Paul Cézanne: Người Sơ Khai Của Nghệ Thuật Hiện Đại
Liệu có người yêu nghệ thuật nào thoạt nhìn không thể nhận ra tranh của Paul Cézanne? Loạt tranh tĩnh vật nổi tiếng với táo và cam, những người đi tắm hoặc quang cảnh núi Sainte-Victoire... không chỉ ghi dấu ấn trong lịch sử nghệ thuật thế kỷ XIX mà còn tiếp tục mê hoặc những du khách hiện đại đến các bảo tàng trên thế giới.
Paul Cézanne tự nhận mình là “con người sơ khai của nghệ thuật mới”, và ông đã thực sự gia nhập hàng ngũ những nghệ sĩ có ảnh hưởng nhất, vượt qua những giới hạn của trường phái Ấn tượng. Các nhà sử học nghệ thuật thậm chí còn đánh giá ông là một trong những người đặt nền móng cho nghệ thuật hiện đại. Sức mạnh chân thực, chất trữ tình Địa Trung Hải, kỷ luật nghiêm khắc, sự thanh lịch kín đáo, và ý chí sáng tạo bậc thầy – tất cả đều được thể hiện và phân tích sâu sắc trong cuốn sách này, một tuyển tập phong phú các kiệt tác của Cézanne.
Tác phẩm này thuộc bộ sách các danh họa, được xuất bản trong Tủ sách Nghệ thuật của Omega+.
Những Đánh Giá Sâu Sắc Về Cézanne
Họa sĩ Émile Bernard đã đưa ra một nhận định sâu sắc về đóng góp thực sự của Cézanne: “Paul Cézanne nhìn nhận sự vật không phải theo cách chúng tồn tại, mà qua mối quan hệ trực tiếp của chúng với hội họa, tức là với sự thể hiện cụ thể vẻ đẹp của chúng. Ông là một người trầm tư, có cách nhìn thẩm mỹ chứ không phải khách quan; ông thể hiện bằng sự nhạy cảm, tức là dùng bản năng và tình cảm để nhìn nhận các mối quan hệ và về sự hòa hợp”.
Vào ngày 8 tháng 9 năm 1906, chỉ một tháng trước khi qua đời, Paul Cézanne đã gửi một bức thư chứa đựng những lời khuyên ý nghĩa cho con trai về niềm tin và sự khiêm nhường: “Ta không diễn tả được hết cảm xúc mãnh liệt đang phát triển bên trong mình, ta không thể hiện được hết những màu sắc phong phú và sinh động tuyệt vời của thiên nhiên. Ở đây, bên bờ sông, các motif được nhân lên, cùng một đối tượng nhưng được đặt dưới góc nhìn khác sẽ cho ra những chủ đề vô cùng thú vị và đa dạng đến mức ta tin là mình có thể vẽ trong nhiều tháng trời mà không cần phải đổi vị trí”.
Triển lãm cá nhân đầu tiên của Cézanne tại Paris được tổ chức bởi Ambroise Vollard vào năm 1895. Lúc đó, nhà bán tranh trẻ mới chỉ 27 tuổi, trong khi họa sĩ đã 56 tuổi! Triển lãm trưng bày 150 tác phẩm, và dù công chúng vẫn chưa hoàn toàn đồng ý về phong cách của ông, Paul Cézanne đã khẳng định được vị thế của mình trong giới hội họa, và cuối cùng, bậc thầy về già cũng bắt đầu nhận được những giá trị nhất định về mặt thương mại.
Nghiên Cứu Về Bản Thân Và Tranh Tĩnh Vật
Giống như nhiều nghệ sĩ khác, Paul Cézanne đã dành nhiều thời gian nghiên cứu gương mặt của chính mình. Thông qua vẽ chì và vẽ màu, ông đã tạo ra rất nhiều tranh tự họa từ những năm đầu sự nghiệp cho đến những năm cuối đời. Ông không dễ dãi mà cũng không quá khắt khe, mà kiên nhẫn kiểm chứng hiệu ứng ánh sáng và hình khối được tái tạo chỉ bằng sự kỳ diệu của màu sắc, bất chấp dòng chảy của thời gian. Bắt đầu bằng những phác thảo nhanh chóng, những bức chân dung tự họa của ông cho phép chúng ta theo dõi những giai đoạn quan trọng trong hành trình của họa sĩ, đồng thời xác nhận tính liên tục trong những cảm quan sâu sắc nhất của ông.
Dù tranh chân dung và tranh phong cảnh của ông rất nổi tiếng, chính những bức tranh tĩnh vật lại được công chúng đời sau ca ngợi như đóng góp độc đáo nhất của Paul Cézanne. Tranh tĩnh vật của ông được biết đến rộng rãi đến mức “quả táo của Cézanne” thường được xem là biểu tượng mang tính đại diện cho phong cách của ông.
Tranh Phong Cảnh: Cuộc Truy Vấn Về Thiên Nhiên
Trong suốt sự nghiệp sáng tác của Paul Cézanne, tranh phong cảnh giống như một cuộc truy vấn không ngừng. Ông kiên nhẫn quan sát thiên nhiên, đặc biệt chú trọng đến những bí mật ẩn sau vẻ bề ngoài, nhưng không bỏ qua chính vẻ bề ngoài đó. Ông tránh xa việc vẽ những cảnh đẹp bắt mắt quen thuộc hay vẽ theo lối kể chuyện, thậm chí là vẽ theo lối ngoại lai. Bậc thầy người Aix đã cố gắng chỉ ra rằng, trong việc vẽ phong cảnh, họa sĩ phải đồng thời trung thành với hai chân lý: chân lý của thiên nhiên và chân lý của hội họa.
