Thấu Hiểu Động Lực, Giải Mã Hành Vi, Làm Chủ Cuộc Đời: Khám Phá Sức Mạnh Bên Trong
Bạn có bao giờ tự hỏi, những quyết định bạn đưa ra trong cuộc đời có thực sự xuất phát từ đam mê và mong muốn sâu thẳm bên trong, hay chỉ đơn thuần là sự ảnh hưởng từ những yếu tố ngoại cảnh?
Khi đứng trước những ngã rẽ quan trọng, chúng ta thường phải đấu tranh để lựa chọn con đường phù hợp. Liệu đó là lựa chọn mà bản thân thực sự mong muốn (“chọn làm”), hay là những điều bị ép buộc phải thực hiện (“phải làm”)?
Xuất phát từ những trăn trở tương tự về quyền tự chủ và sự kiểm soát, nhà tâm lý học Edward L. Deci cùng các cộng sự đã đặt ra một câu hỏi đầy thách thức: Tại sao trẻ em vốn có bản năng tò mò, ham học hỏi, lại dần mất đi sự hứng thú này khi bước vào môi trường giáo dục? Bằng những nghiên cứu chuyên sâu và quan sát tỉ mỉ, Edward L. Deci đã cho ra đời cuốn sách“Sao ta làm điều ta làm”, một tác phẩm giúp giải đáp những thắc mắc về động lực thúc đẩy hành vi của con người, dựa trên nền tảng Tâm lý học hành vi: Động lực.
Động Lực Nội Tại và Sự Tự Chủ
Edward L. Deci tập trung phân tích động lực nội tại của con người, xoay quanh sự khác biệt then chốt giữa hành động tự chủ và hành động bị kiểm soát. Hành động tự chủ là khi chúng ta hành động theo ý muốn của bản thân, cảm thấy tự do và tự nguyện. Ngược lại, hành động bị kiểm soát xuất phát từ áp lực bên ngoài, khiến chúng ta hành động mà không thực sự đồng tình. Trong trường hợp này, hành vi không còn là biểu hiện của con người thật, mà là sự khuất phục trước những ràng buộc.
Một hành vi lành mạnh, hiệu quả và bền vững phải bắt nguồn từ động lực nội tại, hòa hợp với bản chất của mỗi người. Hoạt động tự chủ đòi hỏi việc chấp nhận và nội hóa các quy tắc, biến chúng thành một phần không thể thiếu của bản thân. Như Edward L. Deci nhấn mạnh:“Yếu tố then chốt để xác định liệu con người có đang sống một cách tự chủ hay không là liệu họ có cảm thấy, tận sâu bên trong, rằng những hành động của họ là lựa chọn của chính họ hay không.”
Hiểu Lầm Về Phần Thưởng và Hình Phạt
Có nhiều quan niệm sai lầm về những yếu tố có thể tạo động lực cho hành vi. Hai trong số đó là phần thưởng và hình phạt. Hình phạt rõ ràng là một hình thức kiểm soát, và do đó, nó làm suy giảm động lực. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là phần thưởng, dù có vẻ tích cực, cũng lại làm suy yếu động lực nội tại – nguồn sống, sự tự nguyện, tính chân thật và sự tò mò vốn có của con người.
Qua 13 chương sách, Edward L. Deci cùng Richard M. Ryan đã khám phá những khía cạnh đối lập của sự tự chủ và bị kiểm soát, từ đó làm nổi bật tầm quan trọng của nhu cầu tự chủ trong mỗi con người. Từ những nghiên cứu về động lực, tác giả xem xét mối liên hệ giữa sự tự chủ và trách nhiệm, phân biệt động lực nội tại và ngoại tại, đồng thời dẫn dắt độc giả suy ngẫm về cách thúc đẩy trách nhiệm trong cuộc sống, duy trì sự tự chủ giữa vô vàn sự kiểm soát, để hướng đến một cuộc sống tự do và hạnh phúc.
“Cuốn sách này chứa đầy hy vọng, vì nó cho biết những gì chúng ta có thể làm cho chính mình, cho con cái, nhân viên, bệnh nhân, học sinh và các vận động viên của chúng ta - đúng hơn là những gì chúng ta có thể làm cho xã hội”, tác giả khẳng định.
Ứng Dụng Thực Tiễn và Giá Trị Của Cuốn Sách
“Sao ta làm điều ta làm”không phải là một phương pháp chữa trị kỳ diệu, mà là một tập hợp những giải pháp hiệu quả để giải quyết những vấn đề liên quan đến hành vi con người. Những giải pháp này có thể được áp dụng cho nhiều đối tượng khác nhau, bao gồm giáo viên, nhà quản lý, cha mẹ, bác sĩ và huấn luyện viên.
Cách tiếp cận “chữa trị” bắt đầu từ việc hiểu rõ động lực của con người – ở mức độ tự chủ – và sử dụng những hiểu biết đó để quản lý bản thân hiệu quả hơn, xây dựng những mối quan hệ bền chặt hơn, thúc đẩy sự tự chủ lành mạnh cho bản thân và những người xung quanh, từ đó kiến tạo một cuộc sống ý nghĩa.
Thông Tin Về Tác Giả
Tiến sĩ Edward L. Deci sinh năm 1942, là giáo sư tâm lý học và giám đốc chương trình động lực con người tại Đại học Rochester. Cùng với Richard Ryan, ông đã xây dựng Lý thuyết về tự quyết (SDT – self-determination theory), một học thuyết vĩ mô về động lực con người có ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực tâm lý học hành vi. Lý thuyết này được ứng dụng rộng rãi để dự đoán và điều chỉnh hành vi trong nhiều lĩnh vực khác nhau như giáo dục, chăm sóc sức khỏe, môi trường làm việc, nuôi dạy con cái và thể thao.
Với hơn 40 năm nghiên cứu về động lực, Edward L. Deci đã có những đóng góp quan trọng trong việc cải thiện hành vi và hạnh phúc của con người. Nhà tâm lý học Daniel Goleman nhận xét:“Edward L. Deci là một trong những nhà tư tưởng sắc sảo nhất, sáng suốt nhất và quan trọng nhất của tâm lý học hiện đại.”
