Chế Tác Bình An Và Hạnh Phúc Trong Giáo Dục
Hiện nay, vai trò của chánh niệm trong giáo dục ngày càng được công nhận rộng rãi. Thực hành chánh niệm giúp học sinh tăng cường khả năng tập trung, ý thức và làm chủ các hoạt động của thân, điều phục cảm xúc mạnh mẽ, đồng thời phát triển các kỹ năng giao tiếp và ứng xử trong mối quan hệ với mọi người. Quan trọng hơn hết, chánh niệm giúp các em phát triển một cách toàn diện và lành mạnh, nuôi dưỡng niềm vui, sự bình an và tự tin từ bên trong, thông qua các phương pháp thực tập giúp làm dịu căng thẳng, lo lắng và bạo lực.
Thực tế, hệ thống giáo dục hiện tại thường tập trung vào thành tích học tập mà chưa chú trọng đầy đủ đến việc dạy các em cách chăm sóc cảm xúc và các phép ứng xử cần thiết trong giao tiếp xã hội. Dĩ nhiên, trường học cần trang bị cho học sinh những kiến thức và kỹ năng cần thiết, nhưng việc giúp các em có thêm sức mạnh và sự vững chãi khi đối diện với những khó khăn về cảm xúc, cũng như khả năng chấp nhận và bao dung sự khác biệt trong nhận thức và lối sống của người khác, cũng quan trọng không kém. Thực tập chánh niệm có công năng to lớn trong việc giúp các em phát triển những kỹ năng chế tác và nuôi dưỡng sự bình an trong tâm hồn, góp phần vào sự bình an của môi trường xung quanh.
Chia Sẻ Từ Thực Tế
Cách đây vài năm, hiệu trưởng trường nữ sinh Welham ở Dehra Dun, Ấn Độ đã mời tôi chia sẻ một số phương pháp thực tập chánh niệm với học sinh nhằm giúp các em giảm căng thẳng trong kỳ thi. Trong buổi chia sẻ đó, tôi nhận thấy những bài thực tập đơn giản về hơi thở ý thức và bước chân chánh niệm đã giúp các em lấy lại sự bình an, lắng dịu và giảm bớt lo lắng.
Theo lời mời của hiệu trưởng trường American Embassy School tại Delhi, tôi cũng đã hướng dẫn một khóa học về chánh niệm cho các giáo viên trong mười tuần. Đến nay, những thầy cô giáo đã từng tham gia khóa học vẫn tiếp tục gặp nhau mỗi tuần một lần để chia sẻ kinh nghiệm thực tập. Dù bận rộn, các thầy cô giáo vẫn ưu tiên dành thời gian để thực tập cùng nhau, bởi vì họ nhận ra sự thực tập chánh niệm có ý nghĩa quan trọng đối với hạnh phúc của bản thân và học sinh. Cô Cheryl Perkins, một giáo viên của trường American Embassy School với hơn ba mươi năm kinh nghiệm giảng dạy, đã chia sẻ: “Trong sự nghiệp của mình, tôi chưa từng sử dụng công cụ giảng dạy nào có khả năng làm cho học sinh trong lớp học trở nên lắng dịu như tiếng chuông chánh niệm.”
Nguồn Gốc Từ Làng Mai
Tôi lần đầu đến Làng Mai vào năm 1989 và từ đó đến nay tôi thường xuyên đến Làng tu học. Mỗi mùa hè, Thiền sư Nhất Hạnh tổ chức khóa tu cho các gia đình. Trong những khóa tu này, thiền sinh ở mọi lứa tuổi cùng nhau thực tập để trở về với chính mình, ý thức rõ mình là ai, đang làm gì, nói gì, có những cảm xúc và suy nghĩ gì, ý thức về những gì đang diễn ra bên trong và xung quanh. Cuốn sách này là kết quả của quá trình tu học tại Làng Mai, được hình thành dựa trên kinh nghiệm thực tập cùng với trẻ em trong nhiều năm.
Trong cuốn sách này, Thiền sư Thích Nhất Hạnh cùng quý thầy, quý sư cô Làng Mai và nhiều cư sĩ đã chia sẻ trí tuệ và đóng góp những câu chuyện, những phương pháp thực tập cụ thể mà các bậc phụ huynh, thầy cô giáo và bất kỳ ai làm việc với trẻ em đều có thể áp dụng. Những phương pháp thực tập hữu ích này có thể được áp dụng linh hoạt trong gia đình, trường học, các tổ chức địa phương để tạo hứng thú và mang lại ý nghĩa cho trẻ em.
