửa ra vào, xà nhà, tủ bàn đều được chạm trổ với những đường cong nét lượn tinh tế, những điểm xuyết lá cành thanh thoát hay chạm lộng thật tỉ mỉ: những vật trang trí nhỏ đây đó, tinh tế và cầu kỳ, tô điểm thêm cho sập bàn, hay được cất giữ kỹ lưỡng trong rương hòm của gia đình. Chính những trang hoàng tô điểm như vậy sẽ là chủ điểm chúng tôi nghiên cứu trình bày trong một tuyển tập, nay được giới thiệu cho bạn bè thân hữu của Hội Đô thành Hiếu cổ.
Một nghiên cứu như vậy sẽ tuần tự phơi bày ra trước mắt chúng ta những công trình chế tác của các thợ nghề đúc, nghề chạm khắc gỗ, nghề rường và mộc, nghề họa và trang trí trong xây dựng, hay nói theo cách dân dã của người An Nam là nghề thợ nề. Nếu xét cần thiết, sẽ bổ sung thêm về nghề thêu, nghề kim hoàn, nghề đan sáo, nghề họa thư pháp, theo đó cung cấp thêm một số họa tiết mà nghệ nhân An Nam vận dụng.
Như vậy, tôi chỉ kể ra một số trong những nghề mà con người nghệ sĩ hòa vai vào với công việc của nghệ nhân.
Ta có thể nói, ở xứ An Nam, nghệ thuật tầm vóc lớn không hiện hữu. Chúng ta có thể bắt gặp trên bức tường của đền miếu vài hình ảnh tín thờ của các vị Bồ Tát, chân dung xưa của các vị sư trú trì. Những bức tranh giấy vẽ hoa lá, muông thú, cảnh vật, tô điểm cho nội thất những gia đình khá giả, trên bàn thờ tổ tiên thì có tượng Phật trang trọng hay những hình ảnh liên quan đến đạo Lão. Ở các lăng miếu của hoàng gia, ở hai bên sân điện thờ, tượng của quan lại, voi, ngựa được xếp thẳng hàng.
Để minh họa, chúng tôi sẽ cho sao in lại một số mẫu hiện vật đúng nghĩa là những tác phẩm điêu khắc hay hội họa. Nhưng theo với lối trình bày thể hiện thì những bức tượng và bức họa này thiên nhiều hơn về nghệ thuật trang trí. Và như vậy, về cơ bản, chúng tôi sẽ chủ yếu nghiên cứu các chủ đề họa tiết của nghệ thuật trang trí của người An Nam.
Muôn loài muôn vật mà người nghệ sĩ An Nam tạc vào vật liệu gỗ hay đồng, được thể hiện trên mái nhà hay tạo hình trên một mảng tường, đều vì mục đích trang trí. Đường hoa văn hay một dải uyển chuyển uốn lượn, hoa lá hay muông thú, rồng bay phượng múa cũng như con lân chắc nịch hay chú rùa to bè, tất cả đều được thu rút hay kéo giãn ra, bắt cong uốn hay co quắp lại, tất cả chỉ với mục đích tạo hiệu ứng mong muốn, sao cho hình ảnh vận dụng kết thúc độ cong của một đường mái, khép mình vào một góc kiến trúc, bao trùm hết một đầu mút của xà nhà, sao cho không vượt ra khỏi một tấm nền hẹp hay là phủ đầy hết mặt trên của một chiếc hộp. Tương tự như những thân cây thấp nhỏ mà người ta công phu nhẫn nại gập cành uốn nhánh tạo hình, sao cho thân cây không thoát ra khỏi chậu cảnh hay vượt ra khỏi khối đá từ đó cây đã bắt rễ.
Nghệ nhân An Nam, với sự chuyên tâm chuyên chú như thế bộc lộ rõ khắp mọi nơi, đã biết khai thác những hiệu ứng mỹ mãn nhất từ những họa tiết. Vận dụng hình ảnh con rùa có lẽ là thách thức lớn nhất. Rùa đương nhiên thích hợp cho vai trò làm giá đỡ cho những tấm bia: hoàn toàn thích ứng với chức năng này, làm cho những tấm bia trông cân bằng bền vững, trường cửu như chính sự trường thọ của con vật. Nhưng khi muốn vận dụng rùa vào một trang trí điểm nhấn, ở đầu mút của một đường mái bên, thay cho con rồng uyển chuyển hay một đường hoa văn thanh mảnh, rùa với cái mai tròn trịa lại chẳng giúp ích được gì. Gặp tình huống như vậy, cổ rùa cụt ngắn như được kéo giãn ra trong chừng mức có thể: người nghệ nhân vận dụng nối thêm vào miệng rùa một dải lụa, một vòng khói hay một xoắn nước.
```
