Dòng sông Ô Lâu và ký ức tuổi thơ của Phi Tân
Lớn lên bên dòng Ô Lâu xứ Huế, dù trải qua nhiều năm sống ở phố thị, Phi Tân vẫn giữ trong mình một tâm hồn “người quê”. Điều này thể hiện rõ trong từng trang văn của anh, mỗi câu chữ đều chất chứa tâm tình, nỗi nhớ và tình cảm sâu đậm dành cho con sông tuổi thơ, những món ăn mẹ nấu, những buổi trưa cùng bạn bè gặt lúa, những âm điệu “o”, “ôn”... và những người “muôn năm cũ” đã cùng anh đi qua những tháng năm không thể nào quên. Ký ức về miền quê Huế bên sông Ô Lâu, với những phận người bình dị và những biến động của cuộc đời, cứ tha thiết trở đi trở lại trong từng trang văn của Phi Tân, như một nỗi nhớ ngày càng thêm sâu sắc theo thời gian.
Trích đoạn từ sáchBên sông Ô Lâu:
Tuổi thơ và những trò chơi đơn sơ
- Tuổi thơ tôi ở nông thôn, những năm tám mươi của thế kỷ trước còn nhiều khó khăn, nên đâu có vợt hay cầu để chơi. Môn thể thao duy nhất của lũ trẻ xóm tôi vẫn là đá bóng. Nhưng mỗi khi chơi, chúng tôi thường chơi trần trùng trục, mặc quần xà lỏn. Dù vậy, lũ trẻ xóm tôi vẫn rất mê môn “thể thao vua”. Chúng tôi chơi đá bóng, nhưng không có bóng. Thỉnh thoảng mới mua được một trái bóng nhựa ngoài chợ, nhưng chỉ cần đá vài trận là xẹp lép, rồi hỏng luôn.
Hạnh phúc giản dị trong ngày Tết
- Niềm hạnh phúc của tuổi thơ tôi là những lần đi chợ Tết. Tôi nhớ những con bột xanh đỏ tím vàng được tạo hình thành nải chuối, con vịt, con gà hay chiếc thuyền. Tôi nhớ ở hàng mụ Sỏi có treo những bức tranh vẽ mai lan cúc trúc, và ở những hàng khác cũng rực rỡ sắc màu của những phong pháo mới. Tôi ngậm ngùi nhìn cô giáo tiểu học của tôi ra chợ bào gừng để kiếm thêm thu nhập cuối năm. Và khi trong triêng gióng của mẹ có đầy đủ màu cam của cà rốt, màu xanh của su le và bắp cải, màu đỏ mọng của cà chua và màu nâu của nấm mèo... thì tôi thấy mẹ đang gánh Tết về nhà…
Cùng gia đình gặt lúa bên sông
- Hồi nhỏ, thỉnh thoảng tôi theo ba mẹ đi đò sang ruộng Cồn cắt lúa. Thực ra, tôi chỉ làm việc là dồn lúa lại để người lớn gánh lên đò. Đi gặt lúa ở bên kia sông, nhà nào cũng chuẩn bị cơm đùm cá bới. Đến trưa, cơm canh có thể đã nguội, nhưng ai cũng thấy ngon miệng. Dòng sông Ô Lâu không rộng, nên đến mùa gặt rất nhộn nhịp khi cả mấy chục chiếc đò chở đầy lúa vàng nối đuôi nhau từ những cánh đồng ruộng Cồn theo sông về bến.
Mai vàng – loài hoa bình dị của quê hương
- Thực ra ở xứ Huế, hoa mai vàng là một loài hoa rất phổ biến. Quê tôi ngày trước nhà nào cũng trồng mai. Mai trước sân, mai trong vườn, mai ngoài ngõ... Có nhà phải đến mấy chục cội hoàng mai trồng quanh nhà. Hồi ấy, Tết thì bánh mứt đơn sơ, nhưng năm nào nhà tôi cũng có một cành mai cắm trong chiếc bình to, đặt giữa nhà để đón xuân. Có khi là mai nhà, nở đúng độ, ba tôi cưa một cành đẹp nhất từ cây mai ngoài vườn vô cắm bình; có khi là cành mai của một nhà người quen tặng cho ba.