Cuốn sách này là một cẩm nang dành cho tất cả những ai muốn thực tập và chia sẻ chánh niệm với trẻ em. Để có thể chia sẻ từ kinh nghiệm cá nhân, chúng ta cần thực tập trước tiên. Nếu chúng ta áp dụng những phương pháp thực tập trong cuốn sách này với gia đình và trẻ em trong cộng đồng, cả trẻ em và người lớn đều có thể hưởng năng lượng bình an, tươi vui và hòa điệu mà sự thực tập mang lại.
Mỗi cá nhân đều có ảnh hưởng đến những người xung quanh. Vì vậy, khi có một vài nhóm nhỏ thực tập chánh niệm trong trường học hoặc cộng đồng, năng lượng bình an từ những nhóm người này sẽ lan tỏa rất lớn. Sự gắn kết, hòa điệu giữa con người với nhau và với môi trường thiên nhiên xung quanh sẽ lớn dần lên. Trong bầu không khí an lành này, trẻ em mới có thể phát huy mọi tài năng vốn có của mình.
–Shantum Seth,một giáo thọ cư sĩ thực tập theo truyền thống Làng Mai, viết tại Delhi, Ấn Độ, năm 2010
Trích Đoạn Sách: Lắng Trong
Trước khi thành lập Làng Mai, tôi sống ở Phương Vân Am, cách Paris một tiếng rưỡi lái xe. Phương Vân Am nằm trên một ngọn đồi, xung quanh là rừng cây. Một hôm, có hai cha con người Việt đến Phương Vân Am. Người cha muốn nhờ tôi chăm sóc bé Thanh Thủy, con gái ông, để ông có thể lên Paris lo giấy tờ và tìm việc làm. Bé Thanh Thủy khi đó gần năm tuổi.
Mỗi tối, Thanh Thủy đều thấy tôi ngồi thiền. Tôi bảo bé là tôi "ngồi thiền" nhưng không giải thích cho bé biết ngồi thiền là gì và ngồi như thế để làm gì. Mỗi tối, khi thấy tôi rửa mặt, mặc áo tràng và thắp một cây nhang, bé biết tôi sắp đi "ngồi thiền". Bé cũng biết đã đến giờ phải đánh răng, thay áo và lên giường mà không nói chuyện.
Một ngày nọ, Thanh Thủy và các bạn chơi trên khu đồi phía sau nhà. Chơi một lúc, các em đến xin tôi nước uống. Tôi tìm chai nước táo cuối cùng và rót vào ly đầy cho mỗi em. Ly cuối cùng là của Thanh Thủy, nhưng ly này lợn cợn xác táo, không trong như các ly trước. Thanh Thủy chê, không uống, rồi lại chạy lên đồi chơi.
Chừng một giờ sau, bé quay lại tìm nước uống. Tôi chỉ vào bàn, bảo: “Cháu uống ly nước táo này đi”. Thủy nhìn lại. Ly nước táo bấy giờ trong vắt, không còn lợn cợn, trông thật ngon lành. Bé tới gần và nâng ly nước táo lên uống. Uống được một phần ba ly, Thủy đặt ly xuống và ngước mắt nhìn tôi: "Có phải đây là một ly nước táo mới không thưa ông?". Tôi trả lời: "Không, đây vẫn là ly nước táo hồi nãy đó. Nó ngồi yên một lúc lâu nên trở nên trong vắt và ngon lành như vậy đó cháu." Thủy nhìn lại ly nước táo: "Ngon quá ông ơi. Có phải ly nước táo bắt chước ông ngồi thiền không hả ông?". Tôi bật cười và vỗ nhẹ lên đầu bé. Có lẽ nói rằng tôi đã bắt chước ly nước táo mà ngồi thiền thì đúng hơn.
Chắc rằng trong đầu bé Thủy nghĩ rằng ly nước táo ngồi yên một lúc lâu là để lắng xuống, và ông của bé ngồi yên một lúc lâu chắc cũng là để lắng trong, cho khỏe khoắn như ly nước táo. "Có phải ly nước táo bắt chước ông ngồi thiền không hả ông?". Tôi nghĩ bé Thủy chưa đầy bốn tuổi rưỡi mà đã hiểu thế nào là ngồi thiền mà không cần ai giải thích.
Ly nước táo ngồi lâu thì lắng trong. Theo cùng một định luật, ngồi lâu thì ta cũng lắng trong. Nếu ta biết cách ngồi, biết cách điều chỉnh tư thế ngồi cho vững chãi, có mặt với hơi thở vào và hơi thở ra, thì sau một lúc, tâm ta sẽ trở nên an tĩnh và lắng trong.
