công chúa đồng xuân - quyển thượng

Công chúa Đồng Xuân: Sử Việt đầu Pháp thuộc qua lăng kính tiểu thuyết

Công chúa Đồng Xuâncó thể được xem là phần tiếp nối củaTừ Dụ thái hậu, hai tác phẩm hợp thành một bộ tiểu thuyết lịch sử toàn diện về triều Nguyễn. NếuTừ Dụ thái hậukhắc họa giai đoạn thịnh trị của Nguyễn (trải dài 30 năm, từ đầu triều Gia Long đến đầu thời Tự Đức), thìCông chúa Đồng Xuântái hiện một giai đoạn 40 năm đầy biến động và tang thương, từ năm 1859 đến năm 1900. Đây là một tiểu thuyết đồ sộ với 66 chương và hàng trăm nhân vật, phần lớn dựa trên những nhân vật có thật trong lịch sử. Nhân vật Từ Dụ, với cuộc đời trải dài qua nhiều triều đại Nguyễn, vẫn đóng vai trò quan trọng như một yếu tố “nền tảng” trongCông chúa Đồng Xuân. Khác vớiTừ Dụ thái hậutập trung vào những tranh đấu chốn cung đình và mối quan hệ quân thần trong thời thịnh trị,Công chúa Đồng Xuânđi sâu vào dòng chảy lịch sử, kể lại những biến cố kinh hoàng khi thực dân Pháp dần chiếm nước ta, biến Việt Nam thành một quốc gia bị đô hộ, triều đình nhà Nguyễn mất dần quyền lực và trở thành công cụ trong tay các thế lực ngoại bang. Tiểu thuyết thể hiện một quan điểm rõ ràng và dứt khoát, không ít sự tiếc nuối, về một bước ngoặt “lỡ vận” của đất nước, khi các chính sách sai lầm và sự do dự quá lâu của triều đình trong việc tiếp thu những kiến nghị tiến bộ từ các trí thức quan lại (về việc canh tân đất nước, củng cố quốc phòng, mở rộng giao thương, và tìm kiếm hòa bình để giảm thiểu thương vong trong chiến tranh) đã đẩy đất nước vào bế tắc.

Những chính sách cố chấp và sự bạc nhược đã khiến các vua Nguyễn dần rơi vào ngõ cụt, buộc phải cắt đất dâng cho Pháp và gánh chịu nhiều khoản chi phí chiến tranh. Nhiều cuộc nổi loạn và binh biến liên tiếp xảy ra, đặc biệt là xung đột với dân Đạo, gây rối loạn và làm suy kiệt đất nước. Có thể nói, thông qua tiểu thuyếtCông chúa Đồng Xuân, độc giả có cơ hội nhìn lại một cách đầy đủ và thấu đáo về lịch sử Việt Nam thời kỳ đầu Pháp thuộc, từ đó có cái nhìn “biện chứng” hơn về thời hiện đại.

Câu chuyện nàng công chúa và những nghi án lịch sử

Vấn đề lịch sử quan trọng và đầy kịch tính đó, dưới ngòi bút tài hoa của nữ nhà văn Trần Thùy Mai, được gói gọn trong câu chuyện về một nàng công chúa. Đó là công chúa Gia Phúc, con gái của vua Thiệu Trị, một nàng công chúa xinh đẹp của kinh thành Huế. Những người am hiểu lịch sử triều Nguyễn sẽ không thể không biết đến bà và những tai tiếng “hòa gian” liên quan đến mối quan hệ với người anh cùng cha khác mẹ. Vụ tai tiếng này, cùng với án thông dâm của vương phi họ Tống với con trai Mỹ Đường, và nghi án vua Tự Đức là con trai của Trương Đăng Quế và Từ Dụ thái hậu, là những nghi án lớn nhất trong lịch sử triều Nguyễn. Tương tự như tiểu thuyết trước, tác giả đã xây dựng câu chuyện của mình để làm sáng tỏ những uẩn khúc, chiêu tuyết cho nàng công chúa tội nghiệp, với một cái nhìn nhân hậu, thấu suốt và đầy thuyết phục. Bên cạnh đó, tác giả đặc biệt chú trọng khắc họa các nhân vật nữ trong thành nội dưới một góc độ khác, chân thực và gần gũi hơn với cuộc sống đời thường, với những trang tả tình tả sex táo bạo và bất ngờ. Song song với diễn biến chính trị đầy kịch tính, câu chuyện về một “Thị Màu cung đình” xinh đẹp, phóng khoáng và tràn đầy sức sống trong chốn cung cấm nghiêm cẩn và hà khắc, với cuộc đời đầy thăng trầm giữa những biến động chính sự, hứa hẹn sẽ mang đến cho độc giả những trải nghiệm hấp dẫn từ đầu đến cuối.

Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

Thông tin tác giả

Tác giả:Trần Thùy Mai

Nhà văn Việt Nam

Hiện sống và viết tại San Francisco (Mỹ) và Huế.

• Giải A Văn học Cố đô năm 2008 với tập truyện ngắnThập tự hoa
• Giải thưởng Văn chương năm 2011 của Hội Hữu nghị Thành phố San Francisco - Thành phố Hồ Chí Minh với các sáng tác văn học và công trình nghiên cứu Folklore Việt Nam.
• Giải nhất Tiểu thuyết 2016-2019 của Hội Nhà văn Việt Nam và Giải Sách Hay 2020 của Viện Giáo dục IRED với tiểu thuyếtTừ Dụ Thái hậu

Trích đoạn hay

1. Lời tác giả

Thời kỳ tự chủ của triều Nguyễn mở ra và đóng lại với hai vụ án rúng động: vụ đầu triều với cái án của Hoàng tôn Mỹ Đường và mẹ ruột là Vương phi họ Tống; vụ thứ hai xảy ra vào buổi kết thúc, chính là vụ án của Công chúa Đồng Xuân.

Cả hai án đều là tội tình dục, và đều dính líu với những mưu đồ chính trị. Cả hai đều được xét xử rất vội dưới lưỡi kiếm quyền lực, không qua quy trình pháp lý đương thời. Tháng năm qua, hình hài xương cốt đã thành tro bụi, nhưng sự thật ở đâu sẽ mãi mãi là ẩn số.

Đáng lưu ý ở chỗ: Vụ án Đồng Xuân, trong mối liên hệ với ba vị phụ chính đầu triều lúc bấy giờ - Hồng Hưu, Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết - là gút thắt cuối cùng của cuộc tương tranh giữa hai phái chủ chiến và chủ hòa, đã tác động sâu sắc đến chính trường triều Nguyễn. Không phải chỉ tương tranh, phải nói rằng đấy là cả một cuộc tương tàn rất đau xót, làm tiêu hao trầm trọng tiềm lực đất nước.

Vụ án Đồng Xuân cũng chính là đêm trước của biến cố Thất thủ kinh đô, một trong những chấn thương lớn để lại ám ảnh sâu sắc trong đời sống văn hóa Việt. Hằng năm ở Cố đô Huế, cứ vào ngày hai mươi ba tháng năm âm lịch, dân chúng vẫn còn bày những mâm cỗ cúng dọc hai bên đường, tưởng nhớ những người đã chết trong cái ngày lịch sử ấy. Cùng với hồi niệm quá khứ, ta không thể lảng tránh một câu hỏi: Tại sao trong suốt một phần tư thế kỷ, khi đối mặt với ngoại xâm, quý tộc, sĩ phu và dân chúng Việt không thể đoàn kết, mà lại thù hằn, giết chóc nhau, tự làm suy yếu chính mình? Ai là người làm mất nước: vua Tự Đức, triều đình Nguyễn, hay chính là những chỗ bất cập từ lâu đã tiềm tàng trong dân tộc tính Việt?

Xin quay lại với cuộc đời Đồng Xuân - Con gái út Hoàng đế Thiệu Trị, nàng công chúa xinh đẹp và tai tiếng của kinh thành Huế. Trong xã hội phương Đông, không có gì hủy hoại sự nghiệp của một người nhanh chóng hơn một scandale tình dục. Bởi vậy cũng như với vụ Mỹ Đường (đã được nói tới trong tiểu thuyếtTừ Dụ Thái hậu), những tội nhân trong án Đồng Xuân rất có thể chỉ là nạn nhân, là những “con dê tế thần” trong một cơn bão quá tàn khốc của lịch sử.

Họ đáng tội phải chịu nhục đời đời, hay họ chỉ là những người thất thế oan khiên? Căn cứ vào những gì đã ghi trong sử, ta thấy những tội nhân này đã hầu như không được xét xử, mà gần như bị tiêu diệt. Bởi vậy nếu được mở một phiên tòa “phúc thẩm” vào đời nay, nàng công chúa tội nghiệp cũng rất nên được hưởng một quy chế chính đáng của nền tư pháp: quyền được suy đoán vô tội.

Cựu Kim Sơn, ngày 8 tháng 3 năm 2022

Trần Thùy Mai

2. Hoàng huynh và công chúa

Thoáng một cái nàng công chúa đã biến thành ả thị tỳ trong chiếc áo năm thân màu xanh. Ngắm mình trong gương, Gia Phúc hí hửng vì được vấn tóc trong chiếc khăn vành nhỏ. Chiếc khăn tầm thường, nhưng đã làm cho gương mặt nàng sáng lên tươi tắn.

Vú Nhự đành phải chịu, vừa chỉnh xống áo cho Gia Phúc, vừa rên rỉ:

- Mỗi lần công chúa trốn đi như vầy, vú sợ nơm nớp, e giảm thọ mất mấy năm.

