Một Lý Thuyết Về Công Lý
“Công lý là phẩm hạnh tiên quyết của các thiết chế xã hội, tương tự như vị trí của chân lý đối với các hệ thống tư tưởng.” (trích chương 1).
Một lý thuyết về công lýlà một tác phẩm kinh điển, nền tảng khi thảo luận về vấn đề công lý. Tác giả, John Rawls, Giáo sư triết học tại Đại học Harvard, được công nhận là một trong những triết gia có ảnh hưởng lớn nhất trong lĩnh vực triết học chính trị của thế kỷ 20.
Kể từ khi xuất bản lần đầu vào năm 1971, “Một lý thuyết về công lý” của John Rawls đã trở thành một công trình quan trọng và được nghiên cứu rộng rãi, bởi nó cung cấp một khung đạo đức để đánh giá và cải thiện các cấu trúc cơ bản của xã hội. Những cấu trúc này bao gồm các thể chế chính trị, hệ thống luật pháp và các yếu tố kinh tế, tất cả đều có tác động sâu sắc đến cuộc sống và cơ hội của mỗi cá nhân.
Lý thuyết của Rawls đã tạo ra ảnh hưởng sâu rộng trong nhiều lĩnh vực và phong trào khác nhau, bao gồm hiến pháp, quyền con người, quyền dân chủ, phúc lợi xã hội, nữ quyền, bảo vệ môi trường và công lý toàn cầu.
Tác phẩm này cũng là nguồn cảm hứng và đặt ra những thách thức đối với các nhà lập pháp, những người thực thi pháp luật, cũng như tất cả những ai quan tâm đến các vấn đề pháp lý trên toàn thế giới.
“Một lý thuyết về công lý” thể hiện nỗ lực của Rawls trong việc giải quyết vấn đề phân phối nguồn lực một cách công bằng trong xã hội. Mục tiêu của ông là đưa ra một giải pháp thay thế cho triết học truyền thống của chủ nghĩa vị lợi – quan điểm cho rằng xã hội nên ưu tiên theo đuổi lợi ích lớn nhất cho số đông. Chủ nghĩa vị lợi thường bị chỉ trích vì có thể dẫn đến sự áp bức của đa số đối với thiểu số, một vấn đề mà Rawls đặc biệt quan tâm.
Tác phẩm được cấu trúc thành 3 phần chính, bao gồm 9 chương:
- Phần 1. Lý thuyết:Bao gồm các chương: Công lý như là sự công bằng; Các nguyên tắc công lý; Vị thế khởi nguyên.
- Phần 2. Thiết chế:Bao gồm các chương: Tự do bình đẳng; Phần phân phối; Bổn phận và nghĩa vụ.
- Phần 3. Những mục đích:Bao gồm các chương: Điều tốt như là lý tính; Cảm thức công lý; Điều tốt của công lý.
Ý tưởng trung tâm của tác phẩm là khái niệm “công lý như là sự công bằng”. Quan niệm về công lý này dựa trên nền tảng của tự do bình đẳng cho tất cả các cá nhân duy lý, trong một trật tự xã hội hướng tới sự bình đẳng về cơ hội và sự phân phối lợi ích công bằng cho mọi người, đặc biệt là những người gặp bất lợi nhất.
Việc đặt công lý đối lập với sự công bằng là cách Rawls xây dựng lý thuyết của mình, nhằm phân biệt nó với chủ nghĩa vị lợi, vốn không phải là một lý thuyết ưu tiên sự công bằng.
Một điểm đáng chú ý trong tư tưởng của Rawls là ông không gắn lý thuyết công lý của mình với bất kỳ chế độ chính trị hay mô hình kinh tế cụ thể nào. Theo ông, một quốc gia dựa trên chế độ tư hữu hoặc theo mô hình xã hội chủ nghĩa đều có khả năng trở nên công bằng hoặc bất công – yếu tố quyết định là việc tuân thủ hay không tuân thủ hai nguyên tắc công lý mà ông đề xuất trong sách.
Sự ra đời của tác phẩm này được xem là một bước ngoặt quan trọng trong bối cảnh triết học, khơi mào cho một cuộc tranh luận sôi nổi giữa các triết gia chính trị và đạo đức từ nhiều trường phái khác nhau về các khái niệm công lý, công bằng, cân bằng và tự do. Như Robert Nozick, một triết gia đương thời với Rawls, đã nhận xét trong “Anarchy, State and Utopia (1974)”: “Từ đây, các nhà triết học chính trị phải đối mặt với lý thuyết của Rawls, hoặc giải thích lý do tại sao họ không chấp nhận nó.”
Tuy nhiên, bất kỳ tác phẩm có tầm ảnh hưởng lớn nào cũng sẽ nhận được những phê bình và chỉ trích, và tác phẩm này cũng không ngoại lệ.
Dù vậy, “Một lý thuyết về công lý” của John Rawls vẫn chứng minh được sức ảnh hưởng vượt thời gian của một tác phẩm kinh điển, khi hơn 50 năm sau, lý thuyết của ông vẫn tiếp tục được thảo luận và nghiên cứu bởi các nhà tư tưởng và học giả trên khắp thế giới.
Phiên bản tiếng Việt này được dịch từ phiên bản sửa đổi hoàn thiện vào năm 1999, không phải là phiên bản gốc xuất bản năm 1971. Phiên bản sửa đổi có một số thay đổi, đặc biệt là những giải thích của Rawls nhằm giải quyết các chỉ trích và hiểu lầm đối với phiên bản đầu tiên.
