cánh đồng bất tận (tái bản 2019)

Mình luôn thấy Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn rất đặc biệt. Chị vụt sáng lên với ‘Cánh Đồng Bất Tận’ khi mới 29 tuổi, một điều mà ai đọc tác phẩm này rồi sẽ thấy khó lòng tin nổi. Như mình đã có nói khi review ‘Đảo’, ngay từ đầu chị đã viết về một mảng khá hẹp: đời sống lam lũ của người dân nghèo vùng sông nước miền Tây, nhưng chị là bá chủ trong cái mảng hẹp đó. Với những gì đã làm được trong ‘Cánh Đồng Bất Tận’, e là chủ đề này của văn học hiện đại Việt Nam, về sau hiếm có ai vượt qua được cái bóng Nguyễn Ngọc Tư. Đã có nhiều bài review rất hay về tấn bi kịch của hai đứa trẻ chăn vịt và người cha hận thù đàn bà trong ‘Cánh Đồng Bất Tận’, mình sẽ không múa rìu qua mắt thợ nữa. Mình chỉ muốn nói một chút về sự tròn trịa trong cái câu chuyện khấp khuỷu mà Nguyễn Ngọc Tư dẫn người đọc đi qua. Sau bao nhiêu sự kiện, cái kết của ‘Cánh Đồng Bất Tận’ đến khá bất ngờ, khi Nương bắt đầu nhìn thấy lại chút nhân tính ở người cha, và một vòng tròn bi kịch quay lại điểm bắt đầu. Lời lẽ của Nương tuy có vẻ mang chút hy vọng, thực ra lại càng khiến người ta thấy tuyệt vọng. ‘Cánh Đồng Bất Tận’ bắt người ta phải đón nhận sự cùng cực một cách trơ trọi, phũ phàng, dù nó mang trên mình vỏ bọc là thứ ngôn ngữ tinh tế, sâu sắc nhưng không trưởng giả, thôi miên lòng người cộp mác Nguyễn Ngọc Tư. Nhiều nhà văn viết với thái độ khá vị thân, cho ai muốn hiểu sao thì hiểu, mà không hiểu cũng mặc kệ. Vừa chân thành với và truyền tải được thông điệp của mình, vừa không đánh mất sự tự trọng của một nhà văn là điều khó khăn, không phải ai cũng làm được. Nhưng Nguyễn Ngọc Tư đâu phải là “ai”. Nghệ thuật mà vừa nắm giữ người xem phổ thông, vừa được các giải thưởng công nhận, đều khiến mình thật sự hâm mộ. Mình vẫn thích ‘Đảo’ hơn vì tập truyện ngắn này có sự trưởng thành của Nguyễn Ngọc Tư 10 năm sau ‘Cánh Đồng Bất Tận’, nhưng ‘Cánh Đồng Bất Tận’ chính là nguồn gốc siêu anh hùng của Nguyễn Ngọc Tư nên đã mê chị thì không thể không đọc. Mà nó còn hay đến rợn người.

Nỗi buồn len lỏi trong từng câu từng chữ, tràn ập ra trang giấy. Buồn từ con chữ nhảy vào đôi mắt rồi chạy vào tim. Không biết từ khi nào mê luyến những dòng viết của Nguyễn Ngọc Tư đến thế. Mộc mạc, đời thường, là những mẩu chuyện cực kỳ “thường” của những đời người cũng “thường” ở ngoài kia, nhưng chính trong cái “thường” ấy hiện lên một nỗi “thương” cực kỳ khó nói, một niềm đồng cảm, một nỗi xót xa tràn ra cả thành giọt nước mặn nơi khoé mắt. Thân người giữa dòng đời vốn như tấm bèo trôi, số phận cũng khéo lắm trêu đùa. Những câu chuyện được nhẩn nha chậm rãi kể ra, những dòng viết chầm chậm và nỗi niềm thương cảm cũng dâng lên chầm chậm. Đáng để đọc và đọc lại nhiều lần.

