chơi jazz ở việt nam

Jazz – một thể loại âm nhạc khởi nguồn từ cộng đồng người châu Phi ở Hoa Kỳ vào cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20, đã vượt qua mọi biên giới và hòa mình vào nền văn hóa âm nhạc của mỗi quốc gia trên thế giới. Nhạc jazz không chỉ là một dòng nhạc, mà còn là một hình thức nghệ thuật độc đáo, mang đậm dấu ấn cá nhân của người nghệ sĩ và tạo nên một sức hút khó cưỡng đối với những ai yêu thích nó.

Ở Việt Nam, jazz cũng sở hữu một lịch sử riêng, một hành trình khám phá đầy thú vị. Những câu hỏi như: Ai là những người Việt Nam tiên phong trong việc chơi jazz? Họ đã học hỏi và phát triển kỹ năng của mình như thế nào? Liệu những gì họ đang làm có thực sự là “jazz” hay không? luôn là những vấn đề được nhiều người quan tâm.

Những thắc mắc này sẽ được giải đáp một cách chi tiết trong cuốn sách “Chơi jazz ở Việt Nam: Quyền Văn Minh và nhạc jazz Hà Nội”. Tác phẩm này kể lại câu chuyện về sự ra đời và phát triển của jazz tại Việt Nam, tập trung vào cuộc đời và sự nghiệp của nghệ sĩ Quyền Văn Minh – một người đã dành trọn cuộc đời mình để cống hiến cho sự phát triển của jazz trên mảnh đất quê hương. Cuốn sách tái hiện một cách sống động quá trình jazz được đón nhận, học tập và biểu diễn tại Việt Nam.

Đây không phải là một cuộc phỏng vấn theo khuôn mẫu thông thường, mà là những chia sẻ chân thành, những tâm tình giữa người viết và một người bạn đáng tin cậy. Qua những câu chuyện đời thường, người đọc sẽ dần thấu hiểu hơn về âm nhạc, về jazz và về những con người đã góp phần đưa jazz đến với Việt Nam. Tác phẩm này là một bước đệm quan trọng, mở ra những hướng nghiên cứu và hiểu biết sâu sắc hơn về nhạc jazz tại Việt Nam.

Đánh Giá Của Chuyên Gia

“Đây là cuốn sách mà những người yêu âm nhạc trên toàn cầu không thể bỏ lỡ.” – Yamashita Yosuke

Trích Đoạn Hay

- Nếu được phép bày tỏ, câu chuyện đời của Quyền Văn Minh thực sự phản ánh nhiều điều về cách jazz bắt đầu ở Việt Nam. So sánh với các quốc gia khác ở châu Á hay Đông Âu, hiếm có cá nhân nào đóng góp toàn diện cho sự phát triển của jazz để nó trở thành một dòng nhạc chính thống như trường hợp của Việt Nam. Những nỗ lực của Minh đã khơi dậy động lực, từ việc biểu diễn jazz trước công chúng đến việc giảng dạy, cả chính thống và phi chính thống, tất cả đều góp phần định hình một phong cách âm nhạc Việt Nam độc đáo, hòa quyện cùng những kết cấu âm thanh đa dạng của jazz thế giới. Quan trọng hơn, ông đã tạo ra một không gian công cộng cho các nhạc sĩ jazz và những người yêu nhạc jazz Việt Nam. Những đóng góp của ông đã tạo uy tín cho Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, từ đó đưa jazz trở thành một chuyên ngành đào tạo chính thức, từ trung cấp đến cử nhân. Rất hợp lý khi bắt đầu câu chuyện về jazz ở Việt Nam bằng câu chuyện đời của Minh. (Trích Lời nói đầu)

- “Chơi jazz ở Việt Nam” là một tác phẩm tự sự mang tính hợp tác, được xây dựng từ những lời kể của chính Quyền Văn Minh, được người viết sắp xếp lại như một trò chơi ghép hình từ vô số cuộc trò chuyện trong giai đoạn 2009-2017. Tôi chịu trách nhiệm tổ chức các chủ đề trong các cuộc trò chuyện này, hy vọng tạo ra một mạch truyện liền mạch, phản ánh những cột mốc quan trọng trong cuộc đời Minh và triết lý sống của ông với vai trò là một nhạc sĩ jazz và một nhà giáo dục jazz Việt Nam. (tr.17)

- Jazz ở Việt Nam không phải là một âm thanh nổi loạn ẩn mình trong bóng tối, mà đã được công khai biểu diễn từ khi Minh trình diễn độc tấu trong hai chương trình được công nhận chính thức vào năm 1988 và 1989. (tr.28)