- Ta đi chơi với các anh ruột ta, một chốc rồi lại về ngay, có gì sai đâu mà sợ?

- Sao lại không sai, đâu có công chúa nào dám lẻn ra ngoài…

- Hơ hơ, sao vú biết là họ không lẻn ra. Biết đâu đó, ai mà bó chân bó cẳng trong cung này mãi được.

- Năm nay còn nhỏ, lỡ có lộ chuyện cùng lắm bị trận quỳ. Chứ sang năm đã cài trâm rồi thì em gái anh trai phải có phân biệt, không như trẻ con được!

Gia Phúc không để ý vú Nhự nói gì, vội vội vàng vàng ra đi, chân tập tễnh đôi guốc, tay lăm lăm cầm thẻ Nhập Nội.

Ở bên ngoài cửa Hòa Bình, xe ngựa của phủ Gia Hưng đã chờ sẵn. Gia Phúc lên xe. Trong xe là hai ông hoàng, đều là anh khác mẹ của Gia Phúc: Gia Hưng công Hồng Hưu, hai mươi bốn tuổi, con của Lương phi Vũ Thị Viên, kẻ hầu thường gọi là Mệ Nai; Người kia là Hoàng tử Hồng Dật, con của Thụy tần Trương Thị Thận, lớn hơn Gia Phúc chỉ vài tháng tuổi, thường được gọi là Mệ Mến. Hôm nay cả hai “Mệ” đều ăn mặc theo lối phong lưu công tử ở kinh thành.

- Mình đi xuống cầu ngói Thanh Toàn, chỗ đó gần làng chằm nón, con gái đẹp lắm! - Hồng Dật đưa ý kiến. Hồng Hưu gạt đi:

- Đẹp cũng chỉ ngắm một chút cho vui, được cái chi? Đi Nam Phổ! Ta có tên người hầu ở đó, vợ hắn đã nấu sẵn bánh canh cua. Gia Phúc chưa biết bánh canh Nam Phổ, nên cho muội ấy ăn thử một lần!

Hồng Dật cười ha ha vô tư:

- Phải, phải lắm. Nghe nói “Con gái Nam Phổ ở lỗ trèo cau” mà có thật không ta? Ăn bánh canh trong phủ không ngon, phải ăn trong vườn cau Nam Phổ, vừa ăn vừa ngửa mặt ngó lên mới đã.

Gia Phúc nhăn mũi, khì một cái:

- Mệ Mến nói bậy bạ quá đi. Muội không ăn cái bánh canh đó, ghê lắm.

Hồng Hưu dỗ dành:

- Đừng nghe Hồng Dật nói lục lác, không có ai thèm ở lỗ trèo cau cho hắn xem đâu.

Gia Phúc vẫn phụng phịu:

- Nhưng muội chỉ thích đi câu cá thôi.

- Ừ, ăn bánh canh xong ta ra hói câu cá dìa, rồi lại sai thằng hầu hấp cá dìa tươi, vậy mới đã!

Trong các em gái thì Hồng Hưu thương và chiều Gia Phúc từ khi nàng còn nhỏ xíu. Những năm còn ở trong cung, Hồng Hưu vẫn theo mẹ là Lương phi Vũ Thị Viên sang chầu cung Gia Thọ, nhân vậy thường bồng ẵm chơi đùa với Gia Phúc. Hồi đó Gia Phúc mới lên ba, nhưng đã là một cô bé xinh xắn, mũm mĩm, lúc nào cũng láu táu dễ thương.

- Sao tự nhiên đang vui muội lại buồn vậy? Mấy công chúa lớn còn ăn hiếp muội nữa không? - Hồng Hưu vừa bày cho Gia Phúc cầm cần câu, vừa hỏi han.

Gia Phúc buông câu, rầu rĩ kể chuyện bị Tiệp dư Phu tử chê bai. “Bà ấy bảo khoai sắn có bỏ vào túi gấm cũng không thành sâm quế được. Có phải ý muốn nói muội là hèn kém không? Muội là con mẫu hậu, còn hèn kém chỗ nào?”

Hồng Hưu nhìn vẻ mặt em gái buồn bã, thấy trong lòng thương vô hạn.

- Tiệp dư Bích nói vậy là ý ám chỉ xuất thân của muội… Nhưng muội không nên buồn. Bất luận muội xuất thân thế nào, mẫu hậu vẫn thương muội, huynh vẫn quý muội nhất.

- Huynh nói gì, muội chẳng hiểu gì cả!

- Chưa ai nói cho muội biết sao?

- Biết gì? Huynh nói đi!

Hồng Hưu ngần ngừ. Gia Phúc đã lớn, vẫn không biết gì hết, những điều mà ai cũng biết rồi?

- Thôi được, để huynh nói…