Cảm giác say nắng một cuốn sách là như thế nào nhỉ? Là ngay từ đầu mình đã thích nó và không ngừng cũng như không thể kìm lòng mà đọc lại nó rất nhiều lần sau đó! Là mỗi lần đọc nó mình lại có cảm giác yêu nó nhiều hơn, khám phá ra nhiều điểm hay, điểm độc đáo của nó nhiều hơn! Và “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư là một quyển sách như thế! Nó là quyển sách mà tôi đã xem là “tình yêu đầu” của mình đối với thế giới văn chương diệu kì này! Bạn biết không khi viết những dòng này, mình vô cùng hạnh phúc như thể đang nói về một niềm tự hào, một niềm ngưỡng mộ mà mình đã ấp ủ bấy lâu. “Cánh đồng bất tận” là một quyển sách vừa vặn với 218 trang chất chứa bao vui buồn, bao tình cảm đong đầy của Tư, của người dân Nam bộ giống Tư và của những tấm lòng đang dang dở, đau khổ trong cuộc sống này! 14 câu chuyện nhỏ trong một áng văn chan chứa tình người! Ta đau đớn trước mối tình dang dở của anh Hết và chị Hoài! Chỉ vì món nợ sữa ngày xưa quá lớn, anh để chị đi lấy chồng. Ngày chị thuộc về người ta, anh vẫn còn đánh cờ, anh đánh trong tiếng khóc và sự bao biện: “Ừ! Tại tao thương con chốt. Qua sông là không mong ngày về…”. Rồi ta lại ngùi ngùi cho cái tình của ông già Năm nhỏ dành cho đứa con riêng của vợ ông! Ông làm tất cả và ông trộm cả đôi trâu mà còn cố ý để cho người ta biết nữa chứ! Ông không biết hậu quả của việc trộm cắp hay ở tù hoặc bị phạt hành chính là gì, nguyện vọng duy nhất và cuối cùng của ông là được lên ti vi và nói rằng: “Cải ơi, ba là Năm Nhỏ nè, nhà mình ở Cỏ Cháy đó, nhớ không? Về nhà đi con, tội má con vò võ có một mình. Con là trọng, chứ đôi trâu cộ nhằm nhò gì… Về nghe con, ơi Cải…” Nghe mà đứt ruột đứt gan! Mỗi khi đọc những câu chuyện của chị Tư, ta bỗng cảm thấy day dứt, khắc khoải nhưng không vì thế mà nó quá bi lụy hay nhuốm màu bi quan! Nắng rồi sẽ lên sau những cơn mưa nặng hạt, và những con người đó lại sẽ sống, sẽ tiếp tục đáng yêu và đáng kính như thế! Tất cả những tạp nham, những niềm đau ấy chỉ tô sáng thêm cái tình người, cái “chất người” trong cuộc sống này mà thôi! Và trong “Cánh đồng bất tận”, những con người ấy tỏa sáng như những viên ngọc! Nhờ những bài viết của chị mà tôi cảm thấy hóa ra cuộc sống này cảm động đến thế, đáng trân trọng đến thế! Nó đang cứ tiếp diễn tưởng như không màu nhưng lại là một chiếc kính vạn hoa muôn hình vạn trạng. Chất văn của Tư trong “Cánh đồng bất tận” cũng là một điều đáng để bàn luận tới! Nó rất đời và buồn. Nhìn có vẻ rất dửng dưng, tỉnh như không nhưng ẩn chứa trong đó là một tấm lòng luôn trăn trở, luôn khắc khoải về người và đời. Có những đoạn mình đọc muốn rớm nước mắt, lòng thì quặn thắt từng cơn mà Tư cứ hề hề, kể như đó là một điều hiển nhiên và rất bình thường của cuộc sống. Giọng Tư quen thuộc, thân thương như những bà má, bà dì mình gặp ở chợ, như một người láng giềng nào mà tình cờ tạt ngang vậy đó! Từ ngữ chị dùng không cầu kì, mộc mạc, đặc Nam bộ nhưng không biết vì sao mà lại có sức hút đến thế. Đọc mãi mà vẫn yêu. Truyện của Tư luôn là những cái kết mở để người đọc tự điền vào! Bạn có thể là người viết nên số phận mới cho họ, không cần Tư phải kể hết! Tư chỉ gợi mở và bạn sẽ là người khám phá, định đoạt! Bạn sẽ là người đồng sáng tao với Tư! Một điểm nữa mà mình rất thích ở quyển sách là những đoạn dẫn vào siêu đáng yêu và chân chất của Tư! Mình đọc mà cứ cười suốt vì nó ngộ, nó độc và nó giống như mình vậy! Có đoạn Tư đã viết như thế này: “Mỗi lần nghe câu hát “Gió đưa cây cải về trời. Rau răm ở lại…” tôi hơi quạu, ông bà mình quá hiền lành đi, thí dụ có bị phụ phàng, thì cũng cố chanh chua, hằn học một tí, “Gió đưa thằng quỷ sứ về thành. Để tui ở lại chành ành…đắng cay”. Đau tức vậy mà trách cứ nhẹ hều…” Và tôi có cảm tưởng nó như đã trở thành một tác phẩm riêng, ngắn gọn, đầy đủ trọn vẹn và đong đầy! Hỉ nộ ái ố đều có! Không thiếu một thứ gì! Chua cay mặn nồng hòa quyện đến đáng yêu! Về hình thức của quyển sách nếu chỉ nhìn vào bìa, nói thật mình sẽ không mua nó đâu vì mình cảm thấy một điều gì đó rất trơ trọi, huyền bí. Một cô gái nằm co ro, dáng người và đầu tóc làm mình liên tưởng đến một khúc cây, một bụi cỏ hay thậm chí là những bụi rạ ở cánh đồng. Mình cảm nhận chút gì đó bé nhỏ, thanh thao, yếu ớt và khắc khoải của một kiếp người lan bạt. Nhưng khi mở quyển sách ra, mình thấy đó là một chân trời mới, là một kho báu chứa đầy những hạt ngọc ngôn từ! Và dù có chọn lại, mình cũng sẽ chọn “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư!

