ám ảnh ăn sạch

Đã bao giờ bạn tự hỏi, thời điểm nào mà việc ăn uống trở nên phức tạp đến vậy? Chỉ cần bước chân vào một thành phố hiện đại, chúng ta dễ dàng bị choáng ngợp bởi vô vàn lựa chọn về đồ ăn. Kèm theo đó là những lo lắng dai dẳng về tác động của thực phẩm đối với sức khỏe. Cuộc tranh luận về những thực phẩm “tốt” (như quả bơ) và đặc biệt là những thực phẩm “xấu” (như đường) diễn ra liên tục. Hoài nghi về nguồn cung cấp thực phẩm hiện tại là điều dễ hiểu, khi mà số lượng người mắc bệnh không phải do thiếu dinh dưỡng mà do thừa dinh dưỡng, như bệnh tiểu đường típ 2 và các bệnh liên quan đến chế độ ăn, đang tăng vọt trên toàn thế giới. Trong bối cảnh đó, “đồ ăn” có mặt ở khắp mọi nơi, nhưng lại không còn là chỗ dựa đáng tin cậy để nuôi dưỡng cơ thể và duy trì sức khỏe. Không ngạc nhiên khi nhiều người cảm thấy bối rối và khổ sở trong việc lựa chọn thực phẩm phù hợp.

NHỮNG GIẢI PHÁP ẢO TƯỞNG VÀ NHỮNG NGƯY HIỂM KHẨN CẤP

Chính sự phức tạp này lại mở ra cơ hội cho những người tự xưng là “guru” (người hướng dẫn) chào bán những giải pháp hứa hẹn sự đơn giản. Tuy nhiên, những giải pháp này thường không đơn giản như chúng ta tưởng tượng, và thay vì mang lại giải pháp thực sự, chúng lại tạo ra những ý tưởng nguy hiểm và hàng loạt vấn đề mới. Nếu chế độ ăn hiện đại thiếu rau xanh, liệu câu trả lời có phải là chỉ nên ăn rau như một số “guru” đề xuất? Mạng xã hội tràn ngập những nhà hoạt động sức khỏe hứa hẹn về sức khỏe tuyệt đối – và làn da căng tràn sức sống – nếu chúng ta loại bỏ hoàn toàn carbohydrate và đường khỏi chế độ ăn, chỉ sống với dầu dừa, cải xoăn và các loại rau củ nạo xoắn. Bộ não của chúng ta bị tấn công bởi những thông điệp mâu thuẫn về thực phẩm. Thức ăn lẽ ra phải là nguồn vui đơn giản, là niềm hạnh phúc chung của con người, nhưng thật đáng buồn khi đối với nhiều người, việc ăn uống lại trở thành điều khiến họ thường xuyên cảm thấy tội lỗi và sợ hãi. Bất cứ ai muốn xây dựng một mối quan hệ cân bằng với thực phẩm đều phải tìm cho mình con đường riêng, tránh xa những thái cực.

“RỐI LOẠN ĂN UỐNG CHỌN LỌC” – MỘT VẤN ĐỀ NGÀY CÀNG PHỔ BIẾN

Nỗi sợ hãi đối với thực phẩm là một phản ứng dễ hiểu trong môi trường sống hiện đại, đặc biệt là đối với những người đang phải đối mặt với nhiều áp lực khác trong cuộc sống. Nhưng đó cũng là một lối suy nghĩ bất ổn và gây tổn hại sâu xa, như Renee McGregor đã phân tích một cách thấu đáo và điềm đạm trong cuốn sách xuất bản gần đây. “Rối loạn ăn uống chọn lọc” (Orthorexia) là một chứng rối loạn mà người bệnh quá tập trung vào việc ăn uống “đúng đắn” đến mức tự đặt ra những giới hạn ngặt nghèo cho những gì họ đưa vào cơ thể. Chứng bệnh này chưa được biết đến rộng rãi như chứng biếng ăn tâm lý, nhưng có thể gây suy nhược cả về thể chất lẫn tinh thần. Một trong những khó khăn trong việc chẩn đoán và điều trị chứng rối loạn này là đối với nhiều người, các biểu hiện hành vi của nó dường như rất bình thường, thậm chí còn được ca ngợi. Trong những năm gần đây, những cuốn sách về “ăn sạch” (clean eating) thống trị danh mục sách bán chạy trong lĩnh vực ẩm thực ở Anh (mặc dù nhiều tác giả trong số đó gần đây lại không còn ủng hộ cụm từ này). Ngày nay, việc loại bỏ hoàn toàn những loại thực phẩm như bánh mì, đường, gluten, hay tất cả các loại carbohydrate để trở nên khỏe mạnh hơn đã gần như trở thành một xu hướng phổ biến.

