Nexus - Lược Sử Của Những Mạng Lưới Thông Tin Từ Thời Đại Đồ Đá Đến Trí Tuệ Nhân Tạo
Nexus là tác phẩm mới nhất của Yuval Noah Harari, một tác giả nổi tiếng toàn cầu.
Yuval Noah Harari quay trở lại với một cuốn sách đầy thú vị, khám phá hành trình của nhân loại trong Kỷ nguyên thông tin và những lựa chọn quan trọng mà chúng ta cần đưa ra để tồn tại và phát triển.
Đây là câu chuyện về cách các mạng lưới thông tin đã định hình và thay đổi thế giới, được kể bởi tác giả của cuốn sách “Sapiens: Lược sử loài người”.
Trong suốt 100.000 năm qua, loài người đã tích lũy được sức mạnh to lớn. Tuy nhiên, bất chấp những khám phá, phát minh và thành tựu, chúng ta hiện đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng hiện sinh. Thế giới đang đứng trước nguy cơ suy thoái sinh thái, căng thẳng chính trị gia tăng và sự lan tràn của thông tin sai lệch. Đồng thời, chúng ta đang bước vào kỷ nguyên của Trí tuệ Nhân tạo (AI) – một mạng lưới thông tin hoàn toàn mới.
“Nexus” nhìn lại lịch sử loài người thông qua lăng kính của dòng chảy thông tin, để hiểu rõ hơn cách nó đã đưa chúng ta đến thời điểm hiện tại. Từ thời đại Đồ đá, qua quá trình điển hóa Kinh Thánh, sự ra đời của ngành in ấn, sự phát triển của phương tiện truyền thông đại chúng và sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy, Yuval Noah Harari đã phân tích mối quan hệ phức tạp giữa thông tin và sự thật, giữa quan liêu và huyền thoại, giữa trí tuệ và quyền lực. Ông khám phá cách các hệ thống như Đế chế La Mã và Giáo hội Công giáo đã sử dụng thông tin để đạt được mục tiêu, dù là tích cực hay tiêu cực. Ông cũng đề cập đến những lựa chọn cấp bách mà chúng ta phải đối mặt khi AI ngày càng phát triển.
Thông tin không chỉ là nguyên liệu thô của sự thật, cũng không đơn thuần là một công cụ. “Nexus” tìm hiểu sự tương tác giữa hai khía cạnh này, từ đó khám phá bản chất cốt lõi của con người.
Yuval Noah Harari chia sẻ:
“Chúng ta đang sống trong cuộc cách mạng thông tin sâu sắc nhất trong lịch sử loài người, nhưng chúng ta không thể hiểu được nó nếu không hiểu những gì đã xảy ra trước đây. Lịch sử không phải là nghiên cứu về quá khứ – mà là nghiên cứu về sự thay đổi. Nó cho chúng ta biết điều gì vẫn giữ nguyên, điều gì thay đổi và cách thức mọi thứ thay đổi. Tuy nhiên, lịch sử không phải là tất định, và NEXUS không cho rằng hiểu được quá khứ cho phép chúng ta dự đoán được tương lai. Mục tiêu của tôi là chỉ ra rằng: bằng cách đưa ra những lựa chọn sáng suốt, chúng ta vẫn có thể ngăn chặn những kết quả tồi tệ nhất. Bởi vì nếu chúng ta không thể thay đổi tương lai, thì tại sao lại lãng phí thời gian thảo luận về nó?”
BỐ CỤC CUỐN SÁCH
- PHẦN I: NHỮNG MẠNG LƯỚI CỦA CON NGƯỜI
- PHẦN II: MẠNG LƯỚI VÔ CƠ
- PHẦN III: NỀN CHÍNH TRỊ MÁY TÍNH
Ở phần đầu cuốn sách, tác giả đưa ra định nghĩa về thông tin, trình bày các hình thức tồn tại của thông tin và cách con người sử dụng nó. Ông phân tích kỹ lưỡng hai mô hình thể chế đã sử dụng thông tin như thế nào: mô hình dân chủ và mô hình độc tài.
