Chìm Nổi Ở Sài Gòn
“Có ba yếu tố tạo nên giá trị đặc sắc củaChìm nổi ở Sài Gòn: chủ đề độc đáo – đây là cuốn sách đầu tiên và duy nhất tập trung vào thân phận người nghèo Sài Gòn thời thuộc địa, sự nghiên cứu công phu và văn phong tao nhã của Haydon Cherry.” – Peter B. Zinoman, Đại học California, Berkeley
Tác phẩmChìm nổi ở Sài Gòn– cuốn sách tiên phong và duy nhất khai thác sâu sắc về cuộc sống của những người nghèo – mang đến cho độc giả một cái nhìn toàn diện về bối cảnh lịch sử và những biến động xã hội ở Sài Gòn trong suốt bốn thập kỷ đầu thế kỷ XX.
Cuốn sách bắt đầu từ năm 1904, vào đêm trước một cơn bão lớn gây thiệt hại nặng nề cho mùa màng, dẫn đến tình trạng hỗn loạn trong buôn bán lúa gạo và đẩy nhiều người vào cảnh khốn cùng tại Sài Gòn và các tỉnh lân cận. Chương đầu tiên đặt lịch sử Sài Gòn vào bối cảnh của ngành thương mại lúa gạo khu vực, làm rõ những yếu tố phát triển giúp thành phố trở thành điểm đến hấp dẫn cho những ai khao khát đổi đời trong giai đoạn này. Sáu chương tiếp theo đi sâu vào cuộc sống bần cùng của những người nghèo đô thị.
Qua những câu chuyện đời và những biến cố của các nhân vật – Lương Thị Lắm, một cô gái mại dâm đến từ Biên Hòa, luôn tìm kiếm cơ hội và trốn tránh chính quyền thuộc địa; Trần Dương, một thợ đá người Khách Gia (Hakka - Hà Cá) từ miền Nam Trung Hoa, bị buộc tội tham gia hội kín Thiên Địa Hội; Aimée Lahaye, một cô gái lớn lên trong viện mồ côi của Hội Thánh Nhi (Holy Childhood Association), nhận ra sự cô đơn của mình một lần nữa giữa dòng đời; một “ngựa người” tự xưng tên Nguyễn Văn Thủ, làm phu xe rong ruổi khắp các con phố Sài Gòn; một người khuyết tật tên Trần Văn Chinh, phải vật lộn với số phận nghiệt ngã; và Félix Colonna d’Istria, một người Pháp nghèo khổ, luôn là nạn nhân của sự bất cẩn của bản thân – tác giả Haydon Cherry đã khéo léo tái hiện bức tranh thuộc địa Sài Gòn và Nam kỳ dưới tác động của thời cuộc, từ làn sóng di cư đến tình hình kinh tế thế giới đầy biến động.
Trong suốt cuốn sách, độc giả sẽ được chứng kiến Sài Gòn một thời thịnh vượng nhờ sản xuất và xuất khẩu lúa gạo, trở thành “miền đất hứa” cho nhiều người từ các xứ bảo hộ lân cận; đồng thời cũng cảm nhận được những ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống của người nghèo, đặc biệt là khi ngay cả một viên chức chính quyền người Pháp cũng có thể rơi vào cảnh bần cùng. Là cuốn sách đầu tiên mô tả chi tiết và đa dạng các hoàn cảnh nghèo khó,Chìm nổi ở Sài Gònkhiến người đọc không khỏi xót xa trước số phận khổ cực của những con người ngày xưa.
Tác giả cũng làm sáng tỏ những góc khuất khác, chẳng hạn như cách chính quyền thuộc địa quản lý và chế tài đối với nghề mại dâm từng được hợp pháp hóa ở Sài Gòn và Chợ Lớn, hoặc những âm mưu vu khống thành viên cộng đồng Thiên Địa Hội để trả thù – cho thấy nỗi ám ảnh mà hội kín này gây ra cho chính quyền thuộc địa, đặc biệt là sau cuộc khởi nghĩa do Phan Xích Long lãnh đạo.
Ngoài ra, cuốn sách còn giúp độc giả khám phá các khía cạnh xã hội của thời kỳ này, như hệ thống thẻ căn cước kiêm thẻ đóng thuế và nộp phạt, hoạt động của các hội từ thiện và cứu tế… đồng thời đóng vai trò như một cuốn địa chí, cung cấp thông tin về một số địa danh quan trọng ở Sài Gòn.
Cuốn sách được xây dựng dựa trên nguồn tư liệu phong phú, bao gồm số liệu thống kê đã công bố, thư truyền giáo, các báo cáo chính thức, ghi chép của du khách, phóng sự và các nghiên cứu khoa học xã hội thuộc địa… Phần ghi chú chi tiết giúp độc giả dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu sâu hơn về các vấn đề được đề cập.
```
