Combo Chuyện Đông Chuyện Tây (Bộ 4 Tập)
Tôi nhận thấy nhiều độc giả, ngay khi có trong tay số mới nhất của tạp chí Kiến thức ngày nay (hoặc mượn được), thường tìm đọc ngay mục “Chuyện Đông chuyện Tây” của An Chi. Dù có người ưu tiên đọc các mục khác, đặc biệt là những chương truyện đang được đăng tải kỳ tiếp, nhưng chắc chắn rằng sau đó họ sẽ tìm đến “Chuyện Đông chuyện Tây”.
Có một lần, khi tôi đi photocopy một bài viết đồng tác giả với An Chi, người thợ máy đã ngạc nhiên hỏi tôi: “Thế ra anh quen cả cụ An Chi?”. Rõ ràng, nhiều người hình dung An Chi là một cụ già với mái tóc bạc phơ, trán hói, am hiểu sâu rộng, luôn đắm mình trong những cuốn sách cổ. Trong trí tưởng tượng của họ, An Chi gần như là một nhân vật huyền thoại, khó có thể tồn tại trong một thế giới đầy rẫy những điều giả dối, sách kém chất lượng và những trí thức hời hợt. Thực tế, An Chi (còn được biết đến với bút danh Huệ Thiên, một cách nói lái từ tên thật Thiện Hoa) chưa phải là một người cao tuổi. Khi bắt đầu cộng tác với Kiến thức ngày nay vào năm 1990, anh mới chỉ bước qua tuổi năm mươi. Anh từng là học sinh của trường Chasseloup-Laubat ở Sài Gòn. Sau khi Hiệp định Genève được ký kết, anh quyết định lựa chọn miền Bắc và đã kịp mua vé máy bay ra Hải Phòng trước khi hết hạn 300 ngày, mang theo thư giới thiệu của Đảng ủy Đặc khu (do anh tham gia đoàn thể học sinh kháng chiến ở Sài Gòn). Tuy nhiên, anh không sử dụng tờ giấy này, và có lẽ đó là một trong những nguyên nhân dẫn đến những khó khăn sau này của anh, bởi thời điểm đó vẫn còn những người nghi ngờ về động cơ của những thanh niên có điều kiện lại chọn miền Bắc. Sau khi tốt nghiệp trường Sư phạm Trung cấp Trung ương (Cầu Giấy, Hà Nội), anh được phân công dạy cấp hai ở Thái Bình. Nhưng chỉ sau sáu năm, anh bị đánh giá là có những tư tưởng không phù hợp và bị thôi việc. Do không có nơi nương tựa, anh phải ở nhờ nhà một bác cấp dưỡng tốt bụng. Sau đó, anh xin được làm công tác hợp đồng tại Trường Bồi dưỡng cán bộ giáo viên của tỉnh, đảm nhận việc mua than củi, gạo muối cho trường, cho đến khi được Bộ Nội vụ triệu tập lên Hòa Bình tham gia lớp chính trị của Trường 20-7 “dành cho cán bộ miền Nam vì lý do này hay lý do khác không còn trong biên chế nhà nước”. Sau đó, anh trở về Hà Nội học nghề thợ nguội và thợ tiện tại Nhà máy xe đạp Thống Nhất, đồng thời phụ trách công tác bổ túc văn hóa tại nhà máy. Từ năm 1972, anh được chuyển đến Trường Học sinh miền Nam số 8 ở Tam Đảo (Vĩnh Phú). Khi miền Nam được giải phóng, anh được điều động vào Sở Giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh rồi Phòng Giáo dục Quận 1, đảm nhận nhiều công việc khác nhau. Đến năm 1984, anh xin về hưu sớm để dành toàn bộ thời gian cho việc đọc sách và nghiên cứu những vấn đề mà anh đã quan tâm từ hai mươi năm trước, kể từ khi anh bị thôi việc.
An Chi luôn trân trọng những người lãnh đạo đã quyết định thôi việc anh, bởi nhờ đó anh có cơ hội theo đuổi ước mơ lớn nhất của đời mình: học tập, học hỏi thực sự, học để tích lũy kiến thức và trở thành người có ích, chứ không phải để đạt được những bằng cấp hay danh hiệu. Từ khi rời bỏ công việc giảng dạy, anh dành toàn bộ thời gian không phải lo toan việc mua than củi hay gạo muối để tập trung vào việc học, không ngừng tìm kiếm kiến thức về những lĩnh vực mà anh luôn khao khát. Ban đầu, anh tìm được một cuốn Thượng của bộ Từ hải và một cuốn từ điển chữ Hán dành cho học sinh của nhóm Phương Nghị. Từ đó trở đi, suốt gần 30 năm, anh không ngừng tìm kiếm sách vở để học hỏi về các khoa học xã hội và nhân văn, dù là trong thời gian làm thợ nguội, tham gia học tập chính trị hay đảm nhận công việc hành chính, anh đều dành hết tâm trí cho việc học. Và cũng như nhiều người khác, càng học anh càng nhận ra sự hạn hẹp của kiến thức mình, do đó anh chỉ thực sự cảm thấy được sống trọn vẹn sau khi về hưu sớm và có thể ngồi suốt ngày bên bàn viết, giữa hàng ngàn cuốn sách quý giá mà anh đã tích lũy được trong suốt những năm tháng qua.