Chúng ta phải học cách chăm sóc chính mình trong đời sống hàng ngày, trong lúc đi, đứng, nằm, ngồi, trong lúc ăn hoặc đánh răng. Con người chúng ta được tạo thành bởi năm yếu tố: hình hài, cảm xúc, tri giác, tâm hành và nhận thức. Năm yếu tố này là lãnh thổ rộng lớn của chúng ta. Ta là vị quốc vương trên lãnh thổ ấy. Ta phải biết trở về và chăm sóc cho lãnh thổ của mình. Chánh niệm giúp chúng ta làm được việc ấy. Ví dụ, khi một vùng nào đó trên cơ thể bị căng thẳng hay đau nhức, việc trước tiên ta nên làm là trở về và chăm sóc cho vùng đang bị thương tổn ấy. Ta hãy dành cho mình những giây phút lắng yên, trở về với hơi thở và thầm đọc:
- Thở vào, tôi ý thức về toàn thân tôi
- Thở ra, tôi buông thư toàn thân (buông bỏ hết những căng thẳng trong thân)
Khi đã biết cách chăm sóc cho thân, ta sẽ biết cách chăm sóc những cảm xúc trong ta. Với năng lượng chánh niệm, ta có thể làm phát khởi niềm vui và hạnh phúc; và khi một cảm xúc mạnh biểu hiện, ta có thể chăm sóc cho cảm xúc ấy. Ta có thể theo dõi hơi thở trong khi đọc thầm:
- Thở vào, tôi ý thức về cảm xúc buồn đau trong tôi
- Thở ra, tôi ôm lấy cảm xúc đó với tất cả sự dịu dàng.
Chúng ta không khỏa lấp khổ đau bằng cách tiêu thụ. Nhiều người tìm cách trốn chạy khổ đau bằng cách đắm chìm trong phim ảnh, mạng lưới toàn cầu, rượu bia, sách báo, ăn uống, mua sắm, chuyện trò… Nhưng càng trốn chạy thì ta càng làm cho tình trạng khó khăn hơn.
Bụt dạy rằng không có cái gì có thể sống sót nếu không có thức ăn. Sở dĩ niềm đau, nỗi sợ trong ta còn đó là vì ta cứ cho nó thức ăn. Một khi ta biết nhận diện và ôm ấp niềm đau, nỗi sợ thì nó lắng xuống. Nếu tiếp tục nhìn sâu, chúng ta sẽ nhận ra gốc rễ đồng thời thấy được những thức ăn nào ta đã cung cấp cho những niềm đau, nỗi sợ ấy mỗi ngày.
Nếu chúng ta khổ sở vì bị trầm cảm, chứng tỏ là ta đã sống, đã tiêu thụ như thế nào để đưa tới tình trạng trầm cảm. Bụt dạy rằng nếu chúng ta có thể nhìn sâu vào khổ đau của mình và nhận diện được nguồn thực phẩm nuôi dưỡng khổ đau, thì chúng ta đang đi trên con đường giải thoát.
Câu Hỏi Về Muỗi
Câu hỏi:Kính bạch Sư Ông, con hay bị muỗi cắn và con không muốn muỗi cắn con nữa. Mỗi ngày con có thể giết vài con muỗi được không ạ?
Sư Ông Làng Mai:Con muốn giết bao nhiêu con muỗi?
Bé:Chắc là mỗi ngày một con ạ.
Sư Ông Làng Mai:Con có nghĩ như vậy là đã đủ rồi không?
Bé:Dạ, đủ ạ.
Sư Ông Làng Mai:Hồi nhỏ Sư Ông cũng từng đặt ra câu hỏi như vậy. Sau này, Sư Ông phát hiện ra rằng loài muỗi cũng cần thức ăn để sống. Muỗi luôn cố gắng tìm kiếm thức ăn, cũng như loài người chúng ta vậy. Ta tìm kiếm thức ăn khi đói và đó là một điều rất tự nhiên.
Sư Ông nghĩ ta có nhiều cách để bảo vệ mình khỏi bị muỗi chích. Ở Việt Nam, ai cũng thường giăng mùng ngủ mỗi đêm để tránh muỗi. Nếu không có mùng thì chắc họ phải thức cả đêm để đập muỗi. Không chỉ một vài con, vì sau khi con giết một con thì con khác sẽ đến. Con có thể thức trắng đêm chỉ để đập muỗi. Vì vậy, giết muỗi không phải là giải pháp. Sư Ông nghĩ ở Làng Mai có một số mùng. Con chỉ cần hỏi các thầy, các sư cô để mượn một cái, như vậy con có thể cứu được mạng sống nhỏ nhoi của mấy con muỗi.
Lâu lâu Sư Ông thấy một con muỗi đáp xuống và Sư Ông tạo ra một trận bão nhỏ bằng cách phẩy nhẹ cánh tay cho nó bay đi. Sư Ông làm vậy mà không có chút bực bội nào. Sư Ông chỉ không cho nó đốt mình thôi.
```