“ĂN SẠCH” THỰC SỰ CÓ NGHĨA LÀ GÌ?

Các định nghĩa về “ăn sạch” hiện nay rất khác nhau, tùy thuộc vào người phát ngôn và cả sản phẩm mà họ đang quảng cáo. Với một số “guru” trên Instagram, “ăn sạch” đồng nghĩa với ăn thuần chay và một chế độ ăn “dựa trên thực vật”; trong khi với những người khác, chế độ “ăn sạch” vẫn có thể bao gồm một số loại thịt nhất định. Tuy nhiên, ý tưởng cốt lõi của “ăn sạch” là tồn tại một chế độ ăn thanh khiết hoàn hảo, giúp bạn tránh được các vấn đề về sức khỏe và thậm chí kéo dài tuổi thọ. Đa số các “chuyên gia” ăn sạch khuyên bạn nên thiết lập chế độ ăn dựa trên những loại rau hữu cơ tươi nhất, các loại dầu ép lạnh và nguyên chất nhất. Điều này nghe có vẻ lành mạnh – xét cho cùng, việc ăn nhiều rau hơn và giảm lượng đường không phải là vấn đề lớn đối với nhiều người – nhưng như Nigella Lawson đã nhận định một cách sâu sắc, “ăn sạch” dựa trên quan điểm sai lầm về cả thức ăn lẫn cuộc sống. Bà đã viết vào năm 2016, “Thức ăn không bẩn, thú vui trần tục đó là một phần thiết yếu của cuộc sống. Chúng ta không thể kiểm soát cuộc sống bằng cách kiểm soát những gì ta ăn.”

NHỮNG HẬU QUẢ KHÓ LƯỜNG CỦA SỰ QUÁ KHẮT KHE

Tôi từng nghe một cô gái trẻ mới ngoài hai mươi tuổi kể lại rằng những buổi tụ tập ăn uống vui vẻ của cô với bạn bè đã bị phá hỏng bởi văn hóa “ăn sạch”. Cứ khi nào cô thử gọi món gì đó từ thực đơn, một người trong nhóm lại bình luận về món đó và gợi ý cô nên chọn thứ gì đó “tốt hơn”: món thuần chay, món không có bột mì hoặc sữa, món ăn tươi, món có khoai lang thay vì khoai tây thông thường. Mặc dù không đồng tình với những can thiệp đó và vẫn gọi món mì ống yêu thích, cô nhận ra niềm vui thưởng thức bữa ăn của mình đã bị phá hỏng. Khác với chứng biếng ăn tâm lý, thường được âm thầm chịu đựng một mình, hành vi của chứng rối loạn ăn uống chọn lọc thường được thể hiện ở nơi công cộng, như Renee McGregor đã chỉ ra.

CHỐNG LẠI NHỮNG Ý TƯỞNG SAI LẦM VỀ THỰC PHẨM

Vì sức khỏe tinh thần và vì lợi ích của thực phẩm, chúng ta cần phải đấu tranh để chống lại ý tưởng rằng có một loại thực phẩm “hoàn hảo” hay một cách ăn uống hoàn hảo nào đó. Chúng ta không nên cảm thấy tội lỗi vì có một chế độ ăn đa dạng, bởi nó là một thành phần thiết yếu và mang lại niềm vui sống cho con người. “Ăn sạch” – hoàn toàn không đồng nghĩa với lành mạnh – là một khái niệm sai lầm chống lại thực phẩm, vì nó khuyến khích bạn lờ đi cảm nhận của bản thân và sợ hãi những thứ nuôi dưỡng bạn.

