Hành trình tái hiện cuộc đời Hồng Hà nữ sĩ Đoàn Thị Điểm của Lê Phương Liên
Khi được hỏi về động lực thôi thúc hoàn thành tiểu thuyết dã sử về Hồng Hà nữ sĩ Đoàn Thị Điểm, nhà văn Lê Phương Liên chia sẻ: “Tôi hăng hái ngồi bên bàn phím, viết đêm viết ngày như thể nhập đồng, như có một nguồn lực siêu nhiên nào đó thúc đẩy”. Có lẽ, chỉ có thể giải thích hiện tượng này bằng sự thôi thúc mạnh mẽ khi nhà văn dấn thân vào việc tái hiện cuộc đời một bậc nữ nhân kiệt xuất, một nhân vật vô cùng đặc biệt trong lịch sử văn học trung đại Việt Nam.
Cuộc đời đầy biến động qua lăng kính tiểu thuyết
Cuốn tiểu thuyết, dù không quá dài với chỉ năm chương, đã bao quát trọn vẹn cuộc đời đầy thăng trầm của một nhà giáo, một thầy thuốc, một nữ tác gia với tư tưởng tiến bộ, tầm nhìn xa trông rộng, chính kiến rõ ràng và tấm lòng nhân ái. Khó có thể hình dung một Đoàn Thị Điểm tài sắc vẹn toàn, không chỉ tinh thông cầm kỳ thi họa mà còn sở hữu tài năng… võ nghệ. Minh chứng cho điều này là lần bà một mình về quê, đã khiến tên cướp phải kinh hãi bỏ chạy, hay những màn múa Hoa mai quyền dưới trăng cùng anh trai Đoàn Doãn Luân khiến bao người ngưỡng mộ. Nhà văn Lê Phương Liên đã khéo léo lồng ghép các chi tiết, tạo nên những cơ hội gặp gỡ giữa các nhân vật, ví dụ như khi Đoàn Thị Điểm được nhận làm con nuôi của Thượng thư Lê Anh Tuấn, bà đã có dịp giao lưu với Tiến sĩ Nguyễn Kiều; tên cướp năm nào sau đó trở thành học trò của Hồng Hà nữ sĩ; cậu Chiêu Bảy Lê Hữu Trác từng sinh sống cùng gia đình Đoàn Thị Điểm trước khi nhập ngũ, và cuộc gặp gỡ xúc động khi bà tiễn chồng đi sứ. Tài năng và tấm lòng nhân hậu của bà đã chạm đến trái tim của tất cả những ai có duyên gặp gỡ, từ Thượng thư Lê Anh Tuấn, Tiến sĩ Nguyễn Kiều, cậu Chiêu Bảy Lê Hữu Trác, Đặng Trần Côn, Nguyễn Nghiễm cho đến các học trò, người dân quê hương và cả những người dân nơi chồng bà đi sứ, khi bà cùng họ chữa bệnh cho thương binh.
Văn chương, nhân cách và những mối tình sâu sắc
Song song với việc khắc họa cuộc đời Đoàn Thị Điểm, tác giả cũng tinh tế phân tích tài năng văn chương bẩm sinh, khả năng đồng cảm sâu sắc và những chiêm nghiệm tinh tế của nữ sĩ ngay từ khi còn nhỏ, giúp nàng ứng tác thơ văn, sáng tác truyện kì ảo và dịch Nôm Chinh phụ ngâm một cách xuất sắc. Bên cạnh những nhân vật chính gắn liền với cuộc đời Đoàn Thị Điểm như Đoàn Doãn Luân (người anh thân thiết) và Tiến sĩ Nguyễn Kiều (người bạn đời tri kỷ), tác giả còn xây dựng một nhân vật phụ nhưng lại vô cùng quan trọng, thể hiện sự sáng tạo độc đáo của mình: đó là Trần võ sư. Nhân vật này, một nô bộc (từng là hoạn quan), đã trung thành, tận tụy phục vụ Đoàn Thị Điểm suốt cuộc đời, và đằng sau sự tận tâm ấy là một tình yêu thầm lặng, sâu sắc mà người đọc chỉ thực sự nhận ra vào những trang cuối cùng thông qua những đoạn độc thoại nội tâm đầy xúc động của nhân vật này khi chứng kiến giây phút Hồng Hà nữ sĩ trút hơi thở cuối cùng. Chính những chi tiết nhỏ nhặt như vậy đã khiến “Nữ sĩ thời gió bụi” trở nên sống động, chân thực và gần gũi với độc giả.
Tiếp cận dân dã, đầy thuyết phục
Viết về một nhân vật lịch sử có tầm ảnh hưởng là một thách thức không nhỏ. Viết về một người phụ nữ sống cách đây ba trăm năm, trong bối cảnh lễ giáo phong kiến hà khắc, lại mang tư tưởng nữ quyền tiên tiến càng là một thử thách lớn hơn. Lê Phương Liên đã tìm ra một cách tiếp cận dân dã nhưng vô cùng thuyết phục, đưa người đọc vào một hành trình phiêu lưu, trải nghiệm đầy đủ những thăng trầm của cuộc đời một nữ sĩ thời gió bụi, một câu chuyện đầy xúc động và nhân văn.
