Tiếng Việt Ân Tình - Tập 2
Nối tiếp thành công của tập 1,Tiếng Việt Ân Tình - Tập 2là một tuyển tập những bài viết ngắn gọn, súc tích về tiếng Việt. Tập sách này sẽ mang đến cho độc giả những kiến thức vừa quen thuộc vừa mới lạ, chỉ ra những lỗi chính tả phổ biến mà chúng ta thường mắc phải, đồng thời giải thích ý nghĩa của các địa danh quen thuộc với người Việt.
Tiếng Việt Ân Tình - Tập 2là một chuỗi những câu chuyện hấp dẫn, gần gũi về nguồn gốc, ý nghĩa sâu xa của những từ ngữ, những địa danh tưởng chừng đã in sâu vào tiềm thức. Không chỉ giới hạn trong lĩnh vực ngôn ngữ,Tiếng Việt ân tìnhcòn cung cấp cho độc giả những kiến thức thường thức về văn hóa, lịch sử và văn chương Việt Nam. Đây thực sự là một nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho những ai mới bắt đầu tìm hiểu về ngôn ngữ học, hoặc đơn giản là tò mò, yêu thích những âm thanh, từ ngữ, tên gọi quen thuộc xung quanh ta.
Sách được chia thành các mục chính như: từ Hán Việt, từ mượn gốc Pháp, chính tả, địa danh, thành ngữ tục ngữ, âm nhạc và các chủ đề khác. Mỗi mục là một hành trình khám phá thú vị, giúp chúng ta nhận thấy mối liên kết mật thiết giữa ngôn ngữ và quá trình lịch sử, văn hóa, lối sống, tư duy của người Việt.
Về tác giả
Lê Trọng Nghĩalà Kỹ sư Trí tuệ nhân tạo, Nhà sáng lập và Chủ nhiệm tổ chức Tiếng Việt giàu đẹp, Trưởng ban tổ chức dự án Ngày Tôn vinh tiếng Việt.
Với niềm đam mê sâu sắc đối với ngôn ngữ mẹ đẻ, anh Trọng Nghĩa đã có nhiều đóng góp quan trọng trong việc gìn giữ và phát huy vẻ đẹp của tiếng Việt. Đặc biệt, Ngày Tôn vinh tiếng Việt lần đầu tiên do anh đề xuất đã được Chính phủ chính thức công nhận vào năm 2022, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong việc nhắc nhở cộng đồng về giá trị và sự giàu đẹp của ngôn ngữ quốc gia.
Mục lục
Lời tựa
Lời mở đầu
Từ Hán Việt (30 bài)
Từ mượn gốc Pháp (10 bài)
Chính tả (10 bài)
Địa danh (20 bài)
Thành ngữ, tục ngữ, quán ngữ (20 bài)
Âm nhạc (9 bài)
Nội dung khác (40 bài)
Trích đoạn sách
1. Khi muốn diễn tả sự tỉ mỉ, trau chuốt đôi khi quá mức, chúng ta thường dùng từ “cầu kỳ”. Do sự tương đồng về mặt phát âm, nhiều người cho rằng đây là một từ láy, với “cầu” và “kỳ” là những thành tố vô nghĩa. Tuy nhiên, thực tế không phải vậy. “Cầu kỳ” là một từ Hán Việt, được viết bằng hai chữ 求奇. Trong đó, “cầu” (求) có nghĩa là “tìm kiếm”, “xin xỏ”, như trong “yêu cầu”, “cầu nguyện”. Còn “kỳ” (奇) có nghĩa đen là “số lẻ”, “dư ra”, nghĩa bóng là “đặc biệt, không tầm thường” như trong “kỳ diệu”, “kỳ bí”. Do đó, “cầu kỳ” mang nghĩa “tìm cái lạ lùng, không thích bình thường giản dị” như được định nghĩa trong từ điển của Nguyễn Quốc Hùng. Theo thời gian, khi du nhập vào tiếng Việt, nghĩa của “cầu kỳ” vẫn giữ được một phần sắc thái ban đầu, nhưng nhìn chung đã thay đổi, trở thành “không tự nhiên, không giản dị mà cố ý làm cho khác thường” (Từ điển tiếng Việt, Hoàng Phê chủ biên).
Bên cạnh “cầu kỳ”, chúng ta còn thấy nhiều từ Hán Việt khác cũng có cấu trúc “động từ + tính từ”, ví dụ như “truy hoan” (追歡), với “truy” (追) là “đuổi theo”, “hoan” (歡) là “vui vẻ”. Như vậy, “truy hoan” có nghĩa gốc là “đuổi theo cuộc vui chơi”, như từ điển của Nguyễn Quốc Hùng đã giải thích.
2. Khi một người có tác động đến điều gì đó, chúng ta nói họ có “ảnh hưởng” đến điều đó. Từ này rất quen thuộc, nhưng liệu chúng ta đã thực sự hiểu rõ ý nghĩa của nó? Theo Tầm nguyên từ điển của Lê Văn Hòe, “ảnh hưởng” có Hán tự là 影響, trong đó “ảnh” (影) có nghĩa là cái bóng từ vật thể tạo ra, còn hưởng (響) là tiếng vang từ một âm thanh vọng lại. Việt Nam tự điển của Hội Khai trí Tiến đức cũng giải thích: “ảnh hưởng” xuất phát từ câu “Ảnh tùy hình, hưởng ứng thanh” nghĩa là “Bóng theo hình, vang thuận tiếng”. Như vậy, “có ảnh hưởng” chính là “gây nên kết quả ở nơi khác”, giống như cái bóng và tiếng vang lan tỏa. Thông qua việc tìm hiểu từ này, chúng ta cũng có được những khám phá thú vị khác. Ví dụ, về nghĩa gốc ban đầu, nếu “hình” là dáng vẻ của thực thể thì “ảnh” chỉ là sự phản chiếu, là bóng. Hay “hưởng” là tiếng vang, nên “giao hưởng” (交響) chính là sự hòa quyện giữa những âm thanh vang vọng, và “hưởng ứng” (響應) vốn có gốc là “thuận theo những tiếng vang đi xa”.
3. Chắc hẳn chúng ta không còn xa lạ với “Việt kiều” – một từ dùng để chỉ những người Việt Nam đang sinh sống và làm việc ở nước ngoài. “Việt” thì ai cũng hiểu, nhưng còn “kiều” thì sao? Về vấn đề này, Việt Nam tự điển của Hội Khai trí Tiến đức giải thích: “Kiều. 侨 Ở ngụ, ở nhờ. Hoa kiều, kiều cư”. Hán Việt từ điển của Thiều Chửu thì giải thích: “Kiều: Ở nhờ, đi ở nhờ làng khác hay nước khác gọi là kiều cư, kiều dân”. Như vậy, “kiều” trong “Việt kiều” vốn có nghĩa là “ở nhờ”. Về sau, nghĩa này được mở rộng để chỉ việc sinh sống tại một quốc gia khác. Chữ “kiều” này còn xuất hiện trong nhiều từ khác như:
- Kiều bào: người dân nước mình cư trú ở nước ngoài.
- Kiều cư: cư trú ở nước ngoài.
- Kiều hối: chứng từ tín dụng và thanh toán bằng ngoại tệ, dùng cho người Việt ở nước ngoài.
```
