"Ngôi nhà của Matryona" - Tuyển tập truyện ngắn lay động lòng người của Alexander Solzhenitsyn
“Ngôi nhà của Matryona” (dịch bởi Phạm Ngọc Thạch, do Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam phát hành) là một tuyển tập các truyện ngắn và đoản văn tiêu biểu, thể hiện rõ phong cách nghệ thuật độc đáo của nhà văn Alexander Solzhenitsyn. Cuốn sách bao gồm 4 truyện ngắn, 2 đoản văn cùng phần Phụ lục chứa các bài diễn văn quan trọng (“Diễn từ Nobel”, “Bài phát biểu tại lễ trao giải Nobel”, “Diễn từ Templeton”, tiểu luận “Sống không dối trá!”). Cuối sách còn cung cấp các mốc thời gian đáng nhớ trong cuộc đời nhà văn và hình ảnh minh họa.
Đánh giá của giới phê bình về văn chương Alexander Solzhenitsyn
Nhà phê bình Đỗ Lai Thúy đã nhận xét về văn chương của Alexander Solzhenitsyn: “‘lời nói về sự thật’ hấp dẫn bởi chính sự thật đó. Các tác phẩm của ông, từ những sáng tác đầu tay cho đến những tiểu thuyết sau này, đều thống nhất ở một phong cách được các nhà nghiên cứu gọi là ‘cái nhìn đặc tả’ và ‘sự xé vụn thời gian’. Phong cách này khác biệt so với truyền thống văn xuôi Nga thế kỷ XIX và có sự tương đồng với thủ pháp ‘đồng hiện’ của văn chương Mỹ. Sự đổi mới này hòa quyện chặt chẽ với những biểu tượng truyền thống của ngụ ngôn Nga như con hươu, cây sồi, con bê… tạo nên một sức hấp dẫn đặc biệt” (“Từ điển văn học”, nhiều tác giả, Nxb. Thế giới, Hà Nội 2004). Ban giám khảo Viện Hàn lâm Thụy Điển khi trao giải Nobel Văn chương cho nhà văn đã khẳng định: “Chính hình thức phê phán mà Solzhenitsyn sử dụng trong tác phẩm của mình cũng minh chứng cho thông điệp mà ông muốn truyền tải. Hình thức này được gọi là tiểu thuyết đa thanh (polyphone novel) hay tiểu thuyết chiều ngang (hirizontal novel)… Đó là toàn bộ nhân tính được chứa đựng trong một hạt dẻ, bởi hạt nhân của nó là tình yêu nhân loại. Giải thưởng Nobel Văn chương năm nay được trao cho người đã thể hiện một chủ nghĩa nhân văn cao cả đó.”
"Ngôi nhà của Matryona" - Khám phá những mảng màu tương phản của cuộc sống
Điều này được thể hiện một cách rõ nét trong “Ngôi nhà của Matryona” – một trong những truyện ngắn được yêu thích nhất của Alexander Solzhenitsyn. Câu chuyện kể về hành trình của nhân vật Ignatich đến một ngôi làng hẻo lánh, nơi ông tá túc trong nhà của bà lão góa bụa Matryona. Trong suốt thời gian ở đây, ông chứng kiến sự đối lập giữa lòng tốt, sự bao dung và lòng tham, sự đố kị. Qua đó, Ignatich cảm nhận sâu sắc về số phận con người và đau xót trước sự suy tàn của lòng mộ đạo và sự liêm chính. Tương tự, trong truyện “Vì lợi ích công việc”, các sinh viên một trường trung cấp kỹ thuật đã dồn tâm huyết xây dựng tòa nhà mới, nhưng vì những mưu tính cá nhân, một viện nghiên cứu đã chiếm đoạt công trình này, gây ra sự thất vọng lớn cho sinh viên. Câu chuyện đặt ra câu hỏi về sự thật và dối trá: “Chúng ta không phải là những nam tước thời Trung cổ để tô vẽ cho huy hiệu của mình lộng lẫy thêm. Danh dự của thành phố chúng ta là ở chỗ những người trẻ tuổi ấy đã hân hoan xây dựng, và chúng ta có nghĩa vụ phải hỗ trợ họ! Nếu lấy đi tòa nhà, thì suốt đời họ sẽ ăn sâu ý nghĩ rằng họ đã bị lừa dối. Mã đã lừa một lần – có nghĩa là sẽ lừa thêm lần khác!”
Phơi bày những góc khuất của xã hội Nga
Tập truyện ngắn phơi bày một cách tinh tế những mặt tối của con người và xã hội Nga đầu và cuối thế kỷ XX. Tác giả không đưa ra bất kỳ phán xét trực tiếp nào, mà thông qua cách “kể chuyện”, ông cho thấy khi bị cám dỗ bởi những toan tính nhỏ nhen và có điều kiện thuận lợi, con người có thể trở nên tàn nhẫn đến mức nào. Thông qua tập truyện này, tác giả mong muốn con người từ bỏ những ác tâm, thay đổi và hướng tới một lối sống thiện lành.
Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam trân trọng giới thiệu đến quý độc giả cuốn sách“Ngôi nhà của Matryona”.
Về tác giả Alexander Solzhenitsyn
Alexander Solzhenitsyn sinh ngày 11/12/1918 tại thành phố Kislovodsk. Tuổi thơ của nhà văn tương lai trải qua trong bối cảnh khắc nghiệt của chiến tranh. Ông sớm mồ côi cha và phải đối mặt với nhiều khó khăn, thiếu thốn từ khi còn nhỏ. Ngay từ khi còn nhỏ, Alexander đã ấp ủ ước mơ trở thành một nhà văn, và tác phẩmChiến tranh và hòa bìnhcủa Leo Tolstoy đã có ảnh hưởng sâu sắc đến ông. Khi trưởng thành, Alexander mong muốn theo học ngành văn chương, nhưng vì hoàn cảnh gia đình, ông đành học Toán và Lý tại Đại học Tổng hợp Rostov. Sau khi tốt nghiệp Rostov, ông học tại chức khoa Văn học tại Đại học Triết học, Văn học và Lịch sử Moskva để tiếp tục theo đuổi đam mê của mình.
Tuy nhiên, vào ngày 2/9/1939, khi Thế Chiến thứ hai bùng nổ, Alexander Solzhenitsyn đã tạm gác lại việc học để nhập ngũ và phục vụ trong lực lượng pháo binh cho đến khi chiến tranh kết thúc. Vào tháng 2/1945, khi đang đóng tại Đông Phổ, ông bị bắt giam vì đã chỉ trích Stalin trong thư từ gửi bạn bè. Dù có nhiều huân chương chiến công, ông vẫn không thoát khỏi số phận.
Alexander Solzhenitsyn đã trải qua một thời gian ở “trại giam đặc biệt” của Cục An ninh, nơi trở thành nguồn cảm hứng cho tiểu thuyết “Tầng đầu”. Năm 1950, ông bị đưa đến trại cải tạo đặc biệt ở Ekibastuz (Kazakhstan), và từ trải nghiệm này, truyện ngắn “Một ngày trong đời Ivan Denisovich” ra đời. Năm 1953, ông được chuyển đến bệnh viện ung bướu Tashkent vì mắc bệnh ung thư, và khoảng thời gian này đã cung cấp cho ông chất liệu để viết “Khu ung thư”, “Bàn tay phải”… Có thể thấy, dù ở bất cứ đâu, trong hoàn cảnh nào, Alexander Solzhenitsyn luôn quan sát và viết. Viết đối với ông là một nhu cầu tự nhiên, liên tục và đều đặn. Tuy nhiên, những tác phẩm của ông không được chính quyền chấp nhận và chỉ được lưu hành qua con đường “xuất bản ngoài luồng”. Năm 1970, Alexander Solzhenitsyn được trao giải Nobel Văn chương “vì sức mạnh đạo đức mà ông đã nối tiếp truyền thống lâu đời của văn học Nga”.
Trích đoạn ấn tượng
“Không màng đến việc sắm sửa... Bà chẳng hơi đâu mua sắm đồ này đồ nọ để sau đó phải gìn giữ chúng còn hơn chính cuộc đời mình.
Không màng đến trang phục. Quần áo chỉ để làm đẹp cho những kẻ xấu xa ác đức.
Không được thông cảm và bị chồng ruồng bỏ, đã phải đem chôn sáu người con, nhưng không mất đi đức tính chan hòa, khác hẳn các em gái và chị em chồng, lạ đời, làm việc không công cho thiên hạ một cách ngốc nghếch – bà chẳng tích cóp được gì cho bản thân đến tận ngày nhắm mắt. Một con dê cái lông trắng dơ dáy, một con mèo què, mấy chậu cây...
Tất cả chúng tôi, những người đã sống bên bà và không hiểu được rằng bà mới là người đạo hạnh nhất, mà như cách ngôn thường nói, nếu không có những con người ấy thì chẳng làng mạc nào, chẳng thành phố nào, thậm chí cả thế gian này, có thể tồn tại được.”
(Trích“Ngôi nhà của Matryona”)
“Tự thân tác phẩm nghệ thuật đã mang trong mình một sự kiểm chứng: những khái niệm bịa đặt, gượng ép sẽ không chịu nổi thử thách trong cách thể hiện, chúng sẽ sụp đổ, èo uột, mờ nhạt, không thuyết phục được ai. Còn những tác phẩm đã đong đầy sự thật và thể hiện điều đó cho chúng ta một cách cô đọng, sinh động, thì sẽ chinh phục chúng ta, lôi cuốn chúng ta mạnh mẽ, và sẽ không ai, không đời nào, thậm chí sau nhiều thế kỉ, có thể phủ nhận chúng.”
(Trích“Diễn từ Nobel”)
