lý thuyết quân sự trung hoa xưa và nay (tái bản 2019)

Trong suốt lịch sử, mối ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa lên Việt Nam là một thực tế không thể phủ nhận. Từ các mô hình xã hội, chính trị, văn hóa, giáo dục, quan trường cho đến hệ thống chữ viết, nền văn minh của chúng ta đã ít nhiều tiếp thu và kế thừa từ Trung Hoa trong hàng ngàn năm. Tuy nhiên, trong số những lĩnh vực tiếp biến đó, lĩnh vực phát triển quân sự, đặc biệt là những tư tưởng triết học của người Trung Hoa về chiến tranh, vẫn còn khá mơ hồ và ít được hiểu biết sâu rộng.

Một sự thật hiển nhiên là Trung Hoa là quốc gia thường xuyên có các cuộc xung đột với các nước láng giềng, nhưng đồng thời luôn tìm cách biện minh cho những hành động quân sự của mình, coi đó là những biện pháp bất đắc dĩ để bảo vệ chính nghĩa chứ không phải vì mục đích lợi ích cá nhân. Do đó, học thuật quân sự Trung Hoa cũng bao gồm hai khía cạnh chính: một phần mang tính triết học, lý luận (hình nhi thượng) để biện minh cho chiến tranh, và một phần thực tiễn (hình nhi hạ) bao gồm các công tác để triển khai chiến tranh đó. Chúng ta có thể làm quen với những mưu lược, thủ đoạn của họ qua các tác phẩm nhưTam Quốc chí,Thủy hử,Đông Chu liệt quốc..., nhưng lại thiếu một cái nhìn toàn diện, sâu sắc, và đôi khi còn có những ấn tượng sai lệch.

Không ít người cho rằng, để ra trận chỉ cần một vị tướng mạnh mẽ, giỏi võ nghệ, đơn thương độc mã thách đấu, và kết quả phụ thuộc vào năng lực cá nhân chứ không phải vào sức mạnh tập thể. Cũng có người chỉ tập trung vào các trận đồ, phù phép và hành quân, xem đó như một ván cờ mà hai bên phải tuân thủ những quy luật đã được định sẵn. Những giới hạn trong nhận thức này có nguyên nhân từ việc cả Việt Nam và Trung Hoa đều có truyền thống trọng văn, khinh võ. Trong xã hội, địa vị của quan võ thường thấp hơn quan văn, và sự coi thường đó bắt nguồn từ việc võ quan thường bị gắn liền với những người ít học, chỉ chú trọng sức mạnh thể chất.

Các võ quan thường chỉ được tuyển chọn dựa trên khả năng cưỡi ngựa, bắn cung, nâng tạ, lăn khiên… mà không được đào tạo bài bản về các kỹ thuật và kiến thức quân sự. Bên cạnh đó, binh thư vốn là những tài liệu bị cấm, việc tàng trữ hoặc đọc lén có thể bị coi là tội âm mưu phản loạn. Do đó, kiến thức quân sự thường chỉ được tiếp thu thông qua các tiểu thuyết chương hồi, vốn không cung cấp một nền tảng học thuật vững chắc. Đến khi có chiến sự, việc chỉ huy thường được giao cho các quan văn, quen với việc sáng tác thơ phú hơn là điều khiển quân đội.

Trong lịch sử nước ta, số lượng sách vở do người Việt Nam tự viết về quân sự rất hạn chế. Chỉ gần đây, chúng ta mới biết đếnBinh thư yếu lượccủa Trần Quốc Tuấn vàHổ trướng khu cơcủa Đào Duy Từ, nhưng thực chất đây chỉ là những sổ tay hướng dẫn (manual) chứa đựng một số kiến thức cơ bản dành cho võ quan, tập trung vào cách thức hành quân cấp nhỏ chứ không phải là những luận thuyết chiến lược quốc gia.

Trái lại, Trung Hoa đã hình thành những tác phẩm quân sự từ rất sớm, nhiều công trình nghiên cứu quy mô đã xuất hiện từ cổ đại và vẫn còn giá trị đến ngày nay. Những tác phẩm này không chỉ bàn về chiến thuật, chiến lược mà còn xây dựng một triết học quân sự độc đáo, gắn liền với văn hóa Trung Hoa, và là những đóng góp quan trọng cho nền văn minh nhân loại.

Để hiểu rõ hơn và đánh giá chính xác những động thái của một quốc gia lớn mạnh ngay sát bên cạnh chúng ta, chúng tôi xin giới thiệu công trình của một học giả Đài Loan hiện đang sinh sống tại Canada. Đó là bản dịch cuốnChinese Military Theory: Ancient and Modern(Lý thuyết quân sự Trung Hoa xưa và nay) của TS. Chen-Ya Tien (田震亞: Điền Chấn Á), do Nhà xuất bản Mosaic Press, chi nhánh ở Oakville, Ontario, Canada ấn hành năm 1992. Thực tế, khoa học quân sự Trung Hoa là một lĩnh vực đồ sộ, không thể nắm bắt hết chỉ qua vài trăm trang sách. Tuy nhiên, cuốnChinese Military Theory: Ancient and Modernđã tóm tắt và cô đọng được hầu hết những kiến thức cần thiết, vừa là một tổng kết về lĩnh vực này, vừa là bước khởi đầu cho những ai muốn nghiên cứu sâu hơn.