- Sinh ra ở Hà Nội năm 1954, cuộc đời Quyền Văn Minh gắn liền với những biến động của lịch sử Đông Dương và cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam. Ông bắt đầu học guitar cổ điển vào năm 1967, sau đó học clarinet theo sự khuyến khích của mẹ vào năm 1968. Mặc dù chỉ được học clarinet một cách cơ bản, Minh là một nhạc sĩ tự học. Cơ duyên gặp gỡ một loại âm nhạc kỳ lạ nhưng đầy mê hoặc qua chiếc radio bán dẫn của gia đình đã thay đổi cuộc đời ông. Minh gọi đó là “âm nhạc mê hoặc”, bởi ông không thể xác định nó thuộc thể loại nào. Ông tự nhủ: “Mình phải học cái này mới được! Mình phải chơi được như thế!”. Minh ghi nhớ từng nốt nhạc, tạo ra ký hiệu riêng trên giấy, luyện tập và bắt chước những gì mình nghe được. (tr.33)

- Năm 1988 và 1989, Minh, khi đó là cán bộ Đoàn Ca múa Thăng Long, đã tổ chức hai chương trình độc tấu giới thiệu jazz, như một phần của các buổi biểu diễn chính thức. Đây là lần đầu tiên công chúng Việt Nam được thưởng thức nhạc jazz do một nghệ sĩ Việt Nam biểu diễn dưới chế độ xã hội chủ nghĩa. Minh được công nhận là nghệ sĩ saxophone đầu tiên của Việt Nam sau hai buổi hòa nhạc tại Hội Nhạc sĩ Việt Nam. Nhạc jazz đã được giới âm nhạc chính thống công nhận. Cả hai buổi hòa nhạc đều được ghi hình và phát sóng trên truyền hình quốc gia, mang jazz đến gần hơn với khán giả Việt Nam trong giai đoạn đất nước đang đổi mới. (tr.37)

- Tôi luôn tự hỏi liệu jazz ở Việt Nam có thể có được môi trường học tập như các sinh viên tại Học viện Monk hay không. Trước đây, tôi chưa từng mơ có thể đứng trên sân khấu cùng Herbie Hancock. Nhưng chúng tôi đã làm được! Tôi chưa từng tưởng tượng mình có thể chơi hết mình với một nghệ sĩ jazz vĩ đại và học hỏi lẫn nhau. Tất cả những điều này thật khó tin khi tôi còn là một cậu bé 14 tuổi, mới biết đến sự tồn tại của jazz trên thế giới này! (tr.85+86)

- Tôi sẽ luôn nhớ cái đói liên miên trong những năm tháng khó khăn đó, nhưng không còn cách nào khác. Chúng tôi chỉ có thể ăn khi về nhà, trong giờ cơm của gia đình. Không có thức ăn bên ngoài. Tôi luôn chờ mẹ về nhà, vì khi mẹ về, bà sẽ chuẩn bị bữa trưa hoặc bữa tối cho cả gia đình, và đó là lúc chúng tôi được ăn! (tr.93 – thời kỳ tem phiếu)

- Ngay từ khi bắt đầu chơi nhạc, tôi chưa từng được học một bài học âm nhạc bài bản nào. Khi tôi chơi thành thạo một bản nhạc, tôi sẽ đến chỗ mẹ và chơi cho bà nghe. Mẹ lắng nghe và khen ngợi tôi: “Tuyệt vời!”, đồng thời động viên tôi tiếp tục luyện tập. Mẹ là một ca sĩ giỏi với giọng hát tuyệt đẹp. Có thể nói, bà là người thầy đầu tiên và duy nhất của tôi. Mẹ dạy tôi cách lắng nghe và khuyến khích tôi chuyển những gì mình nghe được bằng đôi tai thành âm nhạc trên guitar, và sau này là clarinet. Khi tôi bắt đầu tham gia các buổi diễn, tôi có thể học những bản nhạc mới rất nhanh. (tr.97)

