Tuyển Tập Nguyễn Công Hoan
Nguyễn Công Hoan sinh ngày 6 tháng 3 năm 1903 tại làng Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, tỉnh Hưng Yên, trong một gia đình có truyền thống Nho học. Cha ông, Nguyễn Đạo Khang, làm huấn đạo, một chức quan nhỏ trong giáo giới. Do gia đình đông anh em, từ khi lên bốn tuổi, ông được gửi cho bác nuôi dưỡng và học hành. Bác ông là một người có học thức và tài năng, từng đỗ phó bảng và làm tri phủ. Cuộc sống cùng bác đã cho ông cơ hội quan sát những chuyện đời sống trong phố phủ, những hoạt động của quan lại, lính tráng, và những khó khăn mà người nông dân phải đối mặt khi đến cửa quan. Những trải nghiệm này đã in sâu vào tâm trí ông.
Từ nhỏ, ông được gia đình truyền dạy những phương ngôn, tục ngữ, ca dao, ngụ ngôn, và các tác phẩm văn thơ chống Pháp của các tác giả ẩn danh. Khi bắt đầu đi học, ông nhanh chóng thuộc lòng những đoạn sách nhưViệt Nam phong tục kýcủa Phạm Huy Hổ vàNam Hải dị nhâncủa Phan Kế Bính. Ông còn yêu thích các tác phẩm nhưTruyện Kiều,Chinh phụ ngâm, thơ Hồ Xuân Hương, Tú Xương, và Yên Đổ. Những điều này đã nuôi dưỡng lòng yêu nước và tinh thần phản kháng bất công, đồng thời bồi đắp cho ông một cái nhìn trào lộng về cuộc sống.
Khi bắt đầu sự nghiệp viết lách, Nguyễn Công Hoan không chọn con đường thơ ca mà tập trung vào văn xuôi, bởi ông cho rằng văn xuôi gần gũi với ngôn ngữ giao tiếp hàng ngày. Ngay từ đầu, ông hướng tới một lối viết giản dị, sáng sủa và dễ hiểu. Sự ham đọc văn thơ đã giúp ông có được một tâm hồn thi sĩ, và tất cả những điều này đã tạo nên phong cách riêng biệt của ông – một cây bút hiện thực phê phán sắc sảo nhưng vẫn mang đậm tính trữ tình.
Con đường văn chương của ông sau này thể hiện rõ nét tính cách và hoàn cảnh cá nhân, tạo nên những đặc điểm riêng có trong các tác phẩm của ông. Ông là một trong những người tiên phong đặt nền móng cho dòng văn xuôi hiện thực phê phán Việt Nam. Đây cũng là giai đoạn mà nền văn xuôi quốc ngữ Việt Nam còn rất sơ khai, mỗi tác giả đều phải tự tìm kiếm và khẳng định bản thân. Nguyễn Công Hoan đã chọn một con đường độc đáo, táo bạo, viết về những câu chuyện đời thường, về những con người bình dị, bằng một lối văn giản dị, tự nhiên như lời nói hàng ngày, nhưng lại kết thúc một cách bất ngờ và sâu sắc. Các tác phẩm của ông thường mang đến những tiếng cười đầy cảm xúc.
Để ghi nhận những đóng góp to lớn của ông cho nền văn học Việt Nam, Nhà nước đã truy tặng ông Huân chương Lao động hạng nhất.
Các tác phẩm của Nguyễn Công Hoan đã được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới, bao gồm Liên Xô, Bungari, Hungari, Anbani, Trung Quốc, Tiệp Khắc, Cộng hòa dân chủ Đức, Cuba, Ấn Độ, Pháp, Nhật Bản, Tây Ban Nha, và Quốc tế ngữ. Nhiều công trình nghiên cứu đã được thực hiện về ông và tác phẩm của ông ở một số quốc gia. Tên ông cũng được ghi nhận trong Từ điển Bách khoa toàn thư Liên Xô, mục danh nhân thế giới, từ những năm 60 của thế kỷ XX.
Nguyễn Công Hoan là một tấm gương về sự lao động nghệ thuật không ngừng nghỉ, được Lưu Trọng Lư ví như "một cây bút khai sơn phá thạch cho nền văn xuôi trào phúng Việt Nam". Ông là một cây bút trào phúng độc đáo trong nền văn xuôi Việt Nam, "một nhà văn châm biếm có biệt tài nhưng lại mang tâm hồn thơ đôn hậu và trữ tình" (Thanh Tịnh). Trong dịp mừng ông sáu mươi tuổi, Tô Hoài đã viết: "Nếu ta nhẩm từ cái hồi mà lời văn bổng trầm khóc đứng khóc ngồi đến thời kỳ văn chương sạch sẽ kiểu 'Tự Lực', thì lực lưỡng như một tay đô vật không có địch thủ, từ Kiếp hồng nhan tới nay, truyện ngắn, truyện dài Nguyễn Công Hoan sừng sững tạo thành một thế Tam Đảo Ba Vì hùng vĩ, vượt qua hai thời kỳ, tiến vào Cách mạng Tháng Tám..."
```
