Điên Rồ Hay Thần Thánh
Giới thiệu tác giả:
Nhà phê bình Mérimée đã ví von cuộc đời José Echegaray như một vở kịch ba hồi: Hồi I là nhà nghiên cứu khoa học; Hồi II là nhà chính khách; Hồi III là nhà soạn kịch. Vở kịch cuộc đời ông lúc này mới bước vào màn diễn cao trào. Ban đầu, ông tìm đến kịch nghệ như một phương tiện để vượt qua những khó khăn trong cuộc sống, nhưng sau đó đã vươn lên đỉnh cao danh vọng, một thành tựu mà có lẽ chính ông cũng không ngờ tới.
Những tác phẩm đầu tiên của Echegaray chưa ngay lập tức gặt hái thành công. VởEl libro talonariocông diễn năm 1874 không tạo được tiếng vang lớn, nhưng văn phong đặc trưng đã “bộc lộ” thân phận kịch tác gia của ông, dù ông đã sử dụng bút danh. Đến tác phẩm tiếp theo cùng năm,La esposa del vengador(Vợ kẻ báo thù), người ta mới bắt đầu chú ý đến các vở kịch của ông. VởLa última noche(Đêm sau cuối) cũng được đón nhận tích cực, và đếnEn el puño de la espada(Chuôi kiếm), tài năng văn chương của Echegaray không thể bị phủ nhận. Từ đó, ông năng nổ sáng tác, có tác phẩm được tán dương, có tác phẩm gây tranh cãi, nhưng cả công chúng và giới phê bình đều công nhận ông là một trong những kịch tác gia xuất sắc nhất đương thời ở Tây Ban Nha. Năm 1904, Viện Hàn lâm Thụy Điển trao giải Nobel Văn học cho José Echegaray vì “nhiều tác phẩm lỗi lạc, mang phong cách riêng hết sức độc đáo, đã làm sống lại truyền thống vĩ đại của kịch nghệ Tây Ban Nha” (cùng với nhà thơ Frédéric Mistral là đồng khôi nguyên nhận giải). Năm đó, Echegaray đã bảy mươi hai tuổi, nhưng sức sáng tạo vẫn dồi dào, ông tiếp tục làm việc, nghiên cứu và sáng tác cho đến khi qua đời vào năm 1916.
Giới thiệu tác phẩm:
Sự xuất hiện của Echegaray là một yếu tố kết nối quan trọng trong giai đoạn giao thời của sân khấu kịch Tây Ban Nha: ông vừa kế thừa chủ nghĩa lãng mạn truyền thống, vừa mở đường cho kịch nghệ hiện đại phát triển. Sự nghiệp sáng tác của ông cũng chia thành hai giai đoạn tương ứng. Giai đoạn đầu mang đậm cảm hứng lãng mạn, óc tưởng tượng chiếm ưu thế hơn lý trí và sự thật. Về sau, ông chuyển sang viết kịch luân lý, đặt ra những nan đề đạo đức mà lời giải không xuất hiện cuối vở diễn, mà nằm trong lòng mỗi người xem sau khi tấm màn sân khấu đã khép.
Những vở kịch kinh điển gắn liền với tên tuổi Echegaray đều thuộc về giai đoạn sáng tác sau này, tiêu biểu nhất làÓ locura ó santidad(Điên rồ hay thần thánh),El gran Galeoto(Galeoto vĩ đại) vàEl hijo de Don Juan(Con của Don Juan). Nhằm giới thiệu đến độc giả Việt Nam một nền kịch nghệ Tây Ban Nha có lẽ còn khá xa lạ, Đông A đã lựa chọn ba vở này cho tuyển tập kịch José Echegaray phát hành năm 2024, thuộc Tủ sách Trăm năm Nobel. Cả ba tác phẩm đều xoay quanh chủ đề luân lý, khi giá trị đạo đức rơi vào tình thế đấu tranh với lợi ích cá nhân (Điên rồ hay thần thánh), khi con người có tâm hồn trong sạch phải đối mặt với những lời vu oan giá họa (Galeoto vĩ đại), khi “vận mệnh” ở hiện tại vốn đã được định đoạt bởi những sai lầm trong quá khứ, trói buộc người ta trên con đường không thể tránh khỏi (Con của Don Juan). Các nhân vật trong đó đều có những bi kịch riêng, nhưng tựu chung đều là những người bị giam hãm trong nhà tù đạo đức xã hội giả tạo và những luật lệ kiềm hãm lòng tốt, sự tử tế đích thực, dẫn đến họ phải đấu tranh nội tâm để giữ lấy lương tri.
Với giọng dịch của dịch giả Thanh Loan và minh họa bằng nét vẽ mang tính biểu tượng của họa sĩ Tất Sỹ, Đông A hy vọng tuyển tập kịch này có thể mang tác gia tài danh Echegaray đến gần với độc giả Việt Nam hơn, và phần nào giúp vén mở bức màn che lấp ánh sáng rạng ngời của sân khấu kịch Tây Ban Nha một thời vàng son.
```