- Khi tôi bắt đầu học clarinet, tôi khao khát mọi thể loại âm nhạc. Tôi nghe và chơi tất cả những gì có vào thời điểm đó! Bất cứ khi nào nghe được điều gì thú vị, tôi sẽ cố gắng chơi lại nó. Mỗi khi học được điều gì mới, tôi lại luyện tập chăm chỉ để thành thạo nó. Bất kể tôi chơi được gì trên guitar, tôi cũng sẽ cố gắng chơi được nó trên clarinet. Tôi thậm chí còn đạp xe đến tận nhạc viện, đứng ngoài cổng và cố gắng nghe xem sinh viên đang tập luyện gì. Những ngày đó, bảo vệ không cho bất kỳ ai không có giấy phép vào nhạc viện. Tôi tập trung vào những âm thanh khác nhau mà tôi có thể nghe được bên ngoài cổng, cố gắng phân biệt các bài tập kỹ thuật và tinh tế mà các học sinh đang luyện tập. Tôi nhận ra rằng những bài tập này đòi hỏi kỹ năng mà tôi không thể học được từ những âm thanh hỗn tạp bên ngoài. Tôi về nhà. (tr. 109+110 – đọc thêm về lần gặp gỡ của Minh với nhạc jazz)

- Tôi tự học và luyện tập những gì mình đã nghe. Tôi cũng tập cả nhạc cổ điển. Thực ra, bất kể bản nhạc nào, bất kể sách thực hành nào, bất kể ai cho tôi mượn cái gì, tôi cũng tập hết! Tôi tiếp tục với đạo đức nghề nghiệp đã khởi đầu hành trình âm nhạc của mình, luyện tập và cố gắng thành thạo bất cứ thứ âm nhạc nào tôi có thể có được. Tôi trở thành một nhạc công đa năng nhờ luyện tập và học đủ loại nhạc. Năm 1972 cũng là năm tôi bắt đầu chú ý đến saxophone hơn. Tôi nghĩ mình có thể nói rằng khi tôi chơi cho Đoàn Ca múa Hà Tây, tôi đã là một trong những nghệ sĩ clarinet hàng đầu của đất nước. (tr.141)

- Một cách tự nhiên, tôi đến xem các nhạc công jazz Hungary biểu diễn. Hungary có một nền nhạc jazz tuyệt vời. Những nhạc công thật tuyệt vời! Và tôi tự hỏi: “Liệu tôi có thể đứng trong hàng ngũ những nhạc công Hungary và chơi jazz với họ không?”. Nhưng tôi nhận ra rằng nếu tôi chọn ở lại Hungary, tôi sẽ không kiếm sống được bằng âm nhạc hay jazz. Tôi sẽ phải bán hàng ở chợ! Ngày đó, mọi người mang thuốc lá và đủ loại hàng hóa đến bán ở chợ nước ngoài. Bạn có thể kiếm được rất nhiều tiền nhờ làm việc đó. Tôi có thể giàu có và có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Trước chuyến đi, giám đốc đã nói chuyện với tôi: “Tôi khá lo lắng về việc ký giấy tờ cho cậu sang Hungary một mình. Tôi sợ cậu sẽ không muốn quay về Việt Nam”. Câu trả lời của tôi rất đơn giản: “Đời cháu đã gắn liền với saxophone. Thứ duy nhất cháu muốn làm là chơi nhạc. Cháu là người có nguyên tắc; khi chương trình kết thúc, cháu sẽ về. Đó là lời hứa của cháu”. Khi tôi trở về Hà Nội, tôi đến bưu điện để gọi ngay cho ông giám đốc, báo cho ông biết tôi đã về. Tôi muốn chơi jazz. Tôi đã quyết tâm chơi jazz ở Việt Nam. (tr.164+165)

- Minh không chỉ là một nghệ sĩ saxophone đắt show và một giảng viên saxophone ở Hà Nội, mà còn là một nghệ sĩ jazz được yêu thích với nhạc mục riêng gồm các tác phẩm jazz nguyên gốc. Ông được công nhận là “Bố già của nhạc jazz Việt Nam”, một danh hiệu mà các phóng viên đã trao cho ông khi viết về nền âm nhạc đang thay đổi của Việt Nam. Quyền Văn Minh đã trở thành một biểu tượng đại diện cho sự tồn tại của jazz ở Việt Nam, và nhạc jazz Việt Nam là một phần không thể thiếu trong bức tranh âm thanh đa dạng của Việt Nam. (tr.296+297)

- Tôi tên là Văn Minh, trong “nền văn minh”, và họ tôi là Quyền, trong “quyền lợi”. Cho nên tôi nghĩ rằng tôi “có quyền sống một cuộc sống văn minh”. Tôi có quyền sống một cuộc sống phẩm giá và văn minh bất chấp những gian khó và thách thức trong hành trình chơi jazz của mình… [T]ôi có một giấc mơ, một giấc mơ chơi jazz ở Việt Nam. Vì jazz, tôi đã gặp nhiều gian khó. Vì jazz, tôi đã nhận nhiều hạnh phúc và vui thú. Giờ tôi đã nghỉ hưu ở nhạc viện. Đó là công việc của tôi với đất nước. Nhưng công việc của tôi với cây saxophone thì không bao giờ ngừng lại.