Do đây là một cuốn sách khá dài, tác giả đã cung cấp hướng dẫn đọc để giúp độc giả nắm bắt được những yếu tố cốt lõi của lý thuyết công lý mà không cần phải đọc toàn bộ cuốn sách.
Cuốn sách thuộc Tủ sách kinh điển pháp luật của Omega+.
Một cuốn sách khác đã được xuất bản trong tủ sách này là “Về pháp quyền”, tác phẩm nổi tiếng của Tom Bingham.
THÔNG TIN TÁC GIẢ:
John Bordley Rawls (1921-2002) là một triết gia đạo đức và chính trị người Mỹ, giáo sư tại Đại học Harvard. Ông đã được trao Giải thưởng Schock về Logic và Triết học và Huy chương Nhân văn Quốc gia năm 1999 bởi Tổng thống Bill Clinton. Ông nổi tiếng với những nghiên cứu sâu sắc về triết học chính trị tự do và những tư tưởng đáng chú ý.
Ngoài “Một lý thuyết về công lý” (1971), ông còn là tác giả của hai cuốn sách khác: “Political Liberalism” (1993) và “The Law of Peoples” (1999).
MỘT SỐ TRÍCH ĐOẠN
“Giờ ta có thể nói rằng một xã hội có được tổ chức tốt hay không không chỉ dựa trên khả năng của nó trong việc thúc đẩy lợi ích cho thành viên, mà còn ở việc nó có được điều phối hiệu quả bằng một quan niệm chung về công lý hay không. Nghĩa là, đó là một xã hội mà trong đó (1) mọi người đều chấp nhận và biết rằng người khác cũng chấp nhận các nguyên tắc công lý giống mình, và (2) các thiết chế nền tảng của xã hội, trên phương diện tổng thể, có khả năng thỏa mãn được các nguyên tắc công lý và nhìn chung mọi người thừa nhận như vậy.”
“Trong “công lý như là sự công bằng”, vị thế khởi nguyên bình đẳng tương ứng với trạng thái tự nhiên (state of nature) trong các lý thuyết khế ước xã hội truyền thống.”
“Các nguyên tắc về công lý được lựa chọn đằng sau một bức màn vô minh (veil of ignorance). Điều này đảm bảo rằng không ai có được lợi thế hay phải chịu bất lợi trong việc lựa chọn các nguyên tắc dựa trên hệ quả của cơ hội tự nhiên hay sự ngẫu nhiên của các hoàn cảnh xã hội.”
“Khi một quan niệm về công lý đã được lựa chọn, chúng ta có thể giả sử rằng nó sẽ giúp ta chọn ra một bản hiến pháp hay một bộ máy lập pháp…, tất cả đều phù hợp với những nguyên tắc về công lý được đồng thuận lúc đầu. Tình trạng xã hội của chúng ta sẽ được xem là công bằng nếu thông qua chuỗi đồng thuận mang tính giả thuyết này, chúng ta cam kết tuân thủ hệ thống luật lệ phổ quát đã xác định ra nó. Hơn nữa, giả sử vị thế khởi nguyên đã xác định được một tập hợp các nguyên tắc (nghĩa là, một quan niệm công lý cụ thể đã được chọn), thì khi các thiết chế xã hội thỏa mãn được các nguyên tắc ấy, các thành viên có thể nói với nhau rằng họ đã hợp tác dựa trên những điều khoản mà chắc chắn họ sẽ đồng ý nếu là những con người tự do, bình đẳng và ngang bằng trong mối quan hệ giữa họ.”
““Công lý như là sự công bằng” không phải là một lý thuyết khế ước hoàn thiện. Bởi rõ ràng ý tưởng khế ước luận có thể được mở rộng cả đến việc lựa chọn gần như toàn bộ hệ thống đạo đức, có nghĩa là một hệ thống bao gồm các nguyên tắc dành cho mọi phẩm hạnh chứ không chỉ riêng công lý.”
“…sẽ là hợp lý và nói chung là chấp nhận được, rằng không ai nên được lợi hoặc bị bất lợi bởi sự may rủi của tự nhiên và hoàn cảnh xã hội khi lựa chọn các nguyên tắc công lý. Đồng thời, chúng ta cũng chấp nhận rộng rãi rằng không ai có thể thay đổi các nguyên tắc cho phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của bản thân. Hơn nữa, chúng ta có thể đảm bảo rằng những thiên hướng, khát vọng, và cả quan niệm của mỗi cá nhân về điều tốt sẽ không ảnh hưởng đến những nguyên tắc mà họ lựa chọn. Mục tiêu là loại bớt những lựa chọn vốn sẽ thích hợp để được đưa ra và kêu gọi sự chấp nhận, bất kể có ít khả năng thành công đến đâu, chỉ khi ai đó biết được một số thứ nhất định mà từ góc độ công lý là không mấy liên quan.”
“Bởi nguyên tắc áp dụng cho cá nhân là thúc đẩy tối đa phúc lợi hay hệ mong muốn của bản thân, nên nguyên tắc áp dụng cho xã hội sẽ là thúc đẩy tối đa lợi ích của cả xã hội, là hiện thực hóa tối đa hệ mong muốn tổng hợp của toàn bộ các thành viên. Cũng như mỗi cá nhân cân bằng những được-mất trong hiện tại và tương lai, một xã hội cũng cân bằng sự thỏa mãn và bất mãn của các cá nhân với nhau.”
```