Bản dịch này đã được Nhà xuất bản Công an nhân dân ấn hành lần đầu vào năm 2004. Trong lần tái bản này, chúng tôi đã bổ sung thêm nhiều chi tiết chưa đầy đủ như Sách dẫn (Index), Từ khố (Glossary) và Thư mục tham khảo của chính tác giả. Một số thuật ngữ cũng được chỉnh sửa để phù hợp với cách gọi chính thức hiện nay. Quốc hiệu của Trung Hoa thay đổi theo từng thời kỳ, nhưng để đơn giản, chúng tôi dịch thời kỳ trước năm 1949 là Trung Hoa, và sau năm 1949, khi Mao Trạch Đông nắm quyền, là Trung Quốc.

Sự thành công của lần tái bản này không thể thiếu sự nỗ lực của TS. Trần Đức Anh Sơn và Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh.

Người dịch xin chân thành cảm ơn những người bạn đã dành công sức để giới thiệu tác phẩm này đến độc giả.

Tháng 9.2017NGUYỄN DUY CHÍNH

Dẫn nhập

Kể từ giữa thập niên 1970, cục diện chính trị thế giới đã dần chuyển từ hệ thống đối cực sang một hệ thống đa phương. Theo nhiều tài liệu, những trung tâm quyền lực chính trị mới của thế giới có thể bao gồm Cộng đồng châu Âu, Liên Xô, Hoa Kỳ, Nhật Bản và Trung Quốc. Về mặt kinh tế và quân sự, Trung Quốc có lẽ vẫn còn kém xa hai siêu cường kia và chưa thể sánh ngang với hai cường quốc còn lại trong tương lai gần. Tuy nhiên, với dân số đông đảo, tài nguyên phong phú và diện tích địa lý rộng lớn, không ai có thể phủ nhận rằng, nếu không có những khủng hoảng xã hội - chính trị nội tại nghiêm trọng, Trung Hoa sẽ vươn lên trở thành siêu cường thứ ba và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính trị toàn cầu và an ninh thế giới.

Đàm phán hòa bình thường là phương thức giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia. Tuy nhiên, quan hệ quốc tế phần lớn vẫn bị chi phối bởi các cường quốc. Bất kỳ vấn đề quốc tế nào liên quan đến bất đồng đều được hậu thuẫn bởi sức mạnh của quốc gia đứng sau các cuộc đàm phán. Quyền lực quốc gia bao gồm sức sản xuất kinh tế, kỹ thuật, tinh thần dân tộc, điều kiện địa lý, chính trị và quân sự… Trong đó, lực lượng quân sự luôn là biểu tượng của sức mạnh quốc gia. Một quốc gia có quân đội hùng hậu cần phải có một tư tưởng quân sự mạnh mẽ để chỉ đạo các lực lượng vũ trang trong tổ chức, huấn luyện, lựa chọn chiến lược và chiến thuật. Nếu thiếu một tư tưởng quân sự thích hợp, một lực lượng quân sự dù có vũ khí hiện đại cũng khó có thể giành chiến thắng. Ngược lại, nếu có một tư tưởng đúng đắn hướng dẫn việc điều động lực lượng, hiệu quả có thể được nâng cao và có thể đánh bại một lực lượng địch trang bị tối tân hơn nhưng thiếu chiến lược.

Do đó, có thể nói rằng việc xây dựng một tư tưởng quân sự phản ánh sự phát triển kỹ thuật quân sự và là linh hồn của quân đội, giúp quân đội hoàn thành sứ mệnh. Đó là lý do chính yếu tại sao cuốn sách này tập trung vào các tư tưởng quân sự hiện đại của Trung Hoa.

Nghiên cứu về Tư Tưởng Quân Sự Trung Hoa

Kể từ thập niên 1950, các học giả phương Tây khi nghiên cứu về quân sự Trung Quốc thường chú trọng đến Quân Giải phóng Nhân dân (People’s Liberation Army - PLA), lý thuyết về chiến tranh nhân dân, các nguyên tắc quân sự, chủ thuyết và chính sách quốc phòng của Trung Quốc đại lục. Rất ít người nghiên cứu sâu hơn về các hệ thống quân sự cận đại hay lịch sử phát triển các tư tưởng quân sự.

Nghiên cứu lịch sử phát triển của các tư tưởng quân sự Trung Hoa không chỉ liên quan đến việc hoạch định chính sách mà còn quan trọng trong việc hiểu biết về Trung Hoa cận đại và các hệ thống quân sự của họ, bởi vì hệ thống hiện đại nào cũng bắt nguồn từ lịch sử. Đó là lý do tại sao nghiên cứu này cũng đề cập đến một phần triết học quân sự Trung Hoa thời cổ để tìm hiểu sự liên tục và ảnh hưởng đến việc phát triển tư tưởng quân sự Trung Quốc ngày nay.