Từ Nghiên Cứu Đến Công Bố Kỹ Năng Mềm Cho Nhà Khoa Học
Cuốn sách này ra đời từ một thực tế đáng quan tâm: sự hiện diện của khoa học Việt Nam trên đấu trường quốc tế còn hạn chế. Một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá sự phát triển của một nền khoa học là số lượng bài báo khoa học được công bố trên các tạp chí khoa học quốc tế. Thống kê từ năm 1970 đến 2011 cho thấy, tổng số ấn phẩm khoa học từ Việt Nam trên các tạp chí quốc tế là 10.745 bài. Con số này tương đương 22% so với Thái Lan, 27% so với Malaysia và chỉ 11% so với Singapore. So sánh với các quốc gia khác trong khu vực, số lượng bài báo khoa học của Việt Nam là thấp nhất. Xét trên số lượng hơn 9.000 giáo sư và 24.000 tiến sĩ, năng suất khoa học của giới học thuật Việt Nam còn khá khiêm tốn. Nhận thức rõ tình hình này, Bộ Khoa học và Công nghệ đã quyết định sử dụng số lượng ấn phẩm khoa học trên các tạp chí quốc tế (gọi tắt là “công bố quốc tế”) như một tiêu chí đánh giá hiệu quả nghiên cứu khoa học.
Sự khiêm tốn của khoa học Việt Nam trên trường quốc tế có thể được lý giải bởi nhiều yếu tố, bao gồm cả vấn đề về ý tưởng và phương pháp nghiên cứu. Ngày nay, khoảng 90% các tạp chí quốc tế sử dụng tiếng Anh là ngôn ngữ chính. Thậm chí, các tạp chí từ các quốc gia như Thụy Điển, Na Uy, Hà Lan, Phần Lan, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, v.v. cũng ưu tiên sử dụng tiếng Anh. Tiếng Anh đã trở thành ngôn ngữ khoa học phổ biến. Tuy nhiên, đối với các nhà khoa học Việt Nam, tiếng Anh là một thách thức lớn, bởi nhiều người chưa thành thạo ngôn ngữ này. Nhiều nhà khoa học Việt Nam có khả năng đọc, nghe và viết tiếng Anh, nhưng phần lớn chưa quen với cách viết một bài báo khoa học hoàn chỉnh. Ngay cả những nghiên cứu sinh đã học tại các trường đại học sử dụng tiếng Anh ở nước ngoài cũng có thể gặp khó khăn trong việc soạn thảo một bài báo khoa học mà không cần sự hỗ trợ về ngôn ngữ. Nghiên cứu tại Đài Loan cho thấy khoảng 1/4 số bài báo bị từ chối do vấn đề về ngôn ngữ. Do đó, việc soạn bài báo khoa học bằng tiếng Anh, dù có vẻ đơn giản, lại là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến “số phận” của một bài báo. Có thể nói, tiếng Anh là một rào cản đáng kể đối với sự hiện diện của khoa học Việt Nam trên trường quốc tế. Cuốn sách bạn đang đọc được viết với mục đích hỗ trợ bạn cách viết một bài báo khoa học bằng tiếng Anh.
