Sách Quan Chế: Giải Mã Hệ Thống Quan Lại Pháp - Việt Thời Đầu Thực Dân
Năm 1874, với Hiệp ước Giáp Tuất, triều đình Huế chính thức công nhận quyền cai trị của Pháp đối với sáu tỉnh Nam Kỳ. Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt quan trọng, mở ra giai đoạn thực dân Pháp xây dựng bộ máy cai trị, bố trí quan chức để củng cố quyền lực và từng bước xâm chiếm toàn bộ lãnh thổ Việt Nam. Điểm nổi bật trong giai đoạn này là sự tồn tại song song của cả quan chức Pháp và quan lại lục bộ Annam trong chính quyền.
Paulus Của và Công Trình Biên Soạn “Sách Quan Chế”
Huỳnh Tịnh Của, còn được biết đến với tên Paulus Của (1830-1908), quê quán tại huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Trong thời gian đảm nhiệm chức Đốc phủ sứ, kiêm Giám đốc ty phiên dịch văn án tại Soái phủ Sài Gòn, ông nhận thấy sự bất tiện trong việc giao tiếp và hiểu rõ các chức danh trong bộ máy hành chính. Người Pháp gặp khó khăn trong việc phát âm và hiểu các chức quan của người Annam, và ngược lại, người Annam cũng không nắm bắt được ý nghĩa của các chức vụ Pháp trong chính quyền cai trị.
Để giải quyết vấn đề này, dựa trên hội điển nhà Thanh, hội điển Nam Việt, kết hợp với kiến thức uyên bác về tiếng Pháp, chữ Nho và chữ Quốc ngữ, Paulus Của đã tiến hành tổng hợp và cho ra đời tác phẩmSÁCH QUAN CHẾ(Des titres civils et militaires français avec leur traduction en Quốc ngữ – Les six ministères de l’Annam et leur composition organisation civile et militaire). Cuốn sách đóng vai trò quan trọng trong việc hệ thống hóa và làm rõ các chức danh, giúp cho việc quản lý và giao tiếp giữa hai bên diễn ra thuận lợi hơn.
Ấn Bản Tái Bản và Giá Trị Của “Sách Quan Chế”
MaiHaBooks xin giới thiệu đến độc giả ấn bản tái bản từ bản in năm 1888 của “Sách Quan Chế” do Huỳnh Tịnh Của biên soạn. Ấn bản này đã được hiệu chỉnh và bổ sung một số nội dung nhằm cung cấp cho độc giả cái nhìn chính xác và toàn diện về tổ chức bộ máy cai trị của thực dân Pháp tại Nam Kỳ trong giai đoạn đầu xâm lược.
Ấn phẩm lần này bao gồm hai phần chính:
Phần Chính Văn: Nội Dung Nguyên Bản “Quan Chế” (Ấn Bản 1888)
Trong phần này, tác giả phân chia thành hai phần chính: Quan chế thuộc quan Langsa (tức bộ máy quan lại thực dân Pháp) và Quan chế thuộc quan Annam (tức bộ máy quan lại của chính quyền phong kiến Annam). Điểm đặc biệt của phần biên khảo này là tác giả sử dụng đồng thời ba loại chữ viết: Quốc ngữ, Pháp và chữ Nho để gọi tên và giải thích ý nghĩa của từng chức vị, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đối chiếu và hiểu rõ hơn.
Phần Phụ Lục: “Nghị Định Quan Chế Hương Chức Ở Nam Kỳ”
MaiHaBooks đã bổ sung phần phụ lục này vào ấn bản năm 2021, nhằm cung cấp cho độc giả cái nhìn tổng quan về tổ chức bộ máy quan lại từ trung ương đến địa phương tại Việt Nam vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Nội dung phụ lục trích nguyên văn từ “Nghị định về tổ chức hoạt động hương chức trong các làng xã ở Nam Kỳ” do Thống đốc Nam Kỳ François Pierre Rodier thông báo theo lệnh của Toàn quyền Đông Dương Jean Beau năm 1904. Nghị định được trình bày bằng bốn loại chữ viết: Langsa (Pháp), Annam (Quốc ngữ), chữ Nho và Cao Miên (Campuchia), cung cấp thông tin chi tiết về cơ cấu tổ chức, quyền lợi, nhiệm vụ, chế độ tuyển dụng, thăng chức, thưởng phạt, quy trình xử lý kiện tụng và quy định về phí lộ của Hội đồng Kỳ mục.
Hy vọng rằng cuốn sách này sẽ cung cấp nguồn tài liệu quý giá cho độc giả trong quá trình nghiên cứu và tìm hiểu về lịch sử Việt Nam thời kỳ đầu thực dân Pháp xâm lược.
