Nhân Sinh Quan Phật Giáo Với Việc Xây Dựng Con Người Việt Nam Hiện Nay
Lịch sử văn minh thế giới, đặc biệt là nền văn minh phương Đông, là nền tảng hình thành nên tư duy duy cảm và các giá trị đạo đức truyền thống của người phương Đông. Việt Nam, một quốc gia phương Đông, đã chịu ảnh hưởng sâu sắc của tôn giáo trong đời sống tinh thần và văn hóa xã hội. Tùy thuộc vào từng giai đoạn lịch sử, tôn giáo đóng vai trò chủ đạo, tác động mạnh mẽ đến đời sống tinh thần, thói quen, suy nghĩ, lời nói và hành động của con người. Trong số các tôn giáo đó, Phật giáo, một tôn giáo lớn trên thế giới, đã du nhập vào Việt Nam khoảng thế kỷ I trước Công nguyên bằng cả đường biển và đường bộ, và từ đó trở thành một tôn giáo có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tinh thần, xã hội Việt Nam, từ truyền thống đến hiện đại.
Đóng Góp của Phật Giáo Đối Với Sự Phát Triển Xã Hội
Trong suốt quá trình hình thành và phát triển, Phật giáo Việt Nam đã có những đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục đạo đức. Phật giáo được xem là một trong những nhân tố quan trọng góp phần định hình các quan niệm, chuẩn mực và hệ giá trị đạo đức trong xã hội. Có thể khẳng định rằng triết lý nhân sinh của Phật giáo là một tư tưởng xuyên suốt và ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tinh thần của người Việt Nam.
Bối Cảnh Phát Triển Hiện Nay và Những Thách Thức
Hiện nay, Việt Nam đang trong giai đoạn “Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, với chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam và là tư tưởng chủ đạo cho mọi hoạt động. Bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận trong sự nghiệp phát triển văn hóa, giáo dục đạo đức con người Việt Nam, như việc vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, ý thức phấn đấu cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, tinh thần trách nhiệm và năng lực tổ chức thực tiễn của cán bộ, đảng viên được nâng cao, nhiều nét mới trong giá trị văn hóa và chuẩn mực đạo đức từng bước hình thành…
Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, đặc biệt là trong nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, việc giáo dục đạo đức, lối sống ở nước ta vẫn còn những hạn chế, yếu kém. Những biểu hiện như sùng bái nước ngoài, coi thường giá trị văn hóa dân tộc, chạy theo lối sống thực dụng, cá nhân, vị kỷ… đang gây hại đến thuần phong mỹ tục của dân tộc. Tình trạng chà đạp lên tình nghĩa gia đình, quan hệ thầy trò, đồng chí, đồng nghiệp vì đồng tiền và danh vị, buôn lậu, tham nhũng, ma túy, mại dâm và các tệ nạn xã hội khác gia tăng. Nạn mê tín dị đoan khá phổ biến. Nghiêm trọng hơn là sự suy thoái về đạo đức, lối sống ở một bộ phận cán bộ, đảng viên, dẫn đến tham nhũng, lãng phí, quan liêu, cửa quyền, sách nhiễu nhân dân, gây bất bình trong nhân dân và làm tổn thương uy tín của Đảng, của Nhà nước.
Khủng Hoảng Tinh Thần và Phương Hướng Giá Trị
Mặt khác, xã hội hiện nay đang đối mặt với nguy cơ khủng hoảng tinh thần, mất phương hướng lựa chọn giá trị niềm tin và lối sống, đặc biệt ở thế hệ trẻ. Những biểu hiện như nói không đi đôi với làm, sự thờ ơ trong gia đình, nhà trường, cơ quan, công sở và xã hội đã gây ra những phản cảm. Điều này ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của xã hội, đặc biệt là vấn đề xây dựng và phát triển con người hội đủ đức và tài trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Bởi vì con người được xem là trung tâm của sự phát triển, và sự phát triển của nền sản xuất cuối cùng là vì mục tiêu phục vụ con người, hướng con người đến các giá trị cao quý của Chân - Thiện - Mỹ. Do đó, việc giáo dục và xây dựng con người cần được xem là quốc sách hàng đầu, coi con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển bền vững của quốc gia và dân tộc.