Trong phần 2 và 3, tác giả giới thiệu về máy tính và các công nghệ liên quan như thuật toán mạng xã hội, camera giám sát. Cả nền dân chủ và nền độc tài đều có cách riêng để khai thác những công cụ này, thậm chí thông qua việc lan truyền tin giả. Tác giả bày tỏ lo ngại về việc các công ty công nghệ nắm quyền kiểm soát và chi phối thông tin (ví dụ: sở thích, sức khỏe), giờ đây được coi là một loại tài sản mới có giá trị cao.
Cùng với đó, sự phát triển của AI đã vượt xa những dự đoán ban đầu. AI có khả năng suy nghĩ độc lập, tạo ra thông tin và ý tưởng mới, và tác động đến toàn xã hội. Thông qua nhiều ví dụ, tác giả nhấn mạnh rằng AI là một thế lực mạnh mẽ mà con người chưa hiểu rõ và chưa có cơ chế kiểm soát hiệu quả, đặc biệt là đối với các chủ sở hữu AI như Google.
Ý NGHĨA BÌA SÁCH
Tại sao lại là chim bồ câu? Chim bồ câu thường tượng trưng cho hòa bình, nhưng trong cuốn sách có những câu chuyện sử dụng bồ câu như một công cụ quân sự để truyền tin, hoặc câu chuyện về Noah trong trận đại hồng thủy trong Kinh Thánh, nơi bồ câu báo tin về sự sống còn. Và chúng ta, có lẽ, cũng đang bị nhấn chìm trong một biển thông tin có nguy cơ phá hủy thế giới. Liệu có một con chim bồ câu báo tin cho chúng ta về sự kết thúc của trận lụt này và chúng ta có thể sống sót?
THÔNG TIN TÁC GIẢ
Yuval Noah Harari
Nhà sử học, triết gia và tác giả của nhiều cuốn sách bán chạy như “Sapiens: Lược sử loài người”, “Homo Deus: Lược sử tương lai”, “21 bài học cho thế kỷ 21”, v.v. Ông được xem là một trong những trí thức công chúng có ảnh hưởng nhất thế giới hiện nay.
Sinh năm 1976 tại Israel, Harari nhận bằng tiến sĩ từ Đại học Oxford năm 2002. Hiện ông là giảng viên Khoa Lịch sử, Đại học Hebrew Jerusalem và là nghiên cứu viên tại Trung tâm Nghiên cứu Rủi ro Hiện sinh, Đại học Cambridge.
Cùng với chồng mình, Itzik Yahav, ông đồng sáng lập công ty Sapienship, tập trung vào giáo dục và truyền thông tác động xã hội.
THÔNG TIN DỊCH GIẢ
Bùi Thị Hồng Ninh, Thạc sĩ Luật (University of Bangor, Vương quốc Anh), chuyên môn: Sở hữu trí tuệ/Luật dân sự
Nguyễn Quốc Tấn Trung, Tiến sĩ Luật (University of Victoria, Canada), thông tin về các nghiên cứu đã xuất bản https://orcid.org/0000-0001-7293-1822, chuyên môn: Công pháp Quốc tế/Khoa học Chính trị.
ĐÁNH GIÁ/ NHẬN XÉT CỦA CHUYÊN GIA
“Harari có khả năng độc đáo trong việc kết hợp cả những chi tiết tinh tế nhất của lịch sử và những xu hướng lớn nhất trong một góc nhìn duy nhất. Cuốn sách vô cùng quan trọng này ra đời vào thời điểm quan trọng khi tất cả chúng ta đều suy nghĩ về những hàm ý của AI”
- MUSTAFA SULEYMAN
“Tuyệt vời”
- STEPHEN FRY
“Tuyệt vời, khơi gợi suy nghĩ và lý luận rất hay. Harari cho chúng ta thấy viễn cảnh về một tương lai đang đến gần, vừa ly kỳ vừa rùng rợn. Nếu có một cuốn sách mà tôi muốn thúc giục mọi người đọc – đặc biệt là các nhà lãnh đạo chính trị, doanh nghiệp và văn hóa của chúng ta – thì đó chính là Nexus”
- RORY STEWART
“Yuval là một trong những trí tuệ đáng chú ý nhất của thế hệ chúng ta – táo bạo, độc đáo, uyên bác, khiêu khích và hấp dẫn. Cuốn sách mới nhất của ông tái hiện mọi thứ từ khả năng đọc viết đến AI và – giống như tất cả các cuốn sách của ông – về cơ bản thay đổi cách nhìn của một người về thế giới”
- THE ECONOMIST
“Hoàn toàn mới lạ”
- THE GUARDIAN
"Tôi thực sự khuyên bạn nên đọc. Nó cung cấp cho bạn RẤT NHIỀU điều để suy ngẫm!"