“Ám ảnh ăn sạch”là một hướng dẫn vô cùng hữu ích cho cuộc chiến đó, dù bạn đang cảm thấy mình có nguy cơ sa vào căn bệnh này, hay bạn đang lo lắng trước những biểu hiện hạn chế thực phẩm nghiêm ngặt của bạn bè hoặc người thân. Không ai có đủ chuyên môn để viết về lĩnh vực này tốt hơn Renee McGregor, một chuyên gia về chế độ ăn từng làm việc với nhiều bệnh nhân mắc các chứng rối loạn ăn uống, cũng như với các vận động viên Olympic. Cuốn sách này cung cấp những thông tin đáng tin cậy và mang tính thực tiễn cao, là giải pháp cho mớ bòng bong nhân danh “dinh dưỡng”. Nếu bạn muốn biết tại sao các loại đường “không tinh luyện” cũng chẳng ích lợi gì hơn cho sức khỏe của bạn so với đường trắng tinh luyện, tại sao việc kiêng kị gluten (một cách không cần thiết) lại là một ý kiến tồi, hay tại sao nhiều loại sữa từ hạt cứng cũng chỉ tốt hơn chút ít so với các loại nước lã đắt tiền, thì cuốn sách này là dành cho bạn. Tôi chưa bao giờ đọc những lời giải thích nào rõ ràng hơn về việc tại sao carbohydrate, thứ còn xa mới là thành phần có hại trong chế độ ăn, thực ra lại là nguồn năng lượng hữu ích. Nhưng trên tất cả, điều tôi thích nhất ở cuốn sách này là ở nó toát lên một lòng trắc ẩn. Như Renee McGregor đã quan sát, có nhiều người trong chúng ta thiếu lòng trắc ẩn đối với bản thân mình trong vấn đề đồ ăn, dù có mắc chứng rối loạn ăn uống hay không. Những lời cô viết trong cuốn sách thể hiện sự am hiểu sâu sắc về tâm lý học, chúng khuyến khích mọi người phá vỡ các nguyên tắc về thực phẩm, ăn các loại carbohydrate, và tất nhiên, đối xử với bản thân mình tử tế hơn.

MỤC LỤC:

• Lời nói đầu
• Giới thiệu
• Chương 1: Định nghĩa rối loạn ăn uống chọn lọc
• Chương 2: Chế độ ăn và dinh dưỡng - những hứa hẹn sai lầm của rối loạn ăn uống chọn lọc
• Chương 3: Thoát khỏi chứng rối loạn ăn uống chọn lọc
• Chương 4: Nắm lấy tương lai
• Lời cuối

TRÍCH ĐOẠN SÁCH:

ĐỊNH NGHĨA LẠI VỀ ĂN UỐNG LÀNH MẠNH

Nếu có quyền, tôi muốn điều chỉnh lại tất cả các văn bản có liên quan đến “Hướng dẫn ăn uống lành mạnh” thành “Thái độ lành mạnh đối với việc ăn uống”. Mỗi khi thảo luận về việc ăn uống lành mạnh, tôi đều cố gắng làm rõ một vấn đề: ăn uống lành mạnh tức là ăn uống không phức tạp và không gò ép. Ý tôi không phải là ăn uống vô độ mà là ăn uống hợp lý, dựa trên nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể (có nghĩa là tiêu thụ tất cả các nhóm thực phẩm chính, cũng như dự trữ các dưỡng chất quan trọng) trong hầu hết mọi lúc. Với tôi, “ăn uống không gò ép” có nghĩa là không cảm thấy tội lỗi hoặc sợ hãi nếu đôi lúc nguyên tắc dinh dưỡng của bạn bị phá vỡ – bởi một thứ gì đó vô cùng hấp dẫn như một thanh sô-cô-la hay một cây kem. Thái độ lành mạnh nghĩa là có một vốn hiểu biết dựa trên thực tế về dinh dưỡng, là cảm thấy đủ tự tin để thỉnh thoảng tự cho phép mình nới lỏng các nguyên tắc và hiểu rằng, sau khi cân nhắc mọi khía cạnh qua nhiều tuần hay nhiều tháng, chứ không phải trong vài giờ hay vài ngày, thì bạn vẫn đang thực hiện một chế độ ăn lành mạnh.