Vai Trò của Nhân Sinh Quan Phật Giáo
Trước thực trạng những tác động tiêu cực ảnh hưởng đến các giá trị nhân văn con người và đạo đức bản sắc của dân tộc, “Nhân sinh quan Phật giáo” có thể góp phần giúp con người thay đổi cách nhìn (chính kiến), cái suy nghĩ (chính tư duy) và cách hành động (chính nghiệp) theo con đường Bát chính đạo. Từ đó, có thể giúp con người ứng xử khéo léo và phù hợp hơn với các vấn đề lớn trong cuộc sống mà Liên hợp quốc đề cập như: vấn đề về môi trường và hệ sinh thái, thiên tai và dịch bệnh, dân số và an ninh mạng, chiến tranh và hòa bình… Đồng thời, tạo cho con người sức mạnh tinh thần, nội lực kiên cố và thành công hơn trong quá trình hợp tác quốc tế thời kỷ nguyên số 4.0. Do đó, việc nghiên cứu quan niệm của Phật giáo về cuộc sống con người là điều cần thiết, mang ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, đặc biệt trong sự kiện quốc tế Chào mừng Đại lễ Phật đản Vesak Liên hợp quốc lần thứ 4 tại Việt Nam.
Nội Dung và Mục Tiêu Nghiên Cứu
Từ việc trình bày khái quát những điều kiện kinh tế, xã hội và tiền đề tư tưởng trong triết học Ấn Độ cổ đại, nội dung và đặc điểm của nhân sinh quan Phật giáo, công trình này nhằm chỉ ra thực trạng xã hội, ý nghĩa lịch sử và giá trị tư tưởng nhân sinh quan Phật giáo với việc xây dựng con người Việt Nam hiện nay. Từ đó, đưa ra một số giải pháp thích hợp cho việc phát huy những giá trị cao quý của nhân sinh quan Phật giáo, đặc biệt là tinh thần nhập thế trong thời kỳ đổi mới.
Những đánh giá về ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến vấn đề xây dựng con người Việt Nam hiện nay và những giải pháp mà cuốn sách này đưa ra hy vọng sẽ góp phần giúp chúng ta có sự hiểu biết một cách hệ thống và sâu sắc về nội dung cơ bản của nhân sinh quan Phật giáo, qua đó hiểu rõ hơn giá trị tư tưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến các giá trị đạo đức con người Việt Nam trong quá trình giao lưu tiếp biến giữa các nền văn hóa từ khi Phật giáo du nhập Việt Nam. Qua đó thể hiện tinh thần nhập thế, phát triển của Phật giáo qua phương châm: “Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã hội”. Quyển sách cũng có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các ngành: Triết học, Tôn giáo học, Đạo đức học, Phật học ở các học viện, trung tâm nghiên cứu, các trường cao đẳng, đại học trong cả nước.
Tác giả xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa học thuộc Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh; Học viện Phật giáo Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu để tác giả hoàn thiện quyển sách; Nhà xuất bản và Tạp chí Khoa học Xã hội đã tạo điều kiện thuận lợi để quyển sách được ra mắt cùng bạn đọc. Đặc biệt là nhà tài trợ Phật tử Ngọc Thiện đã phát tâm toàn bộ kinh phí để xuất bản ấn phẩm này.
Trong quá trình nghiên cứu, biên soạn tác giả rất cố gắng hoàn thiện, song nội dung quyển sách vẫn không thể tránh khỏi một số hạn chế, thiếu sót nhất định. Tác giả rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ quý bạn đọc, để quyển sách này được hoàn thiện hơn trong thời gian tới.
