Chủ quyền dân tộc luôn là một vấn đề cốt lõi trong lịch sử Việt Nam. Các tác phẩm chính luận thời trung đại không chỉ khẳng định quyền tự chủ của đất nước mà còn thể hiện tinh thần yêu nước sâu sắc. Nếu Nam quốc sơn hà được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên, thì Nước Đại Việt ta trong Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi là một bước phát triển hoàn chỉnh hơn, với lập luận sắc bén và hệ thống lý lẽ chặt chẽ.
Trước hết, để khẳng định chủ quyền dân tộc, Nguyễn Trãi đã dựa vào nhiều yếu tố quan trọng. Đầu tiên là yếu tố lãnh thổ: Ông xác định rõ “Núi sông bờ cõi đã chia”, khẳng định Đại Việt có ranh giới địa lý riêng, tách biệt với phương Bắc. Đây là cách lập luận quen thuộc trong tư tưởng chính trị đương thời, nhấn mạnh sự độc lập thông qua sự phân định không gian lãnh thổ.
Tiếp theo, Nguyễn Trãi bổ sung một yếu tố quan trọng hơn so với các tuyên ngôn trước đó – yếu tố văn hiến. Ông nhấn mạnh:
“Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời gây nền độc lập, Cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên xưng đế một phương.”
Lần đầu tiên trong văn học chính luận, Đại Việt được khẳng định là một quốc gia có nền văn hiến lâu đời, sánh ngang với Trung Hoa. Không chỉ có lãnh thổ riêng, Đại Việt còn có hệ thống triều đại, lịch sử phát triển lâu dài, tạo nên một nền chính trị độc lập.
Bên cạnh đó, yếu tố phong tục cũng là một luận điểm quan trọng. Nguyễn Trãi khẳng định: “Phong tục Bắc Nam cũng khác”, nhấn mạnh sự khác biệt về văn hóa, lối sống, truyền thống giữa hai dân tộc. Đây là một bước tiến so với Nam quốc sơn hà, khi bài thơ này chỉ tập trung vào yếu tố lãnh thổ mà chưa đề cập sâu đến sự khác biệt về văn hóa.
Đặc biệt, Nguyễn Trãi còn củng cố lập luận bằng yếu tố lịch sử đấu tranh. Ông nhắc đến những chiến công chống ngoại xâm của dân tộc:
“Lưu Cung tham công nên thất bại, Triệu Tiết thích lớn phải tiêu vong.”
Những dẫn chứng lịch sử này không chỉ khẳng định sự tồn tại lâu đời của dân tộc mà còn chứng minh sức mạnh của nhân dân Đại Việt trong việc bảo vệ nền độc lập.
So sánh với Nam quốc sơn hà, ta thấy rõ sự kế thừa và phát triển. Cả hai tác phẩm đều nhấn mạnh yếu tố lãnh thổ và tư tưởng chính nghĩa, nhưng Nước Đại Việt ta đã mở rộng lập luận theo hướng toàn diện hơn. Nếu Nam quốc sơn hà mang tính tuyên ngôn ngắn gọn, trực diện, thì Nước Đại Việt ta có tính thuyết phục cao hơn khi kết hợp lý lẽ với thực tiễn lịch sử, văn hóa.
Như vậy, Nước Đại Việt ta không chỉ kế thừa tinh thần độc lập của Nam quốc sơn hà, mà còn phát triển thành một bản tuyên ngôn hoàn chỉnh hơn. Nguyễn Trãi không chỉ khẳng định Đại Việt có lãnh thổ riêng mà còn chứng minh đó là một quốc gia có nền văn hiến, phong tục, lịch sử lâu đời. Từ đó, tác phẩm thể hiện tư tưởng chính trị tiến bộ và niềm tự hào sâu sắc về dân tộc.