Một nghiên cứu khoa học thường bắt đầu bằng việc xây dựng đề cương nghiên cứu, tiếp theo là triển khai nghiên cứu (thực hiện thí nghiệm và thu thập dữ liệu), công bố kết quả trên các tạp chí khoa học và trình bày kết quả tại các hội nghị. Do đó, cuốn sách này được chia thành ba phần chính: hướng dẫn viết đề cương nghiên cứu, cách soạn một bài báo khoa học và cách trình bày báo cáo khoa học tại các hội nghị quốc tế. Phần II tập trung vào các tiêu chuẩn để soạn một bài báo khoa học theo cấu trúc IMRaD (Giới thiệu, Phương pháp, Kết quả và Thảo luận). Tuy nhiên, nghiên cứu khoa học bắt nguồn từ ý tưởng, và ý tưởng cần được hệ thống hóa trong một đề cương nghiên cứu. Vì vậy, phần II của sách sẽ hướng dẫn cách xây dựng một đề cương nghiên cứu thuyết phục. Bên cạnh việc công bố bài báo khoa học, các nhà khoa học cũng cần trình bày báo cáo tại các hội nghị quốc tế. Đáng tiếc, nhiều nhà khoa học Việt Nam chưa có kinh nghiệm soạn bài báo cáo hoặc chưa quen với cách trình bày tại các hội nghị khoa học quốc tế, dẫn đến những sự cố không đáng có, thậm chí ảnh hưởng đến uy tín quốc gia. Vì vậy, cuốn sách này còn cung cấp hướng dẫn về cách trình bày báo cáo bằng PowerPoint trong các hội nghị khoa học quốc tế. Mỗi chương sách đều được minh họa bằng các ví dụ cụ thể, phần lớn được trích từ các bài báo của chính tác giả đã công bố trên các tạp chí quốc tế. Cuốn sách cũng bao gồm hai bài báo mẫu viết bằng tiếng Việt và tiếng Anh để bạn đọc tham khảo. Do tác giả hoạt động trong lĩnh vực y học, các ví dụ chủ yếu liên quan đến ngành y, nhưng có thể áp dụng cho nhiều ngành khoa học thực nghiệm khác. Hy vọng rằng, với những nội dung này, bạn đọc có thể thực hành viết bài báo một cách dễ dàng hơn.
Hiện nay, có rất nhiều sách hướng dẫn về cách viết bài báo khoa học bằng tiếng Anh, nhưng tác giả mong muốn cuốn sách này có những điểm khác biệt. Phần lớn các sách về chủ đề này được viết cho độc giả nói tiếng Anh hoặc người phương Tây, trong khi cuốn sách này được viết dành riêng cho người Việt Nam, đặc biệt là các nghiên cứu sinh và nhà khoa học Việt Nam. Với kinh nghiệm học tiếng Anh, trực tiếp tham gia nghiên cứu khoa học và làm việc trong các ban biên tập tạp chí khoa học quốc tế, tác giả có thể chia sẻ với các đồng nghiệp Việt Nam những điều mà các tác giả phương Tây không thể chia sẻ. Bạn đọc sẽ tìm thấy trong sách những kinh nghiệm thực tế về cách soạn bài báo khoa học và cách trình bày báo cáo, cũng như những sai lầm phổ biến mà người Việt Nam thường mắc phải.
Cuốn sách là kết quả của quá trình tâm huyết của tác giả, với mong muốn góp phần nâng cao số lượng ấn phẩm khoa học Việt Nam trên các diễn đàn khoa học quốc tế. Trong hơn 10 năm qua, tác giả đã tổ chức hơn 20 khóa học ngắn hạn (workshop) về phương pháp nghiên cứu khoa học tại nhiều trường đại học, bệnh viện và trung tâm nghiên cứu khoa học. Qua các khóa học này, tác giả nhận thấy những khó khăn trong việc viết bài báo khoa học. Vì vậy, sau các khóa học về phương pháp nghiên cứu là một loạt các khóa học về cách viết bài báo khoa học, bắt đầu tại Đại học Y Hà Nội vào năm 2009 và sau đó được triển khai tại nhiều bệnh viện và trường đại học khác. Cuốn sách này là “sản phẩm” của những khóa học đó. Tác giả xin cảm ơn Bs Hồ Phạm Thục Lan đã cho phép sử dụng hai bản thảo bài báo khoa học làm ví dụ minh họa. Tác giả cũng xin bày tỏ lòng cảm ơn các đồng nghiệp và học viên thuộc Bộ môn Nội tiết (Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh), Đại học Y Hà Nội, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Y Dược Cần Thơ, Đại học Y Dược Huế, Đại học Y Hải Phòng, Đại học Y Thái Nguyên, Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Nhân dân 115, Bệnh viện Nhân dân Gia Định, Học viện Quân Y 175, Bệnh viện Hoàn Mỹ, Bệnh viện Bạch Mai, v.v. đã tạo điều kiện cho tác giả chia sẻ kinh nghiệm. Tác giả cũng cảm ơn các công ty dược phẩm, đặc biệt là sanofi aventis và Novartis, đã hỗ trợ các khóa học về cách viết bài báo khoa học một cách vô tư.