Câu Quote Hay

- Khi tôi dạy những người không chuyên hay người mới bắt đầu, đôi khi họ chỉ muốn học một hai bài trên kèn saxophone thôi. Họ tìm thấy niềm vui trong việc ấy, cho nên tôi dạy họ. Đây là một kiểu hạnh phúc rất mực giản đơn và thuần thực. (tr. 48) - Nếu như tôi có thể mang lại điều gì đó tốt đẹp cho xã hội với âm nhạc của mình, tôi sẽ làm như thế. Tôi tin rằng âm nhạc của tôi cũng sẽ luôn trả lại tôi điều gì đó tốt đẹp. (tr.49) - Dù sinh ra ở Việt Nam, một đất nước cơ bản chẳng biết jazz là gì, tôi đã yêu nhạc jazz từ khi tôi nghe được nó trên radio vào năm 1968. Tôi đã chơi nhạc trong hơn 50 năm kể từ năm 1967, và tôi đã mở quán jazz club hơn 20 năm trước, vào năm 1997. Cái sự thật rằng tôi có đủ niềm tin vào bản thân để chơi jazz, tôi nghĩ, tự thân đã là một thành tựu! Trong những điều kiện hạn chế mà tôi học chơi jazz, tôi đã trở thành một nhạc sĩ chuyên nghiệp, và rồi trở thành một giáo viên saxophone và nhạc jazz. (tr.49) - Tôi đã lựa chọn tập trung vào sứ mệnh phát triển jazz ở Việt Nam. (tr.70) - Khi mẹ đặt cây clarinet vào tay tôi, bà bảo: “Mẹ chỉ muốn con chơi thật tốt. Ngay cả khi con chỉ kiếm được một đồng từ việc chơi clarinet, điều đó vẫn đáng giá với mẹ hơn một tỉ đồng từ người khác”. Thời ấy, khi anh bắt đầu thực thụ học chơi một nhạc cụ, điều đó có nghĩa là anh đã chọn một nghề kiếm sống. (tr.102) - Nhưng đó cũng là thời điểm mà danh tiếng chủ yếu được thiết lập thông qua truyền miệng. Nếu người ta đã nghe anh chơi nhạc, nghe anh chơi nhạc hay, và biết được từ những người khác đã nghe anh chơi, thế thì họ sẵn sàng trả tiền cho anh chơi nhạc. Và họ cũng sẵn lòng trả hậu hĩnh. Và nếu anh chơi hay, anh phải có được sự tự tin để hỏi xin trả giá tốt hơn! (107) - Nhờ vận may, tôi tìm được một kênh chơi “thứ” nhạc ấy. Tôi lúc đó còn không biết nó được gọi là “jazz”. Tôi run rẩy khi nghe thứ nhạc ấy. Tôi thầm nghĩ, nếu tôi có thể chơi như vậy thì tôi sẽ chẳng còn phải lo lắng gì nữa! (tr.110) - Bản thân tôi, tôi say sưa trong âm nhạc. Tôi cứ tập luyện âm nhạc của mình. Nhưng khi tập thật chăm chỉ như vậy, anh sẽ trình diện thứ âm nhạc của mình ở đâu? Và tôi thực sự muốn chơi jazz. (tr.158) - Phát triển jazz ở Việt Nam vẫn là sứ mệnh sau cùng của tôi.

Thông Tin Tác Giả

Stan BH Tan-Tangbau Tiến sĩ chuyên nghiên cứu về các câu chuyện văn hóa cũng như sự thay đổi chính trị-xã hội ở Việt Nam và khu vực miền núi khắp Đông Nam Á. Nhiều bài viết của ông được đăng trên các tạp chí như Jazz Perspectives, Collaborative Anthropologies, Journal of Narrative Politics và Journal of Vietnam Studies. Ông từng giảng dạy tại Đại học Ritsumeikan ở Kyoto và Đại học Quốc gia Singapore. Quyền Văn Minh (sinh năm 1954) Được xem là “Bố già của nhạc jazz Việt Nam”, ông không chỉ là nghệ sĩ saxophone jazz