nam kỳ viễn chinh ký 1861

Năm 1861, Hòa ước Bắc Kinh được ký kết, tạo điều kiện thuận lợi để đoàn quân viễn chinh Pháp đi chinh phạt Nam kỳ, từ đó củng cố ách đô hộ của người Pháp ở Á châu. Dưới sự chỉ huy của Phó Đô đốc Charner, các lực lượng viễn chinh lần lượt rời khỏi Trung Quốc đổ bộ Sài Gòn những ngày đầu tháng hai năm 1861. Lực lượng đổ bộ bao gồm một hạm đội 68 chiến hạm thì có 13 chiếc chạy buồm và 55 chiếc chạy bằng hơi nước. Nhân lực gồm 4 tướng chỉ huy, 13 đại tá hải quan, 22 trung tá hải quân, 95 đại úy hải quân, 105 trung úy hải quân, khoảng 100 chuẩn úy, 100 bác sĩ, 80 sĩ quan hành chính, 8.000 thủy thủ. Hỏa lực lên tới 474 khẩu ước tính sức mạnh đạt 7.866 mã lực. Bộ binh nhẹ, khinh kỵ binh, pháo binh, công binh, hậu cần tổng cộng 85 sĩ quan, 1.303 binh sĩ và 272 la, ngựa. An Nam là dải đất rộng từ 30 đến 40 dặm, chạy từ bắc tới nam men theo dãy núi chắn ở phía tây. Cát biển lấn dần và phù sa do con sông Mê Kông bào mòn sườn núi rồi bồi đắp trong mưa lũ tạo thành Nam kỳ lục tỉnh. Hệ thống sông ngòi ở Nam kỳ lục tỉnh trông hệt như lòng bàn tay chằng chịt những đường chỉ tay. Sài Gòn là trung tâm quân sự và hành chính của sáu tỉnh Nam kỳ. Tại đây, quân Pháp đã xây cất những đồn trú, thành lũy phục vụ cho cuộc chiến mà nổi bật là thành Chí Hòa, đồn Cây Mai, rạch Thị Nghè, kênh Tàu Hủ, những ngôi chùa cũng bị trưng dụng làm đồn trú: chùa Ao, chùa Kiểng Phước, chùa Khải Tường,… Người An Nam với vũ khí thô sơ nhưng tinh thần chiến đấu gan dạ, dũng cảm, bởi nhiệt huyết đã phản ánh dũng khí của họ. Trải qua sáu năm binh lửa, hệ thống tấn công và phòng thủ của họ đã thay đổi nhưng vũ khí thì không: giáo mác, súng bắn đá thô sơ, súng cầm tay và đại bác 4 ly vác trên vai, pháo binh là đơn vị duy nhất có chút ít giá trị. Trong giai đoạn này, Chợ Lớn là trung tâm chính của người Hoa ở Nam kỳ, có khoảng chừng 300.000 hộ gia đình. Người Hoa đứng ngoài cuộc chiến của dân An Nam, nhưng những chính sách cai trị của người Pháp cũng ảnh hưởng không nhỏ đến họ. Họ phải đóng thuế thân và được miễn quân dịch. Họ len lỏi khắp nơi, bất chấp chiến tranh để mua bán, họ tự môi giới với nhau, không mất phí tổn và thu hết lợi nhuận, vì thế mà họ giàu có hết sức. Một cơ nghiệp thực sự giàu mạnh chỉ có thể bắt gặp ở những gia đình người Hoa và chính những người thợ thủ công đến từ Quảng Châu hay Hải Nam cho ta biết thế nào là cự phú. Trải qua những cuộc chiến khốc liệt, ngay sau khi chiếm được Nam kỳ người Pháp đã nhanh chóng đặt ra những điều kiện: tự do tín ngưỡng Cơ Đốc giáo, nhượng đất Sài Gòn và tỉnh Gia Định, nhượng Mỹ Tho và lãnh thổ lân cận, tự do hàng hải ở miền tây, người châu Âu được tự do đi lại trên toàn lãnh thổ, trao trả tù nhân châu Âu, bồi thường 4 triệu piastre, v.v.. Những đòi hỏi đó đã cho thấy rõ ý đồ của Pháp là sở hữu toàn bộ Sài Gòn và Mỹ Tho. Vấn đề này chỉ có thể giải quyết giữa hai chính phủ, và nó thực sự được giải quyết nhưng là về sau. Khi chiến dịch năm 1861 kết thúc, sức mạnh quân đội An Nam đã kiệt quệ, từ lúc này cuộc thôn tính sẽ mang tính chất của thời kỳ đầu mà người Pháp chiếm đóng Algérie. Cuộc xâm lược đã lùi xa hàng trăm năm, sự thật trắng đen đã rõ. Cuốn sách này chỉ là tài liệu tham khảo từ một phía nhưng chắc chắn cũng sẽ có ích cho những ai muốn tìm tòi nghiên cứu sâu về thời kỳ đầu Pháp xâm lược nước ta.