Nhiều độc giả xa gần mà tác giả chưa từng gặp mặt cũng đã có những đóng góp và động viên ý nghĩa. Xin chân thành cảm ơn các bạn. Cuốn sách là một nỗ lực cá nhân, và “không ai hoàn hảo” là lời giải thích cho những thiếu sót và nhầm lẫn không thể tránh khỏi. Nếu bạn đọc tìm thấy bất kỳ thiếu sót nào, xin vui lòng góp ý để lần tái bản sau sẽ hoàn thiện hơn. Bạn có thể liên hệ với tác giả qua trang web cá nhân www.nguyenvantuan.net.
Kiên Giang, 24/12/2012
Lời nói đầu (Nhân lần tái bản thứ nhất)
Cuốn sách bạn đang cầm trên tay là một trong những nỗ lực nhằm nâng cao vị thế của khoa học Việt Nam trên trường quốc tế. Gần đây, nhiều ý kiến cho rằng so với các quốc gia trong khu vực và các quốc gia có cùng dân số và mức đầu tư cho khoa học, sự hiện diện của Việt Nam trên đấu trường khoa học quốc tế còn khá khiêm tốn. Hiện nay, từ Bộ Khoa học và Công nghệ đến các trường đại học và viện nghiên cứu đều đang nỗ lực khắc phục tình trạng này. Tuy nhiên, một trong những khó khăn (và cũng là trở ngại chính) của nhiều nhà nghiên cứu khoa học ở Việt Nam là chưa quen với cách viết một bài báo khoa học và còn hạn chế về việc sử dụng tiếng Anh. Cuốn sách này sẽ giúp các đồng nghiệp khoa học làm quen với “văn phong khoa học” và nâng cao cơ hội để kết quả nghiên cứu được công bố trên các tạp chí quốc tế.
Cuốn sách mới được xuất bản cách đây khoảng ba tháng và đã nhận được sự đón nhận nồng nhiệt từ công chúng và các nhà khoa học trong và ngoài nước. Nhiều nghiên cứu sinh đang học ở nước ngoài đã viết thư cho tác giả, cho biết cuốn sách là một “người bạn đồng hành” cần thiết trong quá trình học tập và sau khi tốt nghiệp. Sự đón nhận của các đồng nghiệp và các bạn là một nguồn động viên lớn đối với tác giả. Một số bạn đề nghị bổ sung thêm về cách trình bày bằng biểu đồ và những sai sót phổ biến trong phân tích dữ liệu. Do đó, trong lần tái bản thứ nhất này, cuốn sách đã được bổ sung thêm hai chương để đáp ứng yêu cầu của các bạn.
Tác giả muốn nhân cơ hội này để bày tỏ lòng cảm ơn Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp biên tập và xuất bản cuốn sách này cũng như những cuốn sách khác của tác giả trong thời gian qua. Việc có một nhà xuất bản đồng cảm và đồng hành trong việc truyền bá kiến thức khoa học là một sự khích lệ lớn. Dù đã cố gắng hết sức, tác giả nghĩ rằng cuốn sách có thể có một vài thiếu sót, và rất mong nhận được những góp ý từ độc giả để lần tái bản sau hoàn thiện hơn.
Mỗi tác phẩm đều có một kỳ vọng, và cuốn sách này cũng không phải là ngoại lệ. Kỳ vọng của cuốn sách và cũng là của tác giả là nhìn thấy số lượng công trình nghiên cứu khoa học từ Việt Nam được công bố trên các tạp chí quốc tế tăng lênnhanh chóng. Khoa học Việt Nam đang trong quá trình hội nhập quốc tế, và tác giả muốn xem cuốn sách này là một nỗ lực góp phần vào quá trình đó.
Tác giả
```