Không giống như Paul Gauguin, Vincent Van Gogh, Henri Matisse, những người tìm kiếm ánh sáng tuyệt vời của Provence vào thời kỳ đỉnh cao của họ, Cézanne đã được thấm nhuần thứ ánh sáng đó từ khi còn nhỏ. Đó là một ánh sáng đặc biệt, vừa làm nổi bật các đường viền, vừa khiến các màu sắc trở nên sống động và làm cho các hình khối rung lên. Với khả năng dự báo và thiên cảm, chính ở trên bờ biển Địa Trung Hải của ngôi làng Estaque, cái nôi tương lai của trường phái Lập thể đang được ấp ủ, bậc thầy xứ Aix đã đặt giá vẽ xuống để quan sát sự gặp gỡ của đất, biển và trời, những tấm gương riêng biệt phản ánh sự rạng rỡ của thiên nhiên.
Những Câu Nói Đắt Giá
“Quả là lịch sử – và không chỉ riêng lịch sử nghệ thuật – chỉ tiến triển bằng những bước đi khó ngờ mà nguồn gốc của chúng về sau mới được khám phá.”
“Đây là bằng chứng cho thấy đối với kẻ cô đơn cùng cực này, tình bạn chưa bao giờ là hai chữ vô nghĩa, rằng câu chuyện về mối quan hệ phức tạp giữa hai tư tưởng lớn này, cả hai đều lưu danh hậu thế, sẽ luôn có những vùng tối mãi mãi không thể chạm tới.” – về tình bạn của Cézanne với nhà văn Zola.
“Nghệ thuật là sự hài hòa song hành cùng thiên nhiên. Chẳng hiểu những kẻ ngốc nghếch nghĩ gì khi nói với các anh: hội họa luôn thấp kém hơn thiên nhiên! [Với tôi,] hội họa luôn song hành với thiên nhiên.” – Cézanne nói với Joachim Gasquet
“Toàn bộ ý nguyện của người họa sĩ phải im tiếng. Anh ta phải dập tắt tiếng nói của đinh kiến trong anh, phải quên, quên hết đi, phải im lặng, phải là một tiếng vọng hoàn hảo. Và rồi, trên cái nền nhạy cảm đó, cảnh vật sẽ được vẽ nên” – Cézanne nói với Joachim Gasquet
“Cho đến buổi hoàng hôn của cuộc đời, Cézanne vẫn không hề từ bỏ những tham vọng lớn lao của mình, mặc cho người đời chế nhạo hay hoài nghi. […] “Chân lý nằm ở thiên nhiên, tôi sẽ chứng minh điều đó”.”
“Suốt đời, tôi đã làm việc để kiếm tiền, nhưng tôi tin người ta có thể vẽ tranh mà không khiến người khác đến tập trung đến cuộc sống riêng tư của mình.”
“[…] họa sĩ phải toàn tâm toàn lực với việc nghiên cứu thiên nhiên, và cố gắng vẽ những bức tranh sao cho chúng trở thành một bài học quý giá còn những lời bàn tán về nghệ thuật thì gần như vô bổ. Lao động nghệ thuật giúp nghệ sĩ tiến bộ trong chính nghề nghiệp của mình đủ để bù đắp cho chuyện những kẻ ngu ngốc không hiểu được anh ta”.
“Nếu như nhà văn dùng những ý tưởng trừu tượng thì họa sĩ dùng cọ vẽ và màu sắc để cụ thể hóa những cảm giác và cảm nhận của mình.”
“Thành công tuyệt đối về mặt thị giác của bộ tranh vẽ núi Sainte-Victoire không chỉ bảo đảm chắc chắn cho việc Cézanne được lưu danh hậu thế; nó còn là bằng chứng cho thấy sức gợi của hội họa vượt qua cả thực tế được nắm bắt bằng đôi mắt nghệ sĩ, và theo hướng đó, mở đường cho hai cuộc cách mạng tạo hình lớn nhất thế kỷ XX, trường phái Lập thể và trường phái Trừu tượng.”
“Bởi vì – và thậm chí có lẽ là trên hết – khi vẽ hình ảnh của chính mình, Cézanne không bao giờ nhượng bộ trước cám dỗ của việc bắt chước.”
“Sống ở một trong những thế kỷ phong phú nhất của toàn bộ lịch sử hội họa, vị trí của Paul Cézanne chưa bao giờ được xác định một cách dễ dàng.”
“Khó khăn trong việc tìm người mẫu vẫn là lời giải thích hợp lý nhất cho việc Cézanne có rất ít tranh chân dung vẽ phụ nữ.”
Về Tác Giả
GÉRARD DENIZEAU (25/10/1953)
Nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuật, nhà âm nhạc và cây viết người Pháp với rất nhiều tác phẩm thuộc đủ thể loại: tiểu thuyết, thơ ca, báo chí, sách về mỹ thuật và âm nhạc.
Ông từng làm giáo viên trung học (từ năm 1978 tại Lons-le-Saunier), giảng viên tại Đại học Lorraine (từ năm 1984), giảng viên âm nhạc tại Đại học Paris 4 (từ năm 1992) và tại Trung tâm Đào tạo Nghệ thuật cao cấp CRR-Paris 4 (từ năm 2004).
Gérard Denizeau đã dành nhiều năm trong sự nghiệp viết lách để cống hiến cho sự bảo tồn những di sản quý báu của nước Pháp nói riêng và thế giới nói chung.
```