Từ khi Ban biên tập Tạp chí Kiến thức ngày nay giao cho An Chi phụ trách chuyên mục Chuyện Đông chuyện Tây, anh đã dành nhiều thời gian để trả lời những thắc mắc của độc giả về chữ nghĩa và kiến thức nói chung. Anh nhận thấy đây là một công việc có ý nghĩa, giúp ích cho nhiều người, mặc dù nó có thể làm giảm bớt thời gian dành cho những vấn đề mà anh chuyên tâm nghiên cứu từ lâu, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến lịch sử tiếng Việt. Và dù anh biết rằng không ai có thể tự cho mình là một người am hiểu mọi lĩnh vực, nhưng những câu trả lời của anh trên tạp chí đã làm hài lòng phần lớn độc giả, bởi chúng đều là kết quả của quá trình nghiên cứu nghiêm túc và tinh thần trách nhiệm cao đối với khoa học và những người đã tin tưởng anh. Thêm vào đó, văn phong trong sáng, mạch lạc, đôi khi dí dỏm một cách tinh tế và sâu sắc, khiến việc đọc bài viết của anh trở thành một niềm vui thanh cao.
Dĩ nhiên, tôi không dám khẳng định An Chi luôn đúng. Sai lầm là bản chất của con người. Anh không phải lúc nào cũng tìm được câu trả lời tối ưu có thể làm hài lòng những chuyên gia khó tính. Nhưng tôi tin chắc rằng một người đọc trung bình như tôi, khi đọc xong một đoạn giải đáp của An Chi, ít nhất cũng sẽ học được điều gì đó bổ ích, và đó là điều quan trọng nhất mà một tạp chí dành cho độc giả rộng rãi như Kiến thức ngày nay có thể mang lại.
Việc này không có nghĩa là trong những bài trả lời ngắn gọn của An Chi không có những tia sáng của một tài năng thực thụ. Những ý kiến của anh về nguồn gốc Hán Việt của các yếu tố địa danh mà nhiều người cho là “nôm” như Kẻ Sặt, Kẻ Noi (dựa trên chữ Giới 界: xem Kiến thức ngày nay, số 229); về nguồn gốc Hán Việt của chữ chiềng (dựa trên chữ Trình 呈?: xem Kiến thức ngày nay, số 225) mà một số người cho là dùng để chỉ công xã nông thôn dưới thời Hùng Vương, việc anh sửa chữa những sai sót quan trọng trong Từ điển Bách khoa Việt Nam như về quốc hiệu Đại Nam mà Từ điển Bách khoa Việt Nam cho là do Gia Long đặt (Kiến thức ngày nay, số 212); sự sai lệch trong cách dùng “sau Công nguyên” (Kiến thức ngày nay, số 219) và rất nhiều vấn đề khác, đều được anh chứng minh và trình bày một cách thuyết phục, khiến ngay cả các chuyên gia cũng phải đồng ý.
Nhiều bài giải đáp của An Chi mở ra những luận điểm khoa học quan trọng và thú vị, khiến người đọc phải tự hỏi tại sao chúng không được trình bày thành những chuyên luận. Chúng ta hãy kiên nhẫn chờ đợi. Những người như An Chi thường rất khắt khe với bản thân. Rồi sẽ đến ngày những chuyên luận ấy đủ chín muồi để tác giả cảm thấy có thể đóng góp vào nền khoa học nhân văn của đất nước. Nhưng dù chỉ có vài tập Chuyện Đông chuyện Tây, tôi cũng đã học được rất nhiều từ anh. Hơn nữa, chính cuộc đời của An Chi đã là một tấm gương sáng về ý chí vượt qua mọi khó khăn để đạt đến đỉnh cao của tri thức.
Cao Xuân Hạo
1. Chuyện Đông Chuyện Tây - Tập 1 (Tái Bản 2019)
2. Chuyện Đông Chuyện Tây - Tập 2 (Tái Bản 2019)
3. Chuyện Đông Chuyện Tây - Tập 3 (Tái Bản 2019)
4. Chuyện Đông Chuyện Tây - Tập 4 (Tái Bản 2019)
```