"Cánh đồng bất tận" là một trong những tác phẩm thành công nhất của Nguyễn Ngọc Tư. Truyện kể về hoàn cảnh của hai chị em không được chăm sóc bởi bàn tay mẹ, phải sống với cha. Tuy nhiên do bị ảnh hưởng tinh thần bởi sự rời bỏ của người vợ, người cha đó dường như trở nên vô cảm với cuộc sống của hai chị em. Ông mất hoàn toàn niềm tin vào những người phụ nữ, vì thế hai chị em phải cùng nhau trải qua những ngày tháng cực thì khổ sở, chật vật. Như bị tách ra khỏi thế giới loài người, tâm tính của hai chị em dẫn đổi khác nhưng sau tất cả họ vẫn khao khát một cuộc sống bình thường ,không chỉ vậy cuốn sách còn mở ra những câu chuyện buồn có, dễ thương có của nhiều người khác.

Không chỉ gây ấn tượng bởi nội dung buồn, “Cánh đồng bất tận” còn đem lại một cảm giác thân thuộc với lời văn đậm chất Nam Bộ, đầy sự dân dã, phóng khoáng và đôi khi hơi tục. Và thông qua giọng văn của mình, Nguyễn Ngọc Tư đã phô bày cho người đọc sự khắc nghiệt của dòng đời hay sự chơi vơi lạc lõng giữa ồn ào phố thị của những phận người khác biệt về giai cấp, đời sống, học thức… nhưng đều có một mắt xích chung là mang trong mình một nỗi lòng khó trải. Có thể nói chính nét dân dã trong văn của cô đã làm nổi bật nội dung của truyện hơn, giúp người đọc dễ dàng thẩm thấu truyện hơn.“Cương quyết chỉ chết vì già” câu khẩu hiệu nghe vừa buồn cười vừa đáng thương ở cù lao Mút Cà Tha, một nơi xa thị thành mút chỉ cà tha, một nơi buồn tẻ, nơi mà người ta chết chỉ vì những lí do cỏn con như do ăn ổi chua, ổi mà bị thủng ruột hay bị sốt xuất huyết mà chỉ được chữa bằng cách cạo gió… Những nhân viên y tế về công tác ở đây cùng lắm chỉ được vài ba tháng rồi chạy mất dù cho ông trưởng ấp Tư Mốt đối đãi nhiệt tình. Văn là người thứ sáu, cậu cũng được đối đãi nhiệt tình như thế, nhưng kết quả cũng như bao lần khác, cậu rời khỏi nơi hiu quạnh này một cách lặng lẽ không lời từ biệt để trở về với khói bụi thành phố… Và cũng như bao lần, ông tự hỏi “con cá, lá rau, hạt gạo mến thương của người cù lao không ràng buộc được một con người (như đã từng rịt chân ông lại)” hay sao, vậy cái bóng nhỏ nhoi của Nga, con gái ông Tư Mốt, đang tuyệt vọng đứng ngóng chờ cũng không có nghĩa gì ư?