Hồi năm ngoái, tôi đi du lịch cùng vài người bạn đến dãy Dolomites ở Ý và nghỉ lại đó một tuần. Ngày nào chúng tôi cũng chọn bánh nướng làm món ăn sáng. Tôi vốn không có thói quen ăn sáng bằng bánh nướng và cũng không dùng món đó hằng ngày, nhưng khi đó đang là kỳ nghỉ và tôi muốn tận hưởng trải nghiệm được phá vỡ lệ thường. Có điều gì tồi tệ xảy đến với tôi không? Không gì hết. Ngược lại, thay đổi là điều tốt; tôi cảm thấy thư thái và khỏe mạnh hơn khi trở về nhà. Tôi cũng không đột nhiên trở nên nghiện ăn sáng bằng bánh nướng mà vẫn trở lại với thói quen lành mạnh của mình mà chẳng cần nghĩ ngợi nhiều. Theo quan điểm của tôi, đó chính là ăn uống lành mạnh. Và đó mới là điều mà chúng ta cần thúc đẩy, thay vì một chế độ ăn toàn những nguyên tắc ngặt nghèo mà không phải lúc nào cũng có lợi cho sức khỏe và cuộc sống. Có phải tôi vừa nói với bạn rằng bạn có thể uống trà với bánh quy không nhỉ? Dĩ nhiên rồi! Miễn sao bạn chớ để mình ngày nào cũng ngốn hết cả hộp bánh...

NHỮNG GIAI THOẠI VỀ ĂN UỐNG SẠCH - BỨC THÀNH TRÌ KHÓ LẬT ĐỔ

Internet mang lại nguồn cung cấp vô tận các nguyên tắc ăn uống sạch cho những người mắc chứng rối loạn ăn uống chọn lọc. Hằng ngày, những nhân vật nổi tiếng và các trang blog cá nhân của các blogger liên tục củng cố “giá trị” của việc ăn uống sạch. Điều này gây ra hiệu ứng mạnh mẽ đến mức ngay cả các thương hiệu và ngành quảng cáo cũng bắt đầu khai thác tâm lý bất an trước một số thực phẩm nhất định của chúng ta để ngầm gửi những thông điệp cho thấy ưu điểm vượt trội về sức khỏe của những sản phẩm không chứa các thực phẩm này.

Ví dụ, các sản phẩm như hạnh nhân, yến mạch và gai dầu, thường được quảng cáo trên thị trường là nguồn dinh dưỡng quan trọng thay thế cho các sản phẩm từ sữa. Trên thực tế, chúng chỉ là thứ nước lã đắt tiền. 100ml sữa hạnh nhân bán trong cửa hàng chỉ chứa 0,1g carbohydrate và 0,1g protein nhưng có giá đắt gấp đôi so với 100ml sữa bò, cùng với đó, hàm lượng dinh dưỡng của nó cũng thấp hơn đáng kể (100ml sữa bò chứa khoảng 4,8g carbohydrate và 3,2g protein, cùng với can-xi và các dưỡng chất khác). Tương tự như vậy, các thương hiệu kinh doanh những sản phẩm vốn dĩ không chứa gluten như kem, gạo và thậm chí cả kem dưỡng da, giờ đây cũng mang tính chất không có thành phần gluten ra để quảng cáo. Tại sao họ phải làm vậy? Để tăng doanh số bán hàng. Càng nghe hoặc đọc nhiều những thông điệp kiểu như vậy, chúng ta sẽ càng tin rằng các dòng sản phẩm đó đem lại cho mình lợi ích vượt trội hơn – và càng dễ vướng vào lối tư duy của chứng rối loạn ăn uống chọn lọc.

Vậy câu trả lời là gì? Chúng ta cần thay đổi như thế nào?

Có một giải pháp là ta hãy tự trang bị cho mình những dữ kiện thực tế và tự nuôi dưỡng một tâm lý vững vàng để có thể lựa chọn thực phẩm dựa trên nhu cầu riêng của cơ thể mình thay vì căn cứ vào nhu cầu của người khác. Chương tiếp theo sẽ trang bị cho bạn vũ khí nhằm giúp bạn tránh khỏi những cạm bẫy mà mọi người rất dễ sa vào trong quá trình tìm hiểu vì sao những loại thực phẩm nhất định lại cần thiết cho cơ thể con người, và chúng cần thiết như thế nào.