- KRISTALINA GEORGIEVA (Giám đốc điều hành của Quỹ Tiền tệ Quốc tế)
“Đối mặt với sự bùng nổ của các cuốn sách về triển vọng của AI, độc giả nên bắt đầu với cuốn sách này”
- KIRKUS (đánh giá có sao)
“Một cuốn sách quan trọng và kịp thời phải đọc vì sự sống còn của chúng ta phụ thuộc vào thông tin”
- BOOKLIST (đánh giá có sao)
TRÍCH ĐOẠN/ CÂU QUOTE HAY
“Tầm quan trọng của những câu chuyện tiết lộ điều cơ bản về sức mạnh của loài người chúng ta, và nó cũng lý giải vì sao sức mạnh không phải lúc nào cũng đi đôi với sự khôn ngoan. Góc nhìn ngây ngô về thông tin nói rằng thông tin dẫn đến sự thật, và biết sự thật giúp mọi người đạt được cả quyền năng lẫn sự thông tuệ. Niềm tin này giả định rằng những kẻ khinh thị sự thật về sinh học của con người có thể là những kẻ phân biệt chủng tộc nhưng lại không đủ khả năng sản xuất các loại thuốc có tầm ảnh hưởng hay chế tạo các loại vũ khí sinh học tàn ác, trong khi những người hiểu biết về sinh học sẽ có năng lực sản xuất các sản phẩm nói trên nhưng họ lại không sử dụng chúng để phục vụ các hệ tư tưởng phân biệt chủng tộc. Nếu đó là sự thật, chúng ta có thể ngủ một giấc thật sâu, tin rằng các vị tổng thống, giáo chủ, và CEO sẽ luôn minh triết, chân thành.”
- Trích trang 67
“Mỗi ngày, hàng tỉ người trong chúng ta thực hiện một số lượng khổng lồ các giao dịch với những gã khổng lồ công nghệ, nhưng người ta không bao giờ đoán được điều đó khi nhìn vào tài khoản ngân hàng của chúng ta, vì hầu như không có món tiền nào đang dịch chuyển. Chúng ta có thông tin từ những gã khổng lồ công nghệ và chúng ta thanh toán cho họ bằng thông tin. Khi nhiều giao dịch đi theo mô hình thông tin đổi thông tin này, nền kinh tế thông tin phát triển với phí tổn là nền kinh tế tiền tệ, cho đến khi chính khái niệm tiền tệ trở nên đáng ngờ.
Tiền được cho là thước đo giá trị có tính phổ quát, chứ không phải là một cái thẻ tượng trưng chỉ được sử dụng trong bối cảnh nhất định. Nhưng khi càng nhiều thứ được định giá bằng thông tin, tuy “miễn phí” về mặt tiền bạc, đến một lúc nào đó thì việc đánh giá sự giàu có của những cá nhân và tập đoàn qua số lượng đô-la hoặc peso mà họ sở hữu trở nên sai lầm. Một cá nhân hoặc tập đoàn có ít tiền trong ngân hàng nhưng sở hữu riêng một ngân hàng thông tin dữ liệu khổng lồ có thể là thực thể giàu có nhất hoặc quyền lực nhất tại một đất nước. Về lý thuyết, việc định lượng giá trị thông tin dưới dạng tiền tệ vẫn khả thi, nhưng họ thậm chí không bao giờ chuyển đổi thông tin sang đô-la hoặc peso. Tại sao họ cần đô-la, nếu họ có thể đạt được những gì họ muốn với thông tin?
Điều này có những hàm ý sâu xa cho hệ thống thuế vụ. Mục tiêu của thuế là phân phối lại của cải. Nó lấy đi một phần từ những cá nhân và tập đoàn giàu có nhất, từ đó cung ứng và phân bổ lại cho tất cả mọi người. Tuy nhiên, một hệ thống thuế chỉ biết đánh thuế trên tiền tệ sẽ sớm trở nên lỗi thời vì nhiều giao dịch không còn dính dáng đến tiền bạc nữa. Trong một nền kinh tế dựa trên dữ liệu, nơi giá trị được lưu trữ dưới dạng dữ liệu chứ không phải là đô-la, việc chỉ đánh thuế bằng tiền tệ sẽ bóp méo bức tranh kinh tế và chính trị. Một số thực thể giàu có nhất tại một đất nước có thể chỉ cần trả 0 đồng tiền thuế, vì sự giàu có của họ bao gồm các petabit dữ liệu chứ không phải là hàng tỉ đô-la.”
- Trích trang 276
“Để hiểu nền chính trị máy tính mới, chúng ta cần thấu hiểu có gì mới về máy tính. Trong chương này, chúng ta đã lưu ý rằng không giống như máy in và những công cụ khác trước đây, máy tính có thể tự quyết và tự kiến tạo ý tưởng. Tuy nhiên, đó chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Điều thực sự mới về máy tính là cách chúng tự quyết và tự kiến tạo ý tưởng. Nếu làm theo cách tương tự như con người, thì máy tính sẽ trở thành một kiểu “con người mới.” Đó là một kịch bản thường được khám phá trong khoa học viễn tưởng: máy tính trở nên có ý thức, phát triển cảm xúc, có tình yêu với một con người và trở nên giống hệt như chúng ta. Nhưng thực tế thì lại rất khác, và đáng lo ngại hơn như vậy nhiều.”
- Trích trang 284
“Tin tốt là nếu kìm hãm được cả thói tự mãn lẫn sự u ám tuyệt vọng, chúng ta có khả năng tạo ra những mạng lưới thông tin cân bằng có thể giữ quyền năng của chính chúng trong tầm kiểm soát. Làm được như vậy không phải là vấn đề phát minh ra một công nghệ kỳ diệu khác hoặc bắt được một số ý tưởng tuyệt vời mà các thế hệ trước chưa từng nghĩ tới. Thay vào đó, để tạo ra những mạng lưới sáng suốt hơn, chúng ta phải từ bỏ cả góc nhìn ngây ngô và dân túy về thông tin, gạt sang một bên những ảo mộng về tính bất khả ngộ của AI, và tự thân cố gắng với công việc khó khăn và có phần tẻ nhạt trong xây dựng các định chế với những cơ chế tu chính mạnh mẽ. Đó có lẽ là điều quan trọng nhất rút ra được từ cuốn sách này.
Điều thông thái này còn lâu đời hơn nhiều so với lịch sử loài người. Nó là căn bản, là nền tảng của sự sống hữu cơ. Những sinh vật đầu tiên không do một bậc kỳ tài hay một vị thần bất khả ngộ sinh ra. Chúng xuất hiện thông qua một quá trình thử–sai vô cùng phức tạp. Qua hơn bốn tỉ năm, những cơ chế đột biến và tự điều chỉnh phức tạp hơn bao giờ hết đã dẫn đến sự tiến hóa của cây cối, khủng long, những khu rừng rậm và cuối cùng là con người. Bây giờ chúng ta lại triệu hồi một thứ trí tuệ vô cơ khác lạ, có khả năng thoát khỏi sự kiểm soát của chính chúng ta và gây nguy hiểm không chỉ cho chính loài người mà còn cho vô số thể dạng sống khác. Những quyết định mà tất cả chúng ta đưa ra trong những năm tới đây sẽ định đoạt liệu rằng việc triệu hồi thứ trí tuệ khác lạ này là một sai lầm vô cùng tận, hay là trang khởi đầu của một chương mới đầy hi vọng trong quá trình tiến hóa của sự sống.”
- Trích trang 476
```