Vẻ đẹp hoang sơ của cụp cát
- Những lần đi xa mới thấy cát thật đẹp. Đó là những đồi cát trắng được thiên nhiên bồi đắp tự bao năm, gọi là cụp. Cụp con voi, cụp cái bụ, cụp bàn cờ… Ở dưới chân những cụp cát, thật diệu kỳ là những hồ nước trong xanh, có thể nhìn sâu thấy đáy. Giữa mênh mông cát và cát như thế có một loài chim lông trắng gọi là chim Dàng. Chúng làm tổ trên cát, thỉnh thoảng thấy bóng người, chúng sà xuống xoẹt ngang mặt chừng như hù dọa mà cũng như để làm quen… Lần cuối cùng tôi ngồi chơi với cụp cát là kỳ nghỉ hè năm cuối sinh viên. Đêm đó, mấy anh em thân thiết cùng làng rủ nhau ra cụp ngồi ngắm trăng, uống rượu, đàn hát. Những đồi cát rải vàng dưới ánh trăng lấp lóa đẹp đến lạ…
Nhặt nhôm đồng kiếm tiền ăn vặt
- Hết mùa trọc trọc, khi gió Lào thổi mạnh hơn, trẻ con trong xóm tôi lại lên độn cát đi nhặt nhôm đồng bán kiếm tiền ăn vặt. Tờ mờ sáng, cả bọn rủ nhau đi lên độn Ổ Gà, độn Thanh Hương, hay có khi ra tận biển Khê của Quảng Trị (những địa danh đã từng xảy ra những trận đánh khốc liệt trong chiến tranh) để tìm phế liệu là những vỏ đạn bằng đồng rơi vãi và có cả những chiếc bi đông, mũ cối của chiến tranh để lại… Có bữa mấy đứa nhặt được mấy lon thịt hộp, mở ra thấy hấp dẫn quá nên cho vào miệng luôn. Cũng may là chẳng đứa nào bị đau bụng cả.
Mùa hạn và nỗi lo của người nông dân
- Một buổi chiều tháng Sáu, ba tôi đi làm đồng về, vừa bỏ cái cuốc xuống sân đã nghe giọng ông buồn bã: “Nước mặn lên rồi!” Rứa là đã đến mùa hạn. Gió Lào đuổi nhau rin rít từng đợt trên cánh đồng, nước dưới chân lúa bắt đầu cạn dần. Sông Ô Lâu chẳng khi nào thiếu nước, nhưng đến mùa gió Lào, nước mặn từ biển qua phá Tam Giang dâng cao tràn qua cửa Lác thì sông không còn là dòng nước ngọt mà đã có vị mặn lơ lớ không thể tưới mát ruộng đồng được nữa… Tất cả cánh đồng làng phải nhờ vào hệ thống nước từ chân độn cát để tưới cho cây lúa.
Lầu may – chứng nhân của thời gian
- Tồn tại gần nửa thế kỷ qua, lầu may ở chợ Đông Ba cứ như một nốt trầm lặng lẽ giữa huyên náo của khu chợ lớn nhất Huế. Lối cầu thang nhỏ và tối dẫn lên lầu may, những bức tường loang lổ, ẩm mốc và cả những bàn máy khâu với âm thanh “tạch, tạch, tạch...” đều đặn, cần mẫn của những thợ may ở chợ cứ gợi cho mỗi ai đến đây về sự cũ kỹ, xa vắng…
Võ sư và những buổi luyện công sớm mai
- Ngôi nhà của lão võ sư dựa vào chân núi Ngự Bình. Đã mấy chục năm rồi, cứ đúng bốn giờ sáng mỗi ngày, lão thức dậy và bắt đầu luyện công cho đến khi trời hửng sáng. Thức dậy cùng lão là ngàn thông của núi xanh miên man, rì rào gió. Những cây thông tưởng như “vô ngôn” kia đã chứng kiến những thế võ nhọc nhằn qua bao năm tháng từ khi lão còn là một chàng trai trẻ tuổi đôi mươi cho đến bây chừ khi năm tháng nhuộm trắng mái đầu.
Những ký ức về mùa gặt
- Lúa về tới bến, lại phải vác từng bó lên, lại xóc từng bó và gánh về nhà. Những hột lúa vàng rơi rụng đầy trên đò, trên bãi, trên đường… Rứa mới có chuyện đi mót lúa, rồi có thêm loại “lúa đất” chính là những hột lúa rơi rụng khắp nơi. Đến mùa gặt, chỉ cần trời chuyển mát hay lắc rắc vài giọt mưa là nông dân đã lo canh cánh cái cảnh lúa gặt về phơi không được nắng, gạo sẽ xấu rồi rơm bị un đống lại mà thối rữa hết. Bởi thế, đến mùa gặt, trời càng nắng to nông dân càng mừng. Cái cảnh ba tôi đánh trần tấm lưng đen sì (vì mặc áo thì nóng) mà cào lúa trước sân vào những buổi trưa nắng gắt cứ hiện về rất rõ trong tôi mỗi khi mùa gặt tới.
Mụ Lổng và nghề chai bao
- Mụ Lổng chừ đã có tuổi rồi nên thôi quang gánh chai bao cũng đã hơn chục năm. Mà bữa nay, nghề chai bao nhôm nhựa của mấy o, mấy dì các làng quê cũng đỡ vất vả hơn khi có thêm mấy chiếc xe đạp đồng hành. Trên chiếc xe đạp với một mớ hổ lốn các loại phế phẩm sắt thép, thủy tinh, giấy lộn... của mấy o, mấy dì tưởng như thấy lấp lánh đâu đó nụ cười của mấy đứa con chờ mẹ về với những thức quà khi cái bánh, khi cái kẹo hay thức ăn cho buổi tối như mụ Lổng xóm tôi thuở nào...
Cuộc sống bên sông Ô Lâu
- Không như ngư dân sống trên đò vốn chuyên nghề đánh bắt tôm cá trên sông, trên phá vốn có rất nhiều thứ ngư cụ từ đò đến nò, sáo, lưới..., nông dân ở bên sông Ô Lâu quê ông vốn là dân làm ruộng, nhưng nhà mô cũng có sẵn vài thứ ngư cụ để mỗi khi nước xuống, nước lên kiếm thêm con cá, mớ tôm cho bữa ăn hằng ngày thêm chất, thêm ngon. Đó còn là một thú tiêu khiển của người dân quê…
Hồ đầu xóm Kế và những kỷ niệm tuổi thơ
- Mà nghe thằng Bình nhắc lại chuyện bắt cá thia thì lại nhớ cái hồ đầu xóm Kế của tôi. Bởi ngay trên đầu hồ, nơi mấy lỗ phun nước từ dưới đất lên có một cái đìa nhỏ, lũ cá thia hết cặp ni đến cặp khác tới sủi bọt làm tổ. Cứ vài ba ngày, tôi với thằng Bình lại chạy lên đìa coi thử có cặp cá thia mô mới vô ở chưa để bắt về nuôi... Mà ngày mô không chạy lên hồ chơi, lũ con nít xóm tôi cứ có cảm giác thiếu thiếu một cái chi đó. Hồ không sâu, mùa hè có đoạn lội từ bờ ni qua bờ tê được...
Tác giả:
Phi Tân
Sinh 1973. Quê quán: Điền Lộc, Phong Điền, Thừa Thiên Huế. Hiện đang làm việc tại Đài phát thanh và truyền hình Huế.
Tác phẩm đã xuất bản:Ngoại ô thương nhớ(tập tạp văn, 2020).
Các tác phẩm do Chibooks xuất bản:
- Bên sông Ô Lâu(tản văn, 2021)
- Về Huế ăn cơm(tản văn, 2021)
(cả 2 tác phẩm đều thuộc TỦ SÁCH VĂN HÓA VIỆT, nằm trong dự án TỦ SÁCH VĂN HÓA VIỆT RA THẾ GIỚI, sẽ được dịch ra tiếng Trung và tiếng Anh